Περί του βυζαντινού μέλους

Κάθε Κυριακή πρωί, το Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας μεταδίδει από την εκπομπή της Αριέττας Παλιατσάρα βυζαντινούς ύμνους, οι οποίοι ψάλλονται στη συντριπτική τους πλειονότητα από γυναικεία φωνή.΄Ολα αυτά τα χρόνια που παρακολουθώ την εκπομπή ετούτη, ως πιστός άλλωστε ακροατής του Τρίτου, δεν μπορώ να συνηθίσω την ελαφρά δυσφορία που μού προκαλεί η ψαλτική από «ψάλτριες». Ακόμα και το ουσιαστικό «ψάλτρια» μου φαίνεται αδόκιμο. ΄Ετσι, η εξόχως πνευματική και υμνητική βυζαντινή μουσική, που αναπέμπει αίνους προς τον Κύριο, καταντάει συναισθηματική και, ας μου επιτραπεί ο χαρακτηρισμός, γλυκανάλατη, μελοδραματική, αν όχι κάπως κλαψιάρικη. Την ίδια εντύπωση μού αφήνει ακόμα και η θαυμάσια από μιαν άποψη εκτέλεση από τη διάσημη λιβανέζα μοναχή Μαρί Κεϊρούζ διαφόρων παραδοσιακών μαρωνιτικών ύμνων, η οποία όμως τους ψέλνει δημοσίως σε συναυλιακούς χώρους. Φυσικά δεν αναφέρομαι στις μοναχές, οι οποίες εκ των πραγμάτων υποχρεώνονται να ψέλνουν μόνες τους λόγω απουσίας των αντρών στις γυναικείες μονές. H κρίση μου αυτή αφορά τη χροιά που παίρνει η μουσική και όχι την ποιότητα της απόδοσής της. Υποθέτω ότι τούτο αποφασίστηκε μες στο πνεύμα της ισοτιμίας των φύλων και ενδεχομένως επειδή είναι αρεστό στην ευαισθησία του θηλυκού ποιμνίου. Εξάλλου όλο και  συχνότερα  βλέπουμε στις εκκλησίες  και γυναίκες να “κρατάνε” το ψαλτήρι λόγω έλλειψης ιεροψαλτών. Κατανοώ βέβαια την ανάγκη κάποιων γυναικών να εκφράζονται μέσα από την υμνωδία της Εκκλησίας μας. Αυτό ως προσωπική έκφραση είναι απολύτως σεβαστό. Όμως το βυζαντινό μέλος είναι μονοφωνικό και γραμμένο, αν δεν απατώμαι, για ανδρικές φωνές. Το ψαλτικό ύφος και ήθος  δεν συνάδουν προς τη γυναικεία φωνή, αφού η γυναικεία ψυχοσύνθεση διαφέρει έντονα από την ανδρική, πράγμα που επομένως ισχύει και για το ηχόχρωμα της φωνής τους. ΄Αλλωστε το βυζαντινό μέλος δεν στοχεύει στο συναίσθημα των πιστών αλλά στο πνεύμα, γι’ αυτό το χαρακτηρίζει απάθεια. Αυτό λοιπόν που μας υποχρεώνει η ραδιοφωνία μας να αποδεχθούμε είναι εξίσου απαράδεκτο όπως το να τραγούδαγε κάποιος βαθύφωνος, έστω και εξαίσια, την άρια μιας πασίγνωστης όπερας που έχει γραφτεί για υψίφωνο. Είναι, τηρουμένων βέβαια των αναλογιών, το ίδιο γελοίο όπως εάν ακούγαμε από τον διάσημο βαθύφωνο Νικολάι  Γκιαούρωφ την περίφημη άρια «casta diva» της όπερας Η Νόρμα του Μπελλίνι, που γράφτηκε για υψίφωνο και έχει αποδοθεί, εξαίσια και μοναδικά, από τη Μαρία Κάλλας.  Αυτό μπορεί βέβαια να συμβεί στην ελαφρά μουσική (βλ. π.χ. το τραγούδι «Υπομονή» του Σταύρου Ξαρχάκου σε απόδοση της Αλίκης Βουγιουκλάκη και του Γρηγόρη Μπιθικώτση), μολονότι και σε αυτόν το μουσικό χώρο ενδέχεται κάποιες φορές να ξενίζει, όμως στην έντεχνη λεγομένη μουσική είναι απαράδεκτο.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος piombinos.com