Οι αρχαίες πόλεις με το τοπωνύμιο Αλεξάνδρεια

Στο σχολείο, πάντοτε με εκνεύριζε όταν, στο μάθημα της ιστορίας για την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την εποχή των Eπιγόνων του, ο αρμόδιος καθηγητής μάς αράδιαζε πλήθος εξωτικών τοπωνυμίων, που δεν είχαν όμως κανένα αντίκρισμα με σύγχρονα τοπωνύμια. Πάντοτε αναζητούσα έναν σημερινό χάρτη των πόλεων που κατέκτησε ή ίδρυσε ο Αλέξανδρος που να δίνει συγχρόνως και το αρχαίο τοπωνύμιό τους. Στο παρόν σημείωμα θα περιοριστούμε μόνο στις πόλεις που φέρουν την ονομασία Αλεξάνδρεια:
–Αλεξάνδρεια η εν Αιγύπτω, η πιο φημισμένη από όλες τις Αλεξάνδρειες, λίκνο του ελληνικού πολιτισμού στα χρόνια των Eπιγόνων του Αλέξανδρου, ιδρύθηκε το 331 π.Χ. Ο Μέγας Αλέξανδρος είχε αντιληφθεί την αναγκαιότητα ενός λιμανιού στο δέλτα του Νείλου που θα έδινε στις μεσόγειες πόλεις της Αιγύπτου διέξοδο στη θάλασσα και μάλιστα θα αντικαθιστούσε στην οικονομική ζώνη της ανατολικής Μεσογείου τη σπουδαιότητα της φοινικικής Τύρου. Ο ίδιος επέλεξε το σημείο στο οποίο θα κτιζόταν η πόλη, ενώ επέβλεψε και τα σχέδιά της.
–Αλεξάνδρεια η εν Αρείοις· ιδρύθηκε το 330 π.Χ., όταν ο Αλέξανδρος εισέδυσε στην περσική σατραπεία Αρεία ή Αρία (σημ. Αφγανιστάν). Βρισκόταν πολύ κοντά στη σημερινή αφγανική πόλη Χεράτ
–Αλεξάνδρεια η Προφθασία· ιδρύθηκε το 330 π.Χ. Τοποθετείται βόρεια του ποταμού Ετύμανδρου (σημ. Χέλμαντ). Η ίδρυσή της δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένη.
–Αλεξάνδρεια η εν Αραχωσία· όταν ο Αλέξανδρος έφυγε από την Αρεία, κινήθηκε προς τη Δραγγιανή (περιοχή ανάμεσα στο σημερινό Ιράν και το Αφγανιστάν) και στη συνέχεια έφτασε στην Αραχωσία, πλησιάζοντας στους πρόποδες του Ινδικού Καυκάσου (Χίντου Κους). Εκεί ίδρυσε την πόλη το 330-329 π.Χ. Ο Αρριανός δεν αναφέρει πουθενά στοιχεία για την ακριβή τοποθεσία της, ούτε από ποιους αποικήθηκε. Πολλοί την ταυτίζουν με τη σημερινή αφγανική πόλη Κανταχάρ.
–Αλεξάνδρεια η Εσχάτη ή παρά τον Ιαξάρτην (σημ. Συρ Ντάρια)· αφού διέσχισε ο Αλέξανδρος την οροσειρά του Ινδικού Καυκάσου, έφτασε στη Σογδιανή και στην πόλη Μαρακάντα (σημ. Σαμαρκάνδη του Ουζμπεκιστάν), από όπου συνέχισε βορειοανατολικά. Όταν έφτασε στον Ιαξάρτη ποταμό, αμυντικοί λόγοι τον ανάγκασαν να ιδρύσει μία πόλη το 329 π.Χ., την οποία εποίκισε με ντόπιους και έλληνες μισθοφόρους που είχε μαζί του. Βρίσκεται πολύ κοντά στην πόλη Χουντζάντ (πρώην Λένινμπαντ) του Τατζικιστάν.
–Αλεξάνδρεια η επί του Καυκάσου· ιδρύθηκε στην περιοχή των Παροπαμισάδων από τον Αλέξανδρο το καλοκαίρι του 327 π.Χ., όταν εισήλθε από τη Σογδιανή στη Βακτριανή και κινήθηκε προς την Ινδία. Την εποίκισε με ντόπιους κατοίκους και βοηθητικό στρατιωτικό προσωπικό. Η πόλη τοποθετείται πολύ κοντά στη σημερινή αφγανική πόλη Μπαγκράμ.
