Η ελληνοβουδιστική τέχνη

Η ελληνοβουδιστική ή ινδοελληνική τέχνη αναπτύχθηκε στο βασίλειο της Γκαντάρας των βορειοδυτικών Ινδιών. Η αρχαία Γκαντάρα εκτεινόταν σε μια περιοχή που σήμερα περιλαμβάνει το ανατολικό Αφγανιστάν, τμήμα του Πακιστάν, τη δυτική Πενταποταμία και βόρειες περιοχές της, καθώς και όλο το αρχαίο Κασμίρ. Τα χρονικά της όρια τίθενται μεταξύ του 64 και του 320 μ.Χ. Μνημεία αυτής της τέχνης βρέθηκαν και εξακολουθούν να βρίσκονται όχι μόνο στην Γκαντάρα αλλά και στο Αφγανιστάν, το Κανάτ, τη Μπουχάρα και το Τουρκεστάν. Η τέχνη αυτή είναι γνωστή από την επιρροή που άσκησε ο ελληνικός πολιτισμός στην κεντρική Ασία. Η απαρχή  της εξάπλωσης του ελληνικού πολιτισμού στα εν λόγω μέρη  ανάγεται στα χρόνια της   παραμονής του Μεγάλου Αλεξάνδρου και στη συνέχεια των Σελευκιδών τον 4^ο αιώνα π.Χ. στην περιοχή καθώς και της  μετέπειτα δημιουργίας τον 3^ο και 2^ο αιώνα π.Χ. του ελληνιστικού βασιλείου της Βακτριανής στα βόρεια και του ελληνιστικού βασιλείου του Ινδού στα νότια.

Η ελληνοβουδιστική τέχνη  βασίστηκε λοιπόν πάνω σε ελληνιστικά πρότυπα, τα οποία παρέλαβαν οι επιχώριοι από τους ΄Ελληνες, όσοι υπό την ηγεσία του Μεγάλου Αλεξάνδρου έφτασαν ώς τα βάθη της Ανατολής και όσοι εγκαταστάθηκαν κατά τους χρόνους της ρωμαϊκής κυριαρχίας στα βασίλεια των Σελευκιδών και της Βακτριανής. Υπό την επίδραση της ελληνιστικής τέχνης η βουδιστική ανασχηματίστηκε ριζικά, δημιούργησε πλήθος έργων, τα οποία κάτω από την ελληνική ευρυθμία διατηρούν εντούτοις κάποια βαριά ινδικά χαρακτηριστικά. Με τις διάφορες ανασκαφές ήρθαν στο φως ξύλινες πλάκες με χρονολογικές αναγραφές των πρώτων χριστιανικών αιώνων, σφραγίδες από τερακότα με μορφές της Παλλάδας Αθηνάς και του ΄Ερωτα, αγάλματα της Αθηνάς ή Σκύθων ηγεμόνων υπό τη μορφή του Ηρακλή ή του Βούδα με καθαρά ελληνίζοντα χαρακτηριστικά. Η αρχιτεκτονική διατήρησε μεν τη χρήση των ινδικών προτύπων, πλήν όμως εισήγαγε σε αυτά ελληνορωμαϊκές μεθόδους κατασκευής και ελληνορωμαϊκά αρχιτεκτονικά μέλη και στοιχεία. Ο μάλλον εν χρήσει ρυθμός είναι ο κορινθιακός. Οι κίονες όμως έχουν εκπέσει από οργανικά αρχιτεκτονικά στοιχεία στη θέση απλής διακόσμησης. Εκεί ωστόσο που η ελληνική παράδοση διατηρείται με το παραπάνω ζωηρή και εμφανίζεται αληθινά γόνιμη και αποτελεσματική είναι τα και ιωνικά κιονόκρανα, τα διαζώματα και οι μετόπες όπου εμφανίζονται σε ενδιαφέροντα συμπλέγματα όλα τα ελληνιστικά διακοσμητικά στοιχεία όπως ερωτιδείς με γιρλάντες και άνθη,  φτερωτοί άτλαντες,  νηρηίδες και  τρίτωνες,  φαύνοι και  βακχίδες, μαίανδροι, έλικες, τσαμπιά με σταφύλια, ανθέμια και φύλλα ακανθών. Εξάλλου επηρεασμένα από ελληνιστικά πρότυπα είναι τα πτυχωτά ενδύματα των μορφών που θυμίζουν ελληνικούς χιτώνες.  Δείγματα της ελληνοβουδιστικής τέχνης ήταν και οι τεράστιοι ιστάμενοι Βούδες (3^ος – 10^ος μ.Χ. αι.),  οι λαξευμένοι στους βράχους της κοιλάδας του Μπαμιγιάν, στο Αφγανιστάν, σε υψόμετρο 2.500 μέτρων,  οι οποίοι  διασώθηκαν ώς τις μέρες μας για να ανατιναχθούν τελικά από φανατικούς μισαλλόδοξους ισλαμιστές.

Κλείνοντας οφείλω να σημειώσω μια προσωπική μου διαπίστωση. Σε όλα τα πακιστανικά μουσεία της περιοχής από τα Τάξιλα μέχρι το Πεσαουάρ, τα οποία ίδρυσαν και διοργάνωσαν οι άγγλοι αποικιοκράτες, και στα οποία εκτίθενται τα σπουδαιότερα έργα ελληνοβουδιστικής τέχνης, όλες οι κατατοπιστικές πινακίδες των εκθεμάτων κάνουν λόγο για βουδιστικά εκθέματα δυτικής ή ευρωπαϊκής επιρροής, λες και τα χρόνια εκείνα που δημιουργήθηκαν τα έργα αυτά υπήρχαν ως έννοιες η Ευρώπη ή Δύση. ΄Ετσι, οι άσχετοι αγελαίοι και ανίδεοι τουρίστες μπορούν να  φαντασιώνονται κάποια αγγλική, γαλλική ή γερμανική επιρροή. Κι όλα αυτά για να μην  ομολογήσουν οι απαράδεκτοι αρχαιολόγοι ότι η δυτική επιρροή των εκθεμάτων είναι, καθαρά και ξάστερα, ελληνική.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος   piombinos.com