Γλωσσικά τινα (ΡΛ’): συνώνυμα της λέξης «ρητό»

Η λέξη ρητό αποτελεί τη γενική σημασία για καθετί που λέγεται είτε από γνωστά πρόσωπα είτε από άγνωστα είτε από τον ανώνυμο λαό. Ως  ρητό  χαρακτηρίζεται επίσης καθετί που παραθέτουμε στο λόγο μας για να στηρίξουμε, να ποικίλουμε ή να ομορφύνουμε τα λεγόμενά μας.

Στη γλωσσική επικοινωνία υπάρχουν δύο είδη ρητών: 1. αυτό που έχει λεχθεί από γνωστό πρόσωπο, το οποίο μπορεί και να μνημονεύεται μαζί με το ρητό, και ονομάζεται απόφθεγμα ή ρήση [π.χ. γνώθι σαυτόν (Χίλων)/ μηδέν άγαν], και 2. αυτό που λέγεται ανωνύμως από τον λαό, που αποτελεί κοινή παραδοχή, έστω κι αν ξεκίνησε φυσικά από συγκεκριμένο πρόσωπο, και  είναι η παροιμία και το γνωμικό (π.χ. στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόντα / αγάλι αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι).

Οι παροιμίες και τα γνωμικά παρεμβάλλονται στην ομιλία μας, αποτελώντας μέρος του λεξιλογίου της γλώσσας και αναγνωρίζονται, κατά κανόνα, από όλους ή από την πλειονότητα των συνομιλητών. Οι παροιμίες όπως και το δημοτικό τραγούδι είναι λαϊκό δημιούργημα καί με τον λαό συνδέεται συχνά στο λόγο από τους ομιλητές (π.χ. «όπως λέει ο λαός…», «όπως έλεγε η γιαγιά μου…») Δηλώνουν, με σκωπτική ενίοτε διάθεση, μιαν αλήθεια βγαλμένη μέσα από την εμπειρία ή τον κοινό νου του λαού και ως εκ τούτου αποτελούν αδιάσειστη σοφία.

Τα αποφθέγματα και οι ρήσεις χρησιμοποιούνται σε πιο απαιτητικό λόγο με αναφορά συνήθως σε αυτούς που τα διατύπωσαν. ΄Οταν η αναφορά τους γίνεται στον γραπτό λόγο, μπορεί να εμφανίζεται και με τη μορφή παραθέματος. Κοινό πάντως χαρακτηριστικό όλων των ειδών των ρητών είναι ότι αποτελούν συντομότατα κείμενα. Αποτελούν αξιωματικές αποφάνσεις με έντονη επιγραμματικότητα.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος   piombinos blogspot.com