Περί βυζαντινισμών

Το επίθετο «βυζαντινός», εξ ου και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, είναι ένας νεολογισμός,  τον οποίο εισήγαγε το 1562 ο Γερμανός Ιερώνυμος Βολφ (Hieronymus Wolf, 1516-1580),  βιβλιοθηκάριος και γραμματέας την εποχή εκείνη στον οίκο των ισχυρών τραπεζιτών Φούγκερ (Fugger) στο Άουγκσμπουργκ και καθιέρωσε ο γάλλος λόγιος και εκδότης ιησουίτης Φίλιππος Λαμπέ (Philippe Labbe, 1607-1667). Ωστόσο οι υπήκοοι του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους, κοινώς Ρωμανίας,  αυτοαποκαλούνταν Ρωμαίοι και λαϊκότερα Ρωμιοί.

Από τα παλαιά εκείνα χρόνια πρέπει να καθιερώθηκε και ο απαξιωτικός, μειωτικός ελληνογενής ξένος όρος βυζαντινισμός (γερμ. Byzantinismus) προκειμένου να χαρακτηριστεί η έλλειψη πρακτικού πνεύματος και η ανάλωση σε περίπλοκες και άσκοπες, σχολαστικές συζητήσεις και διαδικασίες, κοντολογίς ο στείρος σχολαστικισμός. Στη συνέχεια ο όρος κακοφόρμισε εντελώς, κατάντησε τελείως δυσφημιστικός και έγινε συνώνυμο δολοπλοκιών, ανίερων και περιστασιακών συμμαχιών και ανορθόδοξων πρακτικών. Η δυσφήμιση αυτή οφείλεται, εφόσον δεν ήταν κακοπροαίρετη, στην εσφαλμένη γνώση της ιστορίας, που παρέβλεπε σκοπίμως τα όσα τερατώδη συνέβαιναν στις βασιλικές αυλές της Δύσης, μη εξαιρουμένου και του Βατικανού, και μάλιστα πολλά χρόνια μετά την ΄Αλωση της Κωνσταντινούπολης, στα χρόνια της υπερεκτιμημένης Αναγέννησης. Αρκεί να διαβάσει κανείς το σπουδαίο κλασικό σύγγραμμα του Γιάκομπ Μπούρχαρντ (Jacob Burckhardt, 1818-1897) Die Kultur der Renaissance [O πολιτισμός της Αναγέννησης]  για να δει ότι οι βιαιότητες που συνέβαιναν στα βυζαντινά ανάκτορα ωχριούν μπρος στα κακουργήματα που συνέβαιναν στις διάφορες ιταλικές ηγεμονίες. Αρκεί και μόνο να απαριθμήσουμε  τις θηριωδίες που έλαβαν χώρα στις αυλές των ιταλικών πριγκιπικών οίκων των Σφόρτσα (Sforza), των Βισκόντι (Visconti), των Μαλατέστα (Malatesta), των Βοργία (Borgia), των Μεδίκων (Medici) κ.λπ. για να φανούν τόσο πιο ανθρώπινοι ακόμα και οι βαναυσότεροι βυζαντινοί αυτοκράτορες. Για ποιο βυζαντινισμό λοιπόν να κάνουμε εμείς οι ΄Ελληνες λόγο;

Οι ξένοι έχουν βέβαια κάποιο δίκιο να χρησιμοποιούν τον ως άνω όρο· άλλωστε δικός τους είναι. Είναι όμως τελείως απαράδεκτο να τον χρησιμοποιούμε κι εμείς αφρόνως μολονότι διαθέτουμε ολόκληρη δέσμη δικών μας εύστοχων όρων ανάλογα με την κάθε περίσταση.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος    piombinos.com