ΑΣΤΡΟ ΑΓΓΕΛΟΙ ΚΑΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΣΤΟ «ΑΠΟΚΡΥΦΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΕΝΩΧ»

Ο όρος Απόκρυφα τα παλιά χρόνια ήταν σχεδόν άγνωστος στο ευρύ κοινό. Τα τελευταία όμως χρόνια, λόγω διαφόρων αιτιών, έγινε όχι μόνο ευρύτατα γνωστός, αλλά και αιτία να εκδοθούν τα περισσότερα από αυτά, ώστε να είναι προσεγγίσιμα σε όποιον επιθυμεί να ασχοληθεί με αυτά.

Η αρχή για την ευρεία απήχησή τους έγινε πριν από μερικά χρόνια όταν, παραμονές του Πάσχα, εκδόθηκε το Απόκρυφο Ευαγγέλιο του Ιούδα, που παρουσίαζε έναν διαφορετικό Ιούδα από αυτόν που γνωρίζουμε.

Όπως ήταν φυσικό, προκλήθηκε μεγάλος θόρυβος γύρω από το εν λόγω θέμα, και έτσι ο όρος Απόκρυφα άρχισε πλέον να γίνεται γνωστός και οικείος στις πλατιές λαϊκές μάζες.

Βέβαια στην πιο ευρεία γνωστοποίηση του όρου αυτού, συνετέλεσαν και τα επιτυχημένα διηγήματα του Νταν Μπράουν (Dan Brown) Κώδικας Ντα Βίντσι και Πεφωτισμένοι, τα οποία μεταφέρθηκαν και στην μεγάλη οθόνη, γνωρίζοντας ανάλογη επιτυχία.

Όλα αυτά όμως αφορούσαν τα Απόκρυφα της Καινής Διαθήκης. Άλλωστε ο πολύς κόσμος πιστεύει πως μόνο η Καινή Διαθήκη διαθέτει Απόκρυφα βιβλία. Έτσι θα εκπλαγεί όταν μάθει πως Απόκρυφα βιβλία μπορεί να ανεύρει κάποιος και στην Παλαιά Διαθήκη.

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Ο ΟΡΟΣ «ΑΠΟΚΡΥΦΑ»

Η λέξη Απόκρυφα στην αρχή τουλάχιστον σήμαινε διάφορα κείμενα – θρησκευτικού χαρακτήρα βέβαια –, που περιέχουν εσωτερική διδασκαλία, η οποία όμως προορίζεται αποκλειστικά και μόνο για συγκεκριμένο αριθμό ατόμων, τους «εκλεκτούς».

Αργότερα ο όρος αυτός εσήμαινε τα κείμενα αυτά, τα οποία υποτίθεται κρύβουν μυστήρια για το μέλλον του λαού του Θεού, μυστήρια που όμως αποκαλύπτονται στους ευλαβείς αναγνώστες, γι’ αυτό και πολλές φορές καλούνται και Αποκαλύψεις ή Αποκαλυπτικά βιβλία.

Όταν τώρα κάνουμε λόγο για τα Απόκρυφα της Παλαιάς Διαθήκης, εννοούμε τα ιουδαϊκής προέλευσης θρησκευτικά κείμενα που γράφτηκαν το χρονικό διάστημα μεταξύ 200 π.Χ. και 100 μ.Χ.

Τα κείμενα αυτά είτε γράφτηκαν εντός της Παλαιστίνης ή εκτός αυτής από ευσεβείς Εβραίους της Διασποράς. Η γλώσσα της γραφής τους είναι είτε Εβραϊκή είτε Αραμαϊκή και βέβαια κάποια από αυτά στην διεθνή γλώσσα της εποχής εκείνης την Ελληνική.

Σήμερα βέβαια με τον όρο Απόκρυφα, εννοούμε τα βιβλία εκείνα τα οποία βρίσκονται εκτός του κανόνος της Αγίας Γραφής, εκτός δηλαδή του καταλόγου που συνέταξε η Εκκλησία για να δηλώσει ποια βιβλία της Αγίας Γραφής θεωρεί και δέχεται ως γνήσια και εκφράζοντα την χριστιανική Πίστη.

Ομοίως, πολύ πριν από την Εκκλησία, και οι Ιουδαίοι είχαν θέσει τα κείμενα αυτά εκτός του δικού τους κανόνος, σε μία σύνοδο που συνήλθε στην πόλη της Ιάμνειας της Παλαιστίνης το 91 μ.Χ., όχι μόνο για να καθορίσει ποια είναι τα αποδεκτά βιβλία του Ιουδαϊσμού, αλλά και να προφυλάξει τους πιστούς της από τα εκδοθέντα βιβλία του ταχέως αναπτυσσομένου εκείνη την εποχή Χριστιανισμού.

