O Διαφωτισμός και οι ΄Ελληνες

Τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως κάποιοι έλληνες διανοητές, ανακάλυψαν όψιμα τον δυτικό Διαφωτισμό, που μετράει πάνω  από δύο αιώνων  ύπαρξη. Αντιπαρέρχομαι το ζήτημα του ποιοι πήραν είδηση  και κοινώνησαν στη χώρα μας με το μέγιστο αυτό κίνημα. Απλώς θέλω με τούτο το συντομότατο για ένα τέτοιας ολκής  ζήτημα σημείωμά μου να επισημάνω τον βαθύτατα αντικληρικό  χαρακτήρα του Διαφωτισμού στη Δύση, η οποία βγήκε έτσι από την τυραννική δεσποτεία της Λατινικής Εκκλησίας ή ορθότερον του Παπισμού. Ο Διαφωτισμός,  με κυριότερους εκπροσώπους του, μεταξύ άλλων,  τους Βολταίρο,  Ντενί Ντιντερό,  Μοντεσκιέ, Ζαν-Ζακ Ρουσώ και  Ζαν ντ’ Αλαμπέρ στη Γαλλία, τους Ισαάκ Νεύτωνα,  Τζών Λοκ και  Ντέιβιντ Χιουμ στην Αγγλία και τον Ιμμάνουελ  Κάντ στη Γερμανία, υπήρξε ένα πνευματικό και φιλοσοφικό ρεύμα που κυριάρχησε τον 18^ο αιώνα στον ιδεολογικό κόσμο της Ευρώπης.  Θεμελιώδη χαρακτηριστικά του είναι ο ορθολογισμός, η απόρριψη της μεταφυσικής, το άνοιγμα στον κόσμο της αίσθησης και των συναισθημάτων, η πίστη στην πρόοδο και στη δυνατότητα τελείωσης  του ανθρώπου, η ανοχή στις πεποιθήσεις του άλλου και ο σεβασμός των πολιτικών ελευθεριών. Ο Διαφωτισμός πάσχισε ιδιαίτερα και το κατόρθωσε να απαλλάξει τον δυτικό άνθρωπο από τις προλήψεις και τις αυθεντίες και να ευνοήσει, να ενισχύσει τη  διάδοση της  επιστημονικής  γνώσης μέσω της καλλιέργειας  του ορθού λόγου.

