Γλωσσικά τινα (ΣΙΗ’): ο πληθυντικός αριθμός ευγενείας

Αφορμιζόμενος από την αποδοκιμασία  που εκδηλώθηκε από το  γεγονός ότι κατά την πρόσφατη επίσκεψη του Προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα στη χώρα μου ο έλληνας πρωθυπουργός τού απευθύνθηκε στον ενικό αριθμό, σημειώνω πως στην αγγλική γλώσσα δεν υπάρχει ο πληθυντικός αριθμός ευγενείας. ΄Αλλωστε και στην ελληνική γλώσσα δεν υπήρχε ιστορικά αυτός ο ξενόφερτος  τρόπος ευγενείας.

Ο πληθυντικός ευγενείας χρησιμοποιείται, κυρίως στα ξένα, με στόχο να καταδειχθεί απέναντι σε κάποιο πρόσωπο ευγένεια, σεβασμός ή επιπλέον κοινωνική απόσταση και έλλειψη οικειότητας.  Αφετηρία του εικάζεται πως είναι ο πληθυντικός της μεγαλοπρεπείας (λατ. pluralis majestatis), o οποίος αναπτύχθηκε κατά τον 4^ο μ.Χ. αιώνα από τη συνήθεια των Λατίνων να απευθύνονται στον ρωμαίο αυτοκράτορα με τον πληθυντικό vos αντί του ενικού tu. Η χρήση του πιθανόν να ευνοήθηκε από τις περιπτώσεις στις οποίες υπήρχαν δύο ή περισσότεροι συναυτοκράτορες (λατ. αugusti ή caesares).

Στα αρχαία ελληνικά ο πληθυντικός χρησιμοποιείται μόνο με την αριθμητική του έννοια. Ο πληθυντικός ευγενείας αποτελεί γλωσσικό φαινόμενο της νεότερης Ελλάδας. Η συνήθεια αυτή προέκυψε από την Γαλλική, η οποία με το δεύτερο πρόσωπο του πληθυντικού αριθμού (pluriel de politesse) υπονοεί το άτομο προς το οποίο απευθυνόμαστε καί συνάμα την υψηλότητα, την εξοχότητα ή τη μεγαλειότητά του. Από τη γαλλική γλώσσα ο πληθυντικός ευγενείας πέρασε στην ελληνική από κάποιες εξέχουσες οικογένειες της Αθήνας των τελών του 19^ου  και των αρχών του 20^ου αιώνα που ήθελαν να δείξουν την ανωτερότητά τους έναντι των λαϊκών προσώπων, μιμούμενες –ή ορθότερα πιθηκίζοντας-  τους γαλλικούς τρόπους συμπεριφοράς. Χαρακτηριστικό είναι ότι μέχρι πρόσφατα, όταν από σεβασμό ρώταγες κάποια γριά αγρότισσα «Πώς είστε;», εκείνη απαντούσε για τον εαυτό της: «Είμαστε καλά». Ο αντίστοιχος απευθυντικός τύπος στη Γερμανική είναι το τρίτο πρόσωπο του πληθυντικού αριθμού, ενώ στη Ιταλική είναι το τρίτο πρόσωπο του ενικού. Η Αγγλική είναι η μοναδική γλώσσα που για να τονίσει τον πληθυντικό ευγενείας κατήργησε το δεύτερο ενικό πρόσωπο. Η λέξη thee που όριζε το 2^ο ενικό πρόσωπο εξομοιώθηκε με το you του 2^ου πληθυντικού.

Στα Ελληνικά η χρήση του πληθυντικού ευγενείας μπορεί να είναι επίσης προσβλητική ή περιφρονητική και γίνεται αντιληπτή με την αλλαγή της χροιάς της φωνής ή των εκφράσεων του προσώπου. Συχνά χρησιμοποιείται προκειμένου να κρατάει κάποιος αποστάσεις ασφαλείας από κάποιον άλλον. Σημειωτέον ότι η Αρχαιοελληνική που αγνοούσε τον πληθυντικό ευγενείας, χρησιμοποιούσε  απεναντίας για τα κλιτά μέρη του λόγου και τον δυϊκό αριθμό,  δηλαδή αυτόν με τον οποίο δηλώνονται δύο μόνο πρόσωπα ή πράγματα.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος    piombinos.com