Η μοναδικότητα του ελληνικού πολιτισμού

Συχνά χαρακτηρίζουμε ως κοινοτοπίες κάποιες θέσεις, οι οποίες είναι ακριβώς τέτοιες επειδή αντιπροσωπεύουν αιώνιες αλήθειες. Άλλωστε δεν βλάπτει να επαναλαμβάνουμε κάποιες κοινοτοπίες που απηχούν την αλήθεια. Μια τέτοια είναι και η χιλιοειπωμένη αλήθεια περί της μοναδικότητας του ελληνικού πολιτισμού. Ας την εξετάσουμε, λοιπόν, από τη σκοπιά της τέχνης. Θεωρούμενος κι απ΄αυτή τη σκοπιά, ο ελληνικός πολιτισμός αναδεικνύεται μοναδικός και ανεπανάληπτος. Τα τελευταία ωστόσο χρόνια εμφανίζεται ενορχηστρωμένη η θέση πως ο φοινικικός -και κατ’ επέκτασιν και υποβολιμαία ο σημιτικός πολιτισμός- είναι η απαρχή του πολιτισμού στη Μεσόγειο (βλ. και το σχετικό σύγγραμμα του  Φερνάν Μπρωντέλ). Καλώ, λοιπόν, τους υποστηρικτές αυτής της θέσης να αναφέρουν ποια φιλοσοφία, ποιαν ιστορία, ποια μαθηματικά, ποια γεωμετρία, ποιο θέατρο, ποια γλυπτική, ποιαν αρχιτεκτονική έχουν να επιδείξουν οι φοίνικες; Ποια τα μεγάλα, παγκόσμιου βεληνεκούς επιτεύγματα του σημιτικού πολιτισμού. Η περίφημη δυτική φιλοσοφία, δηλαδή κατ’ ουσίαν η γερμανική, αφού οι άλλες εθνότητες δεν είχαν αληθινούς φιλοσόφους αλλά έστω λαμπρούς στοχαστές – η περίφημη λοιπόν γερμανική φιλοσοφία ούτε Σωκράτη έβγαλε, ούτε Πλάτωνα ανέδειξε, ούτε Αριστοτέλη. Η Δύση παρέμεινε, ας το πούμε διαφορετικά, στη φιλοσοφία, όχι στη σοφία. Εξάλλου εκείνο που ενδιαφέρει πρωτίστως είναι η διατύπωση των φιλοσοφικών ερωτημάτων, και έπεται η απάντησή τους. Ο Ελληνισμός, λοιπόν, έθεσε άπαξ και δια παντός όλα τα οντολογικά και υπαρξιακά ερωτήματα που απασχολούν τον άνθρωπο, ερωτήματα που η ανθρωπότητα πασχίζει έκτοτε με τον τρόπο κάθε εποχής να τα απαντήσει.
Η αρχαία γλυπτική παραμένει μέχρι σήμερα αξεπέραστη, όχι μόνο για το κάλλος της αλλά και για το ήθος της. Όλα τα ασσυροβαβυλωνιακά γλυπτά μπορεί ασφαλώς να εντυπωσιάζουν, ωστόσο παραμένουν σκοτεινά. Ακόμα και η περίφημη αιγυπτιακή αγαλματοποιία εμφανίζεται ως φορέας σκοτεινών δυνάμεων, γεμάτη μαγγανείες, συγκρινόμενη με τη φωτεινότητα της αρχαϊκής γλυπτικής, με το αινιγματικό μειδίαμα που φωτίζει το πρόσωπο ενός κούρου ή μιας κόρης. Φυσικό είναι ωστόσο να συμβαίνει τούτο, αφού εδώ, με κέντρο τις Κυκλάδες, λάμπει αλλιώς το φως καταυγάζοντας τα πάντα. Σημειωτέον ότι ενώ στην Αίγυπτο οι θεότητές της αναπαρίστανται ζωοκέφαλες, στην Ελλάδα οι θεότητες είναι ανθρωπόμορφες και, όταν έχουμε μυθολογικά όντα κατά το ήμισυ ανθρώπινα και κατά το ήμισυ ζωικά, τότε το ανθρώπινο στοιχείο υπερέχει, όπως π.χ. στην περίπτωση των κενταύρων, των Αρπυιών ή της σφίγγας.
Εξάλλου κι αυτά τα δείγματα του υπερτιμημένου πολιτισμού των «καλών πρωτογόνων», που η Δύση άρχισε να τα θαυμάζει τόσο όψιμα, είναι όντως αξιόλογα τηρουμένων βέβαια των αναλογιών, και υπέροχα για τις περιοχές εκείνες όπου δημιουργήθηκαν. Ποια η συνεισφορά τους ωστόσο στον παγκόσμιο πολιτισμό καθώς και στην εξέλιξη του ανθρώπινης κατάστασης επί της γης; Πόσο υψηλός μπορεί να χαρακτηριστεί ο πολιτισμός των Μάγιας και των ΄Ινκας, των Αζντέκων, των Τολτέκων και των Ολμέκων, όταν τον συγκρίνουμε με τον σύγχρονό του ευρωπαϊκό; Όταν δεκατέσσερις αιώνες μετά Χριστόν αγνοούσαν τη γραφή; Όταν παράλληλα στη Δύση άνθιζαν οι επιστήμες και οι τέχνες; Καλοί οι Ινδιάνοι και οι οικολογικές ανησυχίες τους, καλά και όμορφα τα χειροτεχνήματά τους, όμως Πυθαγόρα δεν έβγαλαν, ούτε Ηράκλειτο, ούτε ΄Ομηρο, ούτε Θουκυδίδη, ούτε Αισχύλο, ούτε Αρχιμήδη, ούτε Ευκλείδη ούτε Φειδία ούτε Πραξιτέλη. Εντυπωσιακές οι αφρικανικές μάσκες και τα αφρικανικά τοτέμ, πλήν όμως τερατώδη και αποτροπαιικά.
Μόνο στη μουσική διέπρεψε πραγματικά η Δύση, αν και αγνοούμε τη μουσική παραγωγή της αρχαίας Ελλάδας. Πάντως, αν κρίνουμε από το εξόχως πνευματικό βυζαντινό μέλος, ως βέβαιο κληρονόμο του αρχαίου, η αρχαία μουσική πρέπει να ήταν κι αυτή υψηλής σύλληψης.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος piombinos.com