–Αλεξάνδρεια Νίκαια και Αλεξάνδρεια Βουκέφαλος· μετά τη νίκη του στον ποταμό Υδάσπη, παραπόταμο του Ινδού στο Πακιστάν, το καλοκαίρι του 326 π.Χ., ίδρυσε δύο πόλεις, μία στην αριστερή όχθη του ποταμού, τη Νίκαια, και μία στη δεξιά, τη Βουκέφαλο. Την επίβλεψη της ανέγερσης των δύο ετούτων πόλεων είχε ο Κρατερός.
–Αλεξάνδρεια η Ωπιανή· ο Αλέξανδρος ανέθεσε το 326/325 π.Χ. στον Κρατερό να οχυρώσει την
πρωτεύουσα των Μουσικανών. Στη συνέχεια τοποθέτησε φρουρά και μετονόμασε την πόλη σε Αλεξάνδρεια.
– Αλεξάνδρεια η παρά τον Ακεσίνην ποταμόν ή παρά τον Ινδόν· γνωρίζουμε ότι ο Αλέξανδρος ίδρυσε το 325 π.Χ. μία πόλη κοντά στον ποταμό Ακεσίνη (σημ. Χενάμπ του Πακιστάν). Την επίβλεψη της ανέγερσής της είχε ο Ηφαιστίωνας. Την ταυτίζουν με τη σημερινή πακιστανική πόλη Ουτς Σαρίφ.
–Αλεξάνδρεια Ραμπάκια· την άνοιξη του 325 π.Χ. ο Αλέξανδρος εισέβαλε στη χώρα των Ωρειτών, όπου ανακατασκεύσε την πρωτεύουσά τους Ραμπάκια και τη μετονόμασε σε Αλεξάνδρεια. Την επίβλεψη του έργου την ανέθεσε στον Ηφαιστίωνα. Σήμερα η περιοχή ονομάζεται Μπέλα και βρίσκεται στο Μπαλουχιστάν.
–Αλεξάνδρεια η εν Καρμανία· ιδρύθηκε το 325 π.Χ. Τοποθετείται στο σημερινό Ιράν, στην περιφέρεια Κερμάν.
–Αλεξάνδρεια η εν Σουσιανή· ιδρύθηκε το 324 π.Χ. ανάμεσα στις εκβολές του Ευφράτη και του Τίγρη, στο σημερινό Ιράκ. Αργότερα μετονομάστηκε σε Σελεύκεια η προς Ελαίω, πόλη που παρέμεινε στο προσκήνιο μέχρι την εποχή των Σασσανιδών.
Εκτός από τις παραπάνω πόλεις υπάρχει μια πλειάδα πόλεων με το όνομα Αλεξάνδρεια, των οποίων ύπαρξη δεν τεκμηριώνεται επαρκώς ή οι πληροφορίες γι’ αυτές είναι συγκεχυμένες. Μερικές από τις γνωστότερες ήταν οι ακόλουθες:
-Αλεξάνδρεια στη Μακεδονία ή στη Θράκη
-Αλεξάνδρεια η εν Γρανικώ, Αλεξάνδρεια η Τρωάς
-Αλεξάνδρεια η παρά την Ισσόν ή της Κιλικίας· σήμερα γνωστή ως Αλεξανδρέττα ή Ισκεντερούν
-Αλεξάνδρεια η επί του ΄Ωξου ή Ωξειαν· ίσως ταυτίζεται με τη σημερινή πόλη Καρσί του Ουζμπεκιστάν
-Αλεξάνδρεια η Μαργιανή (σημ. Τουρκμενιστάν)· ιδρύθηκε μάλλον από τους Σελευκίδες.
-Αλεξάνδρεια η προς Πέρσας
-Αλεξάνδρεια η επί του ποταμού Τίγρη· έχει ταυτοποιηθεί με τη Σελεύκεια του ποταμού Τίγρη.
Ιδρύθηκε σίγουρα από τους Σελευκίδες.
-Αλεξάνδρεια η εν Σκύθαις· ιδρύθηκε κοντά στον ποταμό Ιαξάρτη (σημ. Συρ Ντάρια), πιθανόν ανάμεσα
στο 290 και το 280 π.Χ.
-Αλεξάνδρεια της Μεσοποταμίας
-Αλεξάνδρεια η προς Λάτμον

Φοίβος Ι. Πιομπίνος piombinos.com