Ο νεοελληνικός Διαφωτισμός ως πνευματικό και κοινωνικό κίνημα  αναπτύχθηκε τόσο στον υπόδουλο ελληνικό χώρο όσο και στα κέντρα της νεοελληνικής διασποράς από το 1750 μέχρι το 1821 με κύριο αίτημα τη «μετεκένωση» των ιδεών του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού στους υπόδουλους ΄Ελληνες. Στην Ελλάδα ωστόσο «ο Διαφωτισμός, παρά τον δυτικό, αντικληρικό  προσανατολισμό του, δεν απεκδύθηκε ούτε τον πατριωτικό ούτε τον χριστιανικό χαρακτήρα του και εν πολλοίς αποδέχτηκε τη λαϊκή παράδοση, πλην των δεισιδαιμονιών», όπως έδειξε ο καθηγητής Μ.Γ.Μερακλής. Μη λησμονούμε ότι τον Διαφωτισμό φωτισμένοι ορθόδοξοι ιεράρχες –ω μέγα παράδοξον για τους Δυτικούς!- τον έφεραν στήν Ελλάδα. Πρωϊμότατος προάγγελός του, δύο σχεδόν  αιώνες πριν από τους δυτικούς ομοϊδεάτες του, υπήρξε ο κληρικός Θεόφιλος Κορυδαλλεύς (1563-1646), που με το έργο του διαχώρισε τη φιλοσοφία από τη θεολογία, και πολύ αργότερα  ο κληρικός Μεθόδιος Ανθρακίτης (1660-1749). Εκτός από τον ιατρό Αδαμάντιο Κοραή (1748-1833), ηγετική μορφή του κινήματος στην Ελλάδα, τον λόγιο Δημήτριο Καταρτζή (1730-1807) και  τον επιστήμονα φιλόσοφο Κωνσταντίνο Κούμα (1777-1836), όλοι οι υπόλοιποι υπήρξαν ιερωμένοι, όπως π.χ. ο    ιεροδιάκονος Ιώσηπος Μοισιόδαξ (1725-1800),   ο ιερομόναχος Βενιαμίν ο Λέσβιος (1759-1824), ο  κληρικός και δάσκαλος του Γένους Νεόφυτος Δούκας (1760-1845), που άσκησε κριτική στα εκκλησιαστικά πράγματα της εποχής του,  ο κληρικός και λόγιος Νεόφυτος Βάμβας (1770-1855), ο κληρικός και λόγιος Κωνσταντίνος Οικονόμος  ο εξ Οικονόμων (1780-1857), ο  ιερωμένος  Θεόφιλος Καϊρης (1784-1853) κ.ά.  ΄Αλλωστε το ορθόδοξο ήθος είναι εκείνο που διέσωσε επί αιώνες το Γένος. Την αποδόμηση αυτού του ήθους επιχειρούν να πραγματοποιήσουν -και το επιτυγχάνουν κατά κάποιον τρόπο στις μέρες μας- οι λυσσαλέοι πολέμιοι, τόσο ξένοι όσο και εγχώριοι καλοθελητές,  του ελληνορθόδοξου πνεύματος. Αρχικά το επεχείρησαν με τη δυτική θεολογική σκέψη και τον προτεσταντικού τύπου και  ξένου προς την ελληνική παράδοση, ευσεβισμό, ο οποίος εκδηλώθηκε και στην εικονογράφηση των ελληνικών εκκλησιών κατ’ απομίμηση του γερμανικού «καλλιτεχνικού» κινήματος των Ναζαρηνών.

Οι εγχώριοι οπαδοί του Διαφωτισμού λησμονούν πως ο άνθρωπος, «φύσει κοινωνικόν ον», καταξιώνεται μόνο σε αναφορά με τον συνάνθρωπό του και πάντως όχι εκτός αλλά εντός της Εκκλησίας,  αφού δεν είναι άτομο, όπως τον θέλει η Δύση, αλλά πρόσωπο. Λησμονούν επίσης πως ο ορθολογισμός του Διαφωτισμού, σε δηλητηριώδη συνδυασμό με τη σχολαστική θεολογία της Δύσης, «μετέτρεψαν τον βιωματικό άνθρωπο σε σκεπτικιστή, τον θεόπτη σε ηθικολόγο». Στα καθ’ ημάς ωστόσο, ο Χριστιανισμός με όχημα αφενός τον πλούτο και την ακρίβεια της ελληνικής γλώσσας και αφετέρου το ορθόδοξο φρόνημα λειτούργησε επί αιώνες λυτρωτικά για τον ΄Ελληνα άνθρωπο. Η ελληνική γλώσσα και η ορθοδοξία υπήρξαν άλλωστε τα ενοποιά στοιχεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τα συστατικά της, παρόλο τον πολυεθνικό, τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της.

Η θεοποίηση απεναντίας του χρήματος, που επιδιώκει να μολύνει και τον ελληνισμό –πράγμα που το έχει σε μεγάλο βαθμό  κατορθώσει-,  έχει επιβληθεί στη Δύση με ολέθριες επιπτώσεις την ξέφρενη –συχνά- απληστία, τον καταναλωτισμό, την εκμετάλλευση και εξαχρείωση των αδυνάτων, την άμβλυνση  της ιστορικής μνήμης και το ξεθώριασμα των παραδόσεων, την απαξίωση των οικογενειακών δεσμών, την πλήρη εκκοσμίκευση του θρησκευτικού φρονήματος, την αποδυνάμωση της γλώσσας, την πολιτισμική ισοπέδωση στο όνομα της κακώς εννοούμενης παγκοσμιοποίησης κ.λπ.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος  piombinos blogspot.com