Κριτική για την παράσταση “Αθηνά Χατζηεσμέρ, ετών 17”

Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου,

“«Υπάρχουν τριών ειδών άνθρωποι. Εκείνοι που βλέπουν, εκείνοι που βλέπουν όταν τους δείχνουν και εκείνοι που δεν βλέπουν», έγραφε ο Ντα Βίντσι.
Στη σκηνή Black Box του θεάτρου «Επί Κολωνώ» συναντηθήκαμε με τέσσερις νέους που βλέπουν. Μπροστά, καθαρά, συνειδητά, θαρραλέα. Την ηθοποιό Ηλιάνα Μαυρομάτη, τη συγγραφέα Θαλασσιά Αντωνοπούλου, τον μουσικό Ισίδωρο Πάτερο και τη χορογράφο Φαίδρα Σούτου. Είναι η ομάδα που έκανε τη δραματουργική επεξεργασία για την παράσταση «Αθηνά Χατζηεσμέρ, ετών 17». Πρόκειται για ένα πρωτότυπο θεατρικό κείμενο της Θαλασσιάς Αντωνοπούλου σε σκηνοθεσία των τριών άλλων συντελεστών. Μέσα από αυτή την αποκαλυπτική δουλειά τους, είδαμε, νιώσαμε και διδαχτήκαμε για να διαδώσουμε και να πληροφορήσουμε με τη σειρά μας.
Η ιδέα της παράστασης προήλθε από τη ζωή μιας νεαρής αλλά μεγάλης Ελληνίδας. Με περίσσιο ηρωισμό, άλλωστε, τροφοδότησαν την Ιστορία οι Ελληνίδες, όπου κι αν βρέθηκαν. Στην Αντίσταση πήραν τη σκυτάλη που τους έδωσαν η Κλέα και η Αλκιθέα, η Μπουμπουλίνα και η Τζαβέλαινα, η Δέσπω Σέχου – Μπότση και η Μαντώ Μαυρογένους και την κράτησαν μέχρι την ημέρα της Απελευθέρωσης, αφήνοντας στο διάβα τους τα ίχνη της ελληνικής ψυχής. Πίσω από τις μάχες και τα χαρακώματα, πίσω από τα κατορθώματα και τις απρόσµενες νίκες, υπήρξε ο καθημερινός, ο αθέατος, ο εσωτερικός αγώνας πολλών γυναικών. Σιωπηλές, ευγενικές μορφές, αφανείς, πολλές φορές οι πράξεις τους και οι προσωπικότητές τους έχουν καλυφθεί από τη σκόνη του παρελθόντος, που κινούν και συσσωρεύουν οι άνεμοι του χρόνου.

Παιδί προσφύγων
Η Αθηνά Χατζηεσμέρ ή Εσμερίδου ήταν ελάχιστα γνωστή μέχρι τώρα. Παιδί προσφύγων από την Ιωνία, γεννήθηκε το 1927 και έζησε στον Ταύρο. Έφηβη ακόμα, οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ και αγωνίστηκε μαζί με χιλιάδες νέους για μια ελεύθερη από τους φασίστες κατακτητές Ελλάδα και μια πιο δίκαιη κοινωνία. Στις 2 Οκτωβρίου 1944, στα 17 της χρόνια, και, αφού βασανίστηκε για να καταδώσει τους συναγωνιστές της, εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στο σκοπευτήριο της Καισαριανής, λίγες μέρες πριν από την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων από την Αθήνα.
Η παράσταση “Αθηνά Χατζηεσμέρ, ετών 17” πραγματεύεται τη σχέση αυτής της έφηβης γυναίκας με την εξουσία, τον έρωτα, τον θάνατο, το νυν και το επέκεινα. To όραμά της, τα όνειρά της, τις ελπίδες της. Το έργο σού προκαλεί δέος που αναδύεται από την ψυχική συμπεριφορά, το πείσμα και την τιµιότητα μιας γυναίκας – συμβόλου, όπως η Ηλέκτρα, η Κασσάνδρα, η Αντιγόνη και η Εκάβη. Η σκηνοθεσία είναι αφαιρετική κι απέριττη, επί σκηνής δεν υπάρχουν αντικείμενα και σκηνικά, μόνο το σώμα της ηθοποιού που λειτουργεί σαν “μουσικό κλειδί”.
Ξεκινά με μια αναφορά στον «Βιτρούβιο άντρα» του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Έργο βασισμένο σε πραγματεία του Μάρκου Βιτρούβιου Πολλίωνα (Marco Vitruvio Pollione, 80 π.Χ. – 15 π.Χ.) που ήταν Ρωμαίος συγγραφέας, αρχιτέκτονας και μηχανικός. Το σχέδιο αυτό συχνά χρησιμοποιείται ως ένα υπονοούμενο σύμβολο της ουσιώδους συμμετρίας του ανθρώπινου σώματος, και σε προέκταση του σύμπαντος ως σύνολο. Ο κύκλος, θηλυκό σύμβολο προστασίας, σχεδιασμένος γύρω από το γυμνό σώμα ενός άντρα, ολοκληρώνει ένα μήνυμα «αρμονίας μεταξύ αρσενικού και θηλυκού» κατ’ επέκταση συνύπαρξης όλων των ανθρώπων σε συνθήκες ισότητας και ελευθερίας. Ο άνθρωπος σπάει το πλαίσιο των δεσμών και δρα με πλήρη αυτοπεποίθηση και αυτοδιάθεση.
Οι τέσσερις νέοι καλλιτέχνες, με όχημα την ιστορία της Αθηνάς, η οποία με νεανική ορμή, πνεύμα αγωνιστικό και θάρρος αξιοζήλευτο, συμμετέχει στο κίνημα της απελευθέρωσης, συμπράττουν και συνομιλούν με το νέο άνθρωπο της εποχής της, ερευνώντας τις συνθήκες και το ήθος που οδηγούν στην αντίσταση και την επανάσταση.
Μαχόμενη εναντίον της εξουσίας των ναζί και για μια ανεξάρτητη Ελλάδα, η Αθηνά, υπερήφανη και ευαίσθητη, ζωντανή και εγκάρδια, ακλόνητη και αισιόδοξη, συγκινητική και ώριμη, παρά τα 17 της χρόνια, λίγα λεπτά πριν εκτελεστεί από τις δυνάμεις της Κατοχής, μας εξιστορεί η ίδια τα γεγονότα που όρισαν τη μοίρα της. Γεμάτη αγάπη για την πατρίδα και υψηλοφροσύνη για τον αγώνα που υπηρετούσε, στάθηκε σύμβολο πίστης και σεβασμού σε μια εποχή που οι εθνοπροδότες συνεργάτες των κατακτητών είχαν εξαπολύσει άγριο κυνηγητό εναντίον των αγωνιζόμενων νέων και κυρίως των ΕΠΟΝιτών, των οποίων ήταν μέλος.
Μέσα από τις αναμνήσεις, τις σκέψεις, τις αισθήσεις, τις κινήσεις και τις μουσικές παρακολουθούμε τις άχρονες στιγμές που συνθέτουν το ψυχικό και το πνευματικό τοπίο της Αθηνάς. Ένα σώμα που έχει υποστεί βασανισμό και επανατοποθετείται στον χώρο και στον χρόνο. Ένα πνεύμα που ανατροφοδοτείται από την αγάπη για τη ζωή και δυναμώνει με την προσδοκία της απελευθέρωσης.
Χαμογελαστή, τολμηρή και γι’ αυτό πιο αγαπητή, με δύναμη και καρδιά ελληνική πέρα για πέρα, η Αθηνά ήταν ένα κορίτσι που ήξερε να κρατά ψηλά τον ηρωικό κλήρο που του έλαχε. Προτίμησε να θυσιάσει τη ζωή του, παρά να προδώσει τις αξίες που κληρονόμησε. Δεν ήθελε μια ζωή ταπεινωμένη. Τη χαρακτήριζε η αξιοπρέπεια, το σθένος και η ευψυχία.

Εκτενής έρευνα
Για να πραγματοποιηθεί η παράσταση, προηγήθηκε από τα μέλη της ομάδας μια εκτεταμένη δραματολογική έρευνα. Υπήρξε απαραίτητο να μελετηθούν διεξοδικά, εκτός από την περίοδο του πολέμου και της Κατοχής, την περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής, τη δραστηριότητα των προσφύγων, την καθημερινότητά τους στις φτωχές συνοικίες, και τα συμβάντα που ακολούθησαν μετά την εκτέλεση της Αθηνάς, όπως τα Δεκεμβριανά του 1944. Χρειάστηκε εκτενής έρευνα γύρω από τη δράση των νέων στις γειτονιές της Καλλιθέας και του Ταύρου εκείνη την εποχή, εφόσον εκεί έζησε και αγωνίστηκε η Αθηνά. Οι συντελεστές, ειδικότερα η συγγραφέας, συζήτησαν με ανθρώπους που ήταν στρατευμένοι στην ΕΠΟΝ, στο ΕΑΜ, στον ΕΛΑΣ αλλά και αργότερα στο Δημοκρατικό Στρατό. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι δήλωσαν με αυταπάρνηση ότι αν ξαναζούσαν εκείνη τη ζοφερή περίοδο, θα ακολουθούσαν την ίδια πορεία.
Δυστυχώς οι ανθρώπινες ιστορίες αγνοούνται από την επίσημη Ιστορία. Είναι ψιλά γράμματα και περιθώριο. Είναι αποκαρδιωτικό το γεγονός ότι δεν μαθαίνουμε τις ατομικές τραγωδίες που συντελούν στην εξέλιξη ενός λαού. Οφείλουμε, λόγου χάριν, να γνωρίζουμε ότι δεν αγωνίστηκαν όλοι οι Έλληνες εναντίον του φασίστα κατακτητή. Η έφηβη Αθηνά συνελήφθη και βασανίστηκε από Έλληνες ταγματασφαλίτες που συνεργάζονταν με τους Γερμανούς, αφού πρώτα την κατέδωσε μια φίλη της. Μια φίλη υπεράνω πάσης υποψίας…
Τη συγκλονιστική ιστορία της παρουσίασε για πρώτη φορά το 1993 ο Δημήτρης Σούτος μέσα από το βιβλίο του «Η Συμβολή των Ταυριωτών στο Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα 1940-45» (εκδόσεις «Λόγος & Αντίλογος»).
Τα στοιχεία για τη ζωή της αντλήθηκαν από βιβλία και ντοκουμέντα καθώς και από αφηγήσεις όσων τη γνώριζαν. Η αρχική ιδέα να γραφτεί ένα έργο για την Αθηνά, ήταν της Ηλιάνας Μαυρομάτη, που γνώριζε την περιπέτειά της από τη γιαγιά της η οποία ήταν φίλη και συναγωνίστριά της.
Το έργο μπορεί να μην είναι ιστορικό ντοκουμέντο, είναι βεβαίως μυθοπλασία, βασισμένη όμως εξ ολοκλήρου σε αληθινά στοιχεία. Η Αθηνά μεγάλωσε σε μια σχεδόν χάρτινη παράγκα των προσφυγικών του Ταύρου. Πήρε μέρος στην Αντίσταση μέσα απ’ το ΕΑΜ Νέων και ύστερα μέσα από την ΕΠΟΝ, την περίοδο της Κατοχής. Εργαζόταν σκληρά ως ράφτρα ενώ ήταν ακόμα μαθήτρια. Τρεφόταν με μια χούφτα σταφίδες την ημέρα. Υπέστη φρικτούς βασανισμούς για να μαρτυρήσει τα ονόματα των συντρόφων της. Δεν υπέκυψε. Γνωρίζοντας απόλυτα τις συνέπειες. Εκτελέστηκε δέκα μέρες πριν από την απελευθέρωση της Αθήνας το 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, 17 ετών. Προσφυγοπούλα, αγωνίστρια, εργάτρια, μαθήτρια, ηρωίδα.
Στα χαμόσπιτα, το «αρχαίο αίμα» έβραζε, η φλόγα κρατιόταν άσβεστη, οι ψυχές διψούσαν για ελευθερία. Η Αθηνά στο μονόλογό της, μεταξύ άλλων, μιλάει για μια σταγόνα από το εφηβικό της αίμα, το πολυτιμότερο από όλα τα υγρά της ζωής. Η ίδια, γέννημα – θρέμμα της προσφυγιάς, έκανε τη ζωή της μήνυμα διαχρονικό, το αίμα της δυναμικό σύμβολο ζωής και θανάτου.
Μια ιστορία – στάση ζωής. Μια ζωή – θυσία. Ένα κορίτσι – προμαχώνας. Που εμπνέει να γράψεις, να δημιουργήσεις, να ζήσεις.

Συντελεστές
Στο αξιόλογο κείμενο προστίθενται η θαυμάσια μουσική του Ισίδωρου Πάτερου, οι παρεμβατικοί και αποτελεσματικοί στη δημιουργία ατμόσφαιρας φωτισμοί του Δημήτρη Σταμάτη. Επίσης η απλότητα και νεανικότητα του κοστουμιού από τη Λένα Καφαντάρη αλλά και η επιμέλεια κίνησης της Φαίδρας Σούτουπου έχει σταχυολογήσει ευφυή στοιχεία και τα εντάσσει μέσα σε ένα σωστό πλαίσιο στην παράσταση.

Η Ηλιάνα Μαυρομάτη τόσο από τεχνική, όσο και ιδιοσυγκρασιακά, μπορεί να υποδυθεί μια τεράστια γκάμα γυναικών από όλες τις γενιές, από το κορίτσι μέχρι τη μοιραία γυναίκα. Όταν ανοίγει το στόμα της, δεν έχεις να προσθέσεις κάτι. Στα έγχορδα όργανα, όπως για παράδειγμα η κιθάρα ή το βιολί, το σώμα που κινείται παλμικά είναι μια χορδή. Στα πνευστά όργανα, όπως για παράδειγμα η τρομπέτα ή το φλάουτο, το σώμα που κινείται παλμικά είναι μια στήλη αέρα. Στην παράσταση η Ηλιάνα Μαυρομάτη ήταν χορδή και στήλη αέρα ταυτόχρονα, η οποία πάλλεται και παράγει αφήγηση, προσφέρει ερμηνεία, υλοποιεί ένα δράμα. Η σιωπή κοβόταν με το μαχαίρι κατά τη διάρκεια του μονολόγου της. Μπορεί να είναι μια νεότατη σε ηλικία ηθοποιός αλλά αυτό που σε κερδίζει σε εκείνη είναι η αφοσίωσή και η ευαισθησία της. Γνήσια και απόλυτη καλλιτέχνις, σκηνοθετεί, τραγουδάει, ερμηνεύει και η χημεία της με τον Ισίδωρο Πάτερο, ο οποίος συνομιλεί μουσικά μαζί της επί σκηνής, είναι δεδομένη και αυθεντικά εκπληκτική. Μια μοναδική ζύμωση, μια σπάνια επικοινωνία.
Καταθέτει μια σπουδαία ερμηνεία που παραπέμπει στην Αντιγόνη, σε ένα πληγωμένο ζώο, μια νεαρή λέαινα, ένα κατατρεγμένο πλάσμα που ξέρει να κρατά ψηλά το κεφάλι. Η ήρεμη έκστασή της είναι ένας ψίθυρος υπόσχεσης. Ο τρόπος με τον οποίο καταδύεται στο ρόλο είναι συγκλονιστικός. Δείτε την παράσταση, έστω και μόνο για την ερμηνεία της.

* «Έρχεται η απελευθέρωση, σιμώνει! Και τότε στα γαλάζια ταμπελάκια των δρόμων θα μπουν τα ονόματα των δικών μας ηρώων. Οδός Ηλέκτρας Αποστόλου, οδός Νικόλαου Σουκατζίδη, οδός Γιάννη Ιωακειμίδη ετών 17. Και σαν περάσει λίγος καιρός ακόμη, θ’ αλλάξουν κι αυτά μαζί μ’ ολάκερο τον κόσμο. Ανάγκη για ήρωες δε θα υπάρχει πια. Τα παιδιά θα παίζουν μπάλα στη συμβολή των δρόμων ευτυχίας και λαού».”

Ταυτότητα παράστασης
“Αθηνά Χατζηεσμέρ, ετών 17”
Έως 17 Ιανουαρίου 2016

Κείμενο: Θαλασσιά Αντωνοπούλου
Σκηνοθεσία: Φαίδρα Σούτου, Ηλιάνα Μαυρομάτη, Ισίδωρος Πάτερος
Δραματουργική επεξεργασία: η ομάδα
Πρωτότυπη Μουσική: Ισίδωρος Πάτερος
Επιμέλεια Κίνησης: Φαίδρα Σούτου
Κοστούμια: Λένα Καφαντάρη
Φωτισμοί: Δημήτρης Σταμάτης
Φωτογραφίες: Μυρτώ Κουτούλια
Τρέιλερ: Σήφης Στάμου
Ερμηνεύουν: Ηλιάνα Μαυρομάτη, Ισίδωρος Πάτερος

Πληροφορίες

Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Παρασκευή στις 8:15 μ.μ.
Σάββατο στις 7:00 μ.μ. και στις 9:30 μ.μ.
Κυριακή στις 7:00 μ.μ.
Τιμές εισιτηρίων – Γενική είσοδος: 12,00€
Κάθε Σάββατο απόγευμα: 8,00€
Διάρκεια: 80’
Χώρος: Σκηνή Black Box – Θέατρο Επί Κολωνώ
Ναυπλίου 12 και Λένορμαν 94, Κολωνός
Τηλέφωνο: 210 5138067

Πηγή: catisart.gr