Ποιος ήταν ο Μιχαήλ Κριτόβουλος;

Ο έλληνας ιστορικός  και λόγιος του 15^ου αιώνα Μιχαήλ Κριτόπουλλος, γνωστός ως Κριτόβουλος ο Ιμβριώτης ή ΄Ιμβριος,  γόνος πλούσιας οικογένειας, γεννήθηκε στην ΄Ιμβρο περί το 1410  και πέθανε   πιθανότατα στην Κωνσταντινούπολη   περί το 1470. Ο Κριτόπουλλος  άλλαξε το επώνυμό του προς το λογιότερο, κατά τη συνήθεια της εποχής, σε Κριτόβουλο. Στη Βασιλεύουσα πρέπει να ολοκλήρωσε την παιδεία του. Ως λόγιος διατηρούσε σχέσεις με πολλούς λογίους της εποχής του, όπως π.χ. με τον Γεώργιο Σχολάριο, πρώτο πατριάρχη μετά την ΄Αλωση, τον Ιωάννη Ευγενικό, τον Γεώργιο Αμιρούτζη και τον Θεόδωρο Αγαλλιανό.  Όταν ο Μωάμεθ Β΄ εκπόρθησε την Κωνσταντινούπολη το 1453,  τέθηκε επικεφαλής ομάδας  αποτελούμενης από κάποιους  συμπολίτες  του καθώς και  από προκρίτους της Θάσου και της Λήμνου,  οι οποίοι ήταν διατεθειμένοι να αναγνωρίσουν την εξουσία του Μωάμεθ Β΄ (1451-1481) και με τους οποίους μετέβη  στην Κωνσταντινούπολη για να δηλώσουν υποταγή και να προλάβουν έτσι την καταστροφή των πατρίδων τους. Κι όλα αυτά επειδή ήταν αντίθετοι στην προσέγγιση με τη λατινική Δύση. Ο Μιχαήλ Κριτόβουλος παρουσιάστηκε στον σουλτάνο, κέρδισε την εύνοιά του και κατόπιν τούτου διορίστηκε διοικητής της ΄Ιμβρου, παραμείνας στη θέση αυτή από το 1457 μέχρι το 1466 οπότε το νησί καταλήφθηκε από τους Ενετούς  και κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη. Ο Κριτόβουλος, έχοντας την εύνοια του σουλτάνου, έγινε δεκτός στο παλάτι και υπήρξε ο πρώτος έλληνας λόγιος στην υπηρεσία του σουλτάνου. Ζώντας στο περιβάλλον του παλατιού, συνέλεξε διάφορες πληροφορίες περί των εκστρατειών του κατακτητή. Τούτο τον βοήθησε να γράψει στα Ελληνικά, σε πέντε βιβλία, την Ξυγγραφή  ιστοριών, γνωστή και ως Η ζωή  του Μωάμεθ Β΄, στην οποία περιγράφει την κατάκτηση της χερσονήσου του Αίμου από τους Οθωμανούς καθώς και την περίοδο της βασιλείας του Μωάμεθ Β΄του Πορθητή από την  ανάρρησή του στο θρόνο το 1451 μέχρι το 1468. Λογοτεχνικά πρότυπα του Κριτόβουλου υπήρξαν, εκτός από τον Ιώσηπο Φλάβιο, προπάντων ο Θουκυδίδης,  ο Ηρόδοτος, ο Ξενοφώντας και ιδιαίτερα ο  Αρριανός με την Ανάβαση του Αλεξάνδρου.  Η συγγραφή γέμει εγκωμίων για τον σουλτάνο και τον παριστάνει ως λόγιο και γνώστη της Ελληνικής. Αποφεύγει κάθε απαξιωτική  ή περιφρονητική αναφορά για το πολεμικό έργο των Οθωμανών και παρουσιάζει σύμμετρη εικόνα για τις πολεμικές επιδόσεις των δύο αντιπάλων. Τα γεγονότα ιστορούνται ουσιαστικά από τουρκική σκοπιά. Στην Κωνσταντινούπολη έγινε μάρτυρας μιας επιδημίας πανούκλας το 1467, της οποίας περιέγραψε στο έργο του την εμφάνιση και τα συμπτώματα με ιατρική ακρίβεια. Όμως δεν υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της ΄Αλωσης.  Αν και ανακριβής η Ξυγγραφή ιστοριών, σε πολλά, όσον αφορά τις χρονολογίες, τα πρόσωπα και τους τόπους, συμπληρώνει εντούτοις τις χρονογραφίες του Μιχαήλ Δούκα, του Γεώργιου Σφραντζή ή Φραντζή και του Λαόνικου Χαλκοκονδύλη. Επίσης παρέχει ενδιαφέρουσες πληροφορίες περί της οχυρωτικής των Τούρκων και της διάταξης του πυροβολικού τους.

     Το μοναδικό ιδιόχειρο χειρόγραφο της Ιστορίας αποκαλύφθηκε το 1859 στη Βιβλιοθήκη των σουλτάνων στην Κωνσταντινούπολη (Topkapi saray). Η Ιστορία εκδόθηκε στο Παρίσι το 1870 από τον C. Müller “Fragmenta historicorum Graecorum”, τομ. V 1, σσ. 40-161, ενώ ακολούθησαν κριτικές εκδόσεις των V. Grecu (1963) και D. Reinsch (1985).

      Φοίβος Ι. Πιομπίνος    piombinos.com