Άξιον μνείας είναι και το γεγονός πως, ενώ η Εκκλησία έδειχνε αρνητική στάση απέναντι στα Απόκρυφα βιβλία της Καινής Διαθήκης,– αφού άλλωστε τα περισσότερα από αυτά περιείχαν αιρετικές διδασκαλίες – έδειξε απέναντι σε ορισμένα Απόκρυφα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης όχι μόνο  ανεκτική στάση αλλά κάποιες από τις διδασκαλίες εξ αυτών τις εγκολπώθηκε και με τις παρεμβολές της, τους έδωσε παντελώς χριστιανικό χρώμα.

Αρκεί και μόνο να συγκρίνει κάποιος τα έργα αυτά με την Αποκάλυψη του Ευαγγελιστή Ιωάννη και θα διαπιστώσει του λόγου το αληθές. Και πώς άλλωστε θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, όταν η διδασκαλία περί Δύο Αιώνων, περί του αναμενόμενου Μεσσία ως Κριτή πλέον, περί των θλίψεων των τελευταίων ημερών, περί της Τελικής Κρίσης και περί του τελικού Παράδεισου των δικαίων, δεν μπορεί να αφήσει ασυγκίνητο οιονδήποτε Χριστιανό και ειδικά το Χριστιανό εκείνης της εποχής, που τον διέκρινε το έντονο εσχατολογικό και ενθουσιαστικό στοιχείο.

Ας κάνουμε στο σημείο αυτό μνεία ορισμένων Απόκρυφων της Παλαιάς Διαθήκης, που πιθανόν σε κάποιους μπορεί να φανούν γνωστά γιατί κάπου τα έχουν δει ή τα έχουν ακούσει. Σε παρένθεση ο πιθανός χρόνος συγγραφής τους:

Ενώχ ( 200 π.Χ.), Διαθήκαι των 12 Πατριαρχών (150 – 100 π.Χ.), Ιωβηλαία (150 – 100 π.Χ.), Μαρτύριον Ησαΐου (1ος αι. μ.Χ.), Βίος Αδάμ και Εύας (1ος αι. μ.Χ.), Αποκάλυψις Αβραάμ (100 μ.Χ.), Σιβυλλικά Βιβλία ( 2ος αι. π.Χ. – 2ος αι. μ.Χ.), Ανάληψις Μωυσέως (6 – 30 μ.Χ.), Οι Βίοι των Προφητών (1ος αι. μ.Χ.), Διαθήκη Ιώβ (100 – 50 π.Χ.) και άλλα.

ΤΟ «ΑΠΟΚΡΥΦΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΕΝΩΧ»

Ο Ενώχ θεωρείται Πατριάρχης των Εβραίων. Για το βίο του δεν γνωρίζουμε και πολλά πράγματα, εκτός από ελάχιστα και αυτά ολίγον συγκεχυμένα, τα οποία αναφέρονται στην Αγία Γραφή και ιδιαίτερα στο πρώτο βιβλίο της, αυτό της Γένεσης. Σύμφωνα με την παράδοση (Γένεσις, κεφ. 4, στ. 17) ο Ενώχ ήταν γιος του Κάιν και πατέρας του Ιάρεδ, ενώ σύμφωνα με την γενεαλογία του Σηθ (Γένεσις, κεφ. 4, στ. 18), ήταν έβδομος από τον Αδάμ, γιος του Ιάρεδ και πατέρας του Μαθουσάλα.

Έζησε 365 χρόνια σε τέλεια υπακοή στον Θεό και «μετατέθηκε» στον ουρανό χωρίς να γνωρίσει το θάνατο (Γένεσις, κεφ. 5, στ. 24).

Η «μετάθεσή» του αυτή στον ουρανό δημιούργησε ένα θρύλο γύρω από το όνομά του, με αποτέλεσμα να γραφούν διάφορα φιλολογικά έργα για το πρόσωπό του, τα οποία κάποιος Ιουδαίος συνένωσε σε ένα ενιαίο έργο με τον γενικό τίτλο Βιβλίον ή Βίβλος Ενώχ περί το 200 π.Χ. περίπου. Το βιβλίο αρχικά γράφτηκε στην αραμαϊκή ή εβραϊκή γλώσσα. Αποσπάσματα του διασώζονται σε ελληνική και λατινική μετάφραση, ολόκληρο δε σε αιθιοπική, γι’ αυτό και είναι γνωστό και ως Ενώχ Α΄ ή Αιθιοπικός Ενώχ, για να διακρίνεται από ένα άλλο «απόκρυφο» που ονομάζεται Ενώχ Β΄ ή Σλαβονικός Ενώχ. Μπορεί να το βρει κάποιος και με τις ονομασίες Ενώχ ή ΄Ορασις  Ενώχ.  

