Εσύ κατάλαβες τι λέει το τραγούδι;

Αγαπημένα τραγούδια έχουμε για πολλούς λόγους. Κάποια είναι ταυτισμένα με μία συγκεκριμένη περίοδο της ζωής μας ή ένα συγκεκριμένο γεγονός. Άλλα μας αρέσουν λόγω της μουσικής τους, άλλα εξαιτίας του στίχου. Στα ελληνικά τραγούδια η τελευταία περίπτωση- αυτή του στίχου- είναι πολύ πιο συνηθισμένη. Και εδώ έχουμε το μεγάλο κεφάλαιο των στίχων…

Στην εκπομπή Έντεκα Με Μία ακούγονται περισσότερο ξενόγλωσσα τραγούδια, με ιδιαίτερη αδυναμία στις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Έχω προβληματιστεί πολλές φορές για το αν οι ακροατές ακούν πραγματικά το τραγούδι την ώρα που παίζεται και πόσο το καταλαβαίνουν. Για τον λόγο ότι οι στίχοι είναι στα αγγλικά της περισσότερες φορές. Και σκέφτομαι: Πόσο μπορεί να ταυτιστεί ένας Έλληνας με ένα τραγούδι που δεν «μιλάει» τη γλώσσα του; Και  τι είναι αυτό τελικά που τον κάνει να αγαπάει ένα ξενόγλωσσο τραγούδι;

Στην περίπτωση λοιπόν του τραγουδιού, τον πρώτο λόγο έχει η μουσική. Ο ήχος είναι το πρώτο στοιχείο που προσλαμβάνει το αυτί κι έπειτα έρχεται  ο στίχος. Αν έρθει ποτέ ο στίχος! Γιατί δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που στην πραγματικότητα δεν έχουμε καθόλου ασχοληθεί με το στιχουργικό περιεχόμενο. Και πολλές φορές δεν μας ενδιαφέρει κι όλας! Είναι τόσο μεγάλη η ικανοποίηση της μελωδίας , του ρυθμού, του ήχου, της φωνής του τραγουδιστή, που μένουμε εκεί. Ακόμα και όταν τραγουδάμε ένα τραγούδι που μας αρέσει πολύ, για παράδειγμα ένα καινούριο χιτ- πόσες φορές δεν είναι αυτές που απλώς λέμε συλλαβές που πλησιάζουν σε αυτό που ακούμε αλλά ούτε οι σωστές λέξεις είναι και στην τελική ούτε που μας ενδιαφέρει να είναι -προσωπικά αυτό μου συμβαίνει και με ελληνικά τραγούδια, που δεν καταλαβαίνω τι λέει ο τραγουδιστής σε κάποια σημεία. Αλλά ας προχωρήσουμε λίγο το θέμα..

Η πρόσβαση στους στίχους ενός τραγουδιού μέσω του διαδικτύου είναι πανεύκολη πλέον. Ανοίγεις, λοιπόν, τη σελίδα με τους στίχους και ξαφνικά ανοίγεται ένας ολόκληρος κόσμος μπροστά σου. Τώρα περνάει στον εγκέφαλο ένα καινούργιο νόημα αυτού που ήδη γνωρίζει ( από τη μουσική) και η αίσθηση είναι αυτή της ικανοποίησης έτσι δεν είναι; Γιατί τότε ταυτίζεσαι, εξηγείς αυτό που μπορεί να νιώθεις μόνο από τον ήχο, διαβάζοντάς το και με λέξεις! Στην περίπτωση μιας μπαλάντας για παράδειγμα, όπου ο τραγουδιστής δίνει όλη του την ψυχή με τη φωνή του, εσύ λαμβάνεις το μήνυμα της στενοχώριας, της αγωνίας ή της καψούρας και έρχεται ο στίχος να επιβεβαιώσει αυτή σου την αίσθηση. Αν βέβαια καταλάβεις από τα αγγλικά αυτό που … διαβάζεις… έχει πλάκα ! Δηλαδή έχεις τους στίχους μπροστά σου, τραγουδάς μαζί με τον τραγουδιστή τις λέξεις που διαβάζεις, χωρίς πάντοτε να σημαίνει ότι καταλαβαίνεις τι λες!
Οπότε έχουμε μέχρι στιγμής δύο περιπτώσεις:  η μία είναι αυτή που στο σύνολο καταλαβαίνεις τους στίχους, και η άλλη που δεν καταλαβαίνεις σχεδόν τίποτα κι ας τους έχεις μπροστά σου.

Θέλω να πάρω ως παράδειγμα μία  πασίγνωστη επιτυχία, που κυκλοφόρησε μέσα στο 2014 , αυτή της Sia με τον τίτλο Chandelier. Καταρχάς η λέξη Chandelier και ο τρόπος που το τραγουδάει η Sia με τη φωνάρα της, δεν ακούγεται υπέροχα; Έχουν περάσει δύο μήνες και προσωπικά εχθές κάθησα να ασχοληθώ με τον στίχο. [Το άρθρο γράφτηκε πριν τρεις μήνες περίπου].  Μα τι σημαίνει chandelier; Σαν γαλλικό μου ακούγεται. Και ιδού, σημαίνει πολυέλαιος! Άκου πολυέλαιος… I’m gonna swing from a chandelier . Μετάφραση θα «ταλαντευτώ» θα «στριφογυρίσω» θα … από έναν πολυέλαιο. I’m gonna live like tomorrow doesn’t exist. Θα ζήσω σαν να μην υπάρχει αύριο, θα πετάξω σαν πουλί μες στη νύχτα, θα νιώσω τα δάκρυά μου καθώς θα στεγνώνουν… Έτυχε να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο τραγούδι και τελικά με όλη την περίπτωση Sia με αφορμή την επιθυμία μίας φίλης να το τραγουδήσει  συνοδεία πιάνου από εμένα. Οπότε ξεκοκάλισα λίγο την πορεία της και βασικά το συγκεκριμένο τραγούδι. Πάω στοίχημα ότι οι περισσότεροι ΄Ελληνες που το έχουν ακούσει και χιλιοτραγουδήσει στα κλαμπ, ακούγοντάς το από το ραδιόφωνο ή οπουδήποτε, δεν έχουν ιδέα ότι το τραγούδι έχει τίτλο “Πολυέλαιος”…

Ο στίχος λοιπόν στο ξένο τραγούδι. Φράσεις μικρές που ο κοινός άνθρωπος μπορεί να παρακολουθήσει εύκολα, όπως Move like Jagger ή ένα κοφτό Lego με το ανάλογο χορευτικό μπιτ κάνουν ένα τραγούδι εύκολο, εμπορικό και αγαπητό από τους περισσότερους, αφού σχεδόν όλοι μπορούν εύκολα να το τραγουδήσουν. Όχι όλο! Τα σημαντικά σημεία! Πάρτε παράδειγμα το “Satisfaction” των Στόουνς. Όλοι ξέρουμε και φωνάζουμε το “I CAN’T GET NO” και στη λογοδιάρροια που ακολουθεί απλώς κουνάμε με ένταση το κεφάλι και τα χείλη μουρμουρίζουν το τίποτα ! άντε ένα radio που είναι ξεκάθαρο. Mε κάνει και γελάω πολύ κάθε φορά! Μου έκανε εντύπωση η περιγραφή της Sia στο πώς γράφει τα τραγούδια της. Για παράδειγμα το Chandelier. Λέει η ίδια πως είναι πολύ ωραία λέξη ακουστικά. Και με αφορμή την ωραία λέξη… οι υπόλοιποι στίχοι ήρθαν αυτοσχεδιαστικά πακέτο με τη μελωδία. Δεν γίνονται βέβαια τόσο εύκολα όλα αυτά. Χρειάζεται να έχεις και κάποιο ταλέντο, μια κλήση έστω.

Άλλη μια τέτοια περίπτωση είναι αυτή του Keith Richards. Γράφει ο Keith ότι η σχέση του με τους στίχους είναι καθαρά ακουστική. Στέκεται μπροστά στο μικρόφωνο στο στούντιο π.χ και ταυτόχρονα με την μουσική αρχίζει ο αυτοσχεδιασμός στα λόγια. Και υπάρχουν λέξεις που ταιριάζουν και άλλες που δεν ακούγονται σωστά , ας το πω κι έτσι. Και όσο το δουλεύεις, τόσο καταλήγεις τελικά στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Ή αρχίζει να δουλεύει με συλλαβές που ακούγονται «σωστά» με τον ρυθμό και τη μελωδία που δοκιμάζει και στο τέλος οι συλλαβές θα καταλήξουν να είναι μία λέξη που «κουμπώνει». Και άλλοι γράφουν και δημιουργούν έτσι. Όσοι έχετε μπει στη διαδικασία σύνθεσης τραγουδιού, είμαι σίγουρη ότι καταλαβαίνετε ακριβώς τι γράφω και ότι κι εσείς οι ίδιοι έχετε κάνει αυθόρμητα το ίδιο πράγμα.

Το συμπέρασμα όλων αυτών είναι ότι ο ακροατής διασκεδάζει , αγαπάει και ακούει τους ήχους, χωρίς απαραίτητα να καταλαβαίνει τι είναι αυτό που του λέει το τραγούδι . Και τονίζω πως αναφέρομαι στη ξένη μουσική που η γλώσσα δεν είναι η μητρική. Η δύναμη του ρυθμού και της μελωδίας των μουσικών οργάνων, της ανθρώπινης φωνής, του ήχου συνολικά, της μουσικής με λίγα λόγια, είναι τέτοια που το νόημα των λέξεων πάει σε δεύτερη μοίρα.

Το πόσο κανείς θα ασχοληθεί με την αναλυτικότερη κατανόηση του τραγουδιού, να μπει στην διαδικασία δηλαδή να διαβάσει τους στίχους, να μεταφράσει λέξεις που δεν καταλαβαίνει, να ψάξει σε σχέση με την εποχή που γράφτηκε το τραγούδι, είναι κάτι καθαρά προσωπικό. Αυτό που πάντοτε θα με συναρπάζει είναι η αμεσότητα του ήχου και πόσο εύκολα μπορεί κάποιος να διασκεδάζει , να χορεύει μια μουσική που μπορεί οι στίχοι να είναι στα αφρικανικά.., να μελαγχολεί και να κλαίει με ένα τραγούδι που οι στίχοι λένε το κρεβάτι είναι ξέστρωτο και οι τοίχοι θέλουν βάψιμο.. Ή το αντίθετο. Το νόημα των στίχων να είναι τραγικό, να μιλάει για χωρισμό, για θάνατο ή βάσανα και εξ’ αιτίας της μουσικής του, ο ακροατής να το έχει εντάξει στα κομμάτια που του φτιάχνουν την ημέρα!!! Δεν σας κρύβω πως πολλές φορές έχω μετανιώσει που κατάλαβα τους στίχους ενός τραγουδιού , όταν πια συνειδητοποίησα ότι μιλάει για κάτι που μπορεί να είναι πολύ σκοτεινό ή ασύμφωνο με τον χαρακτήρα μου. Και την επόμενη φορά να μου είναι δύσκολο να το ακούσω και να το απολαύσω.

Το πόσο μπορείς να ταυτιστείς με ένα τραγούδι νομίζω πως έχει να κάνει καθαρά με τον στίχο. Στην ουσία ταυτίζεσαι με τον άνθρωπο που στο τραγουδάει. Τότε γίνεται πολύ προσωπικό, σε αφορά. Συμπάσχεις και τον αγαπάς ακόμα. Και κάθε φορά που ακούς το τραγούδι του λες « α ρε Ντύλαν» .. ή « πες τα Μάρκο»..Ακόμα κι αν δεν γνωρίζεις ποιος είναι αυτός που τραγουδάει είναι το ανθρώπινο στοιχείο της φωνής – κάποιος είναι! Μια ψυχή! – που σε κάνει να ταυτίζεσαι. Όταν για παράδειγμα είσαι φρεσκοχωρισμένος και ακούς το στίχο «που να σαι τώρα που κρυώνω και φοβάμαι» η ταύτιση γίνεται αυτόματα. Είτε ο τύπος έχει το όνομα Αντώνης είτε Μιχάλης.. ακόμα και αν  το στυλ της μουσικής να μην σου αρέσει καθόλου.

Η ταύτιση μας ή όχι όταν μιλάμε για ελληνικό τραγούδι, είναι δεδομένη. Στον ξένο στίχο πρέπει να μπεις και να ψάξεις. Ή να προσέξεις καλά, να ακούσεις προσεχτικά. Δεδομένου ότι αυτό που ακούς σου αρέσει. Και φυσικά δεν τελειώνει η συζήτηση εδώ για το συγκεκριμένο θέμα. Είναι πολλές οι παράμετροι σε σχέση με το γούστο του καθενός και τα αίτια της ταύτισης ή όχι με ένα μουσικό είδος τραγουδιού. Εδώ εκφράζονται σκέψεις και αναλαμπές ακόμα γύρω από το θέμα στίχο. Όπως πάντα  λέω, σχόλια δικά σας είναι ευπρόσδεκτα και επιθυμητά.

Κλείνω με ένα από τα τραγούδια εκείνα με τα οποία ταυτίζομαι, και που  οι στίχοι δεν  βγάζουν κανένα ολοκληρωμένο νόημα. Άβυσσος η ψυχή..