Η διαίρεση του έργου ποικίλει από κριτικό σε κριτικό, εμείς όμως θα αναφέρουμε αυτήν του Georg Beer την οποία επικαλείται ο αείμνηστος Σάββας Αγουρίδης:

1. Αγγελολογικό (κεφ. 1 – 36 ) 2. Μεσσιολογικό ( κεφ. 37 – 71 ) 3. Αστρονομικό ( κεφ. 72 – 82 ) 4. Ιστορικό ( κεφ. 83 – 90 ) 5. Παραινετικό ( κεφ. 91 – 108 ).

ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΑΓΓΕΛΩΝ ΚΑΙ ΔΑΙΜΟΝΩΝ

Η επιθυμία μας να ασχοληθούμε με το Αγγελολογικό τμήμα του Ενώχ, έγινε για καθαρά λόγους ενημέρωσης των αναγνωστών μας. Γιατί ο σκοπός του «Αντιαιρετικού», δεν είναι μόνο η αντιμετώπιση των αιρέσεων αλλά και η ενημέρωση των πιστών. Επειδή πιστεύουμε πως η σωστή ενημέρωση για τα ζητήματα της πίστης μας βοηθά τον πιστό να έχει ολοκληρωμένη και σαφή άποψη σ’ αυτό που πιστεύει και θρησκεύεται.

Έτσι πολλά ονόματα αγγέλων ή δαιμόνων που του είναι οικεία και νομίζει πως αναφέρονται στην Αγία Γραφή θα διαπιστώσει πως όχι μόνο δεν προέρχονται από αυτή αλλά και πολύ περισσότερο ούτε καν αναφέρονται σε αυτή.

Θα ξεκινήσουμε με τα κεφάλαια 6,7 και 8 όπου περιγράφονται η πτώση των Αγγέλων, τους οποίους ο συγγραφέας αποκαλεί «Εγρήγορους» και η «μίξη» τους με γυναίκες, το οποίο προφανώς ο συγγραφέας το έχει δανειστεί από την αντίστοιχη διήγηση της Γένεσης (κεφ. 6, στ. 1 – 2).

Αξιοπρόσεκτο είναι πως, ενώ η διήγηση της Γένεσης για το εν λόγω γεγονός είναι συντομότατη, μόλις δύο στίχοι, στο Βιβλίο του Ενώχ όχι μόνο είναι εκτενέστερη αλλά αναφέρει και τα ονόματα των έκπτωτων Αγγέλων και σε ποιες ανήθικες και αισχρές πράξεις οδήγησαν τους ανθρώπους με την διδασκαλία τους.

Δεν πρέπει επίσης να διαφύγει της προσοχής του αναγνώστη, πως η κατασκευή των πολεμικών αντικειμένων θεωρούνται από τον συγγραφέα ως έργο των δαιμόνων, όπως επίσης και η ανακάλυψη της επεξεργασίας των μετάλλων και τα πρώιμα στάδια της επιστήμης, π.χ. η αστρονομία και η παρατήρηση της πορείας της σελήνης.

Η ΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ. ΕΚΦΥΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ.

« Και συνέβη όταν αυξήθηκαν οι υιοί των ανθρώπων, εκείνες τις μέρες να γεννηθούν ωραίες και χαριτωμένες θυγατέρες. Και οι άγγελοι, τα τέκνα του ουρανού, τις είδαν και τις πεθύμισαν, και είπαν μεταξύ τους: ‘ Ελάτε, ας εκλέξουμε για μας συζύγους από τα τέκνα των ανθρώπων και ας γεννήσουμε για μας δικά τους τέκνα.’ Και ο Σεμιαζάς, που ήταν αρχηγός τους, τους είπε: ‘ Φοβάμαι πως δεν θα συμφωνήσετε να κάνουμε αυτό το πράγμα, και μόνος εγώ θα πληρώσω την τιμωρία μιας μεγάλης αμαρτίας.’ Και όλοι αυτοί απάντησαν προς αυτόν και είπαν: ‘ Ας ορκιστούμε όλοι όρκο, και ας δεσμευτούμε μεταξύ μας με αμοιβαίες κατάρες για να μην εγκαταλείψουμε το σχέδιο αυτό, αλλά να πράξουμε αυτό που αποφασίσαμε.’ Τότε ορκίσθηκαν όλοι μαζί και δέσμευσαν τους εαυτούς τους με αμοιβαίες κατάρες. Και συνολικά ήταν διακόσιοι, όσοι κατέβηκαν κατά τις μέρες του Ιάρεδ επί της κορυφής του όρους Ερμών, και το ονόμασαν Ερμών, διότι ορκίσθηκαν και αναθεμάτισαν ο ένας τον άλλον πάνω σ’ αυτό. Και αυτά είναι τα ονόματα των αρχηγών τους: Σεμιαζάς ο αρχηγός τους, Αραθάκ, Κιμβρά, Σαμμανή, Δανειήλ, Αρεαρώς, Σεμιήλ, Ιωμειήλ, Χωχαριήλ, Εζεκιήλ, Βατριήλ, Σαθιήλ, Ατριήλ, Ταμιήλ, Βαρακιήλ, Ανανθά, Θωνιήλ, Ραμιήλ, Ασεάλ, Ρακειήλ, Τουριήλ. Αυτοί είναι οι αρχηγοί τους κατά δεκάδες. (κεφ. 6, στ. 1 – 8)

Και όλοι οι υπόλοιποι έλαβαν μαζί με αυτούς για τον εαυτό τους γυναίκες, και ο καθένας διάλεξε από μία, και άρχισαν να εισέρχονται σε αυτές και να μολύνουν τον εαυτό τους μαζί τους, και δίδαξαν σε αυτές γοητείες και φαρμακείες και ριζοτομίες, και τις έμαθαν να γνωρίζουν τα βότανα. Και αυτές συνέλαβαν, και εγέννησαν μεγάλους γίγαντες, ύψους τριών χιλιάδων πήχεων, οι οποίοι καταβρόχθισαν τους κόπους των ανθρώπων. Και άρχισαν να αμαρτάνουν κατά των πτηνών και των ζώων, και των ερπετών, και των ιχθύων, και να τρώγει ο ένας τις σάρκες του άλλου, και να πίνουν το αίμα. Και η γη κατηγόρησε τους ανόμους. (κεφ. 7, στ. 1 – 6).

Και ο Αζαήλ δίδαξε τους ανθρώπους να κατασκευάζουν ξίφη, και μαχαίρια και ασπίδες και θώρακες, και έκαμε εις αυτούς γνωστά τα μέταλλα της γης και την τέχνη της κατεργασίας αυτών, και ψέλια και στολίδια, και τη χρήση του αντιμονίου και το καλλωπισμό των βλεφάρων, και όλα τα είδη των πολύτιμων λίθων και όλα τα βαφικά. Και έγινε πολλή ασέβεια, και διέπραξαν πορνεία και επλανήθησαν και διεφθάρησαν από τις διδασκαλίες αυτών. Ο Σεμιαζάς τους δίδαξε τις γοητείες και τις ριζοτομίες, ο Αρμαρώς την λύση των γοητειών, ο Ρακειήλ την αστρολογία, ο Χωχιήλ τα σημεία της γης, ο Σαθιήλ τους αστερισμούς, ο Σεριήλ την πορεία της σελήνης.» (κεφ. 8, στ. 1 – 4).

ΟΝΟΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΑΡΧΑΓΓΕΛΩΝ

Στο κεφάλαιο 20, του Βιβλίου του Ενώχ, αναφέρονται τα ονόματα και τα λειτουργήματα των Αρχαγγέλων, που στο συγκεκριμένο σημείο είναι επτά, ενώ όπως θα δούμε πιο κάτω σε άλλο σημείο του βιβλίου είναι τέσσερις:

«Και αυτά είναι τα ονόματα των αγίων αγγέλων, οι οποίοι γρηγορούν. Ουριήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους ο επί του κόσμου και του ταρτάρου. Ραφαήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους ο επί των πνευμάτων των ανθρώπων. Ραγουήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους αυτός που παίρνει εκδίκηση επί του κόσμου των φωστήρων. Μιχαήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους αυτός που είναι ταγμένος επί του αρίστου μέρους της ανθρωπότητας και επί του χάους. Σαρακαήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους αυτός που είναι ταγμένος επί των πνευμάτων όσων αμαρτάνουν με το πνεύμα. Γαβριήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους αυτός που είναι επί του Παραδείσου και των φιδιών και των Χερουβείμ. Ρεμιήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους, τον οποίον ο Θεός έβαλε επί των αναστημένων.» (κεφ. 20, στ. 1 – 8).

ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΙ

Στο κεφάλαιο 40, του Βιβλίου του Ενώχ, όπως είπαμε και πιο πάνω, αναφέρονται τέσσερις Αρχάγγελοι, για να αποδειχτεί πόσο δίκαιο έχουν αυτό που υποστηρίζουν και οι κριτικοί του εν λόγω βιβλίου, πως το Βιβλίο του Ενώχ είναι συμπίλημα διαφόρων φιλολογικών έργων:

« Μετά από αυτό ρώτησα τον άγγελο της ειρήνης που ήταν μαζί μου, που μου φανέρωνε όλα τα μυστήρια : ‘ Ποια είναι τα τέσσερα αυτά πρόσωπα, τα οποία είδα και τους λόγους των οποίων άκουσα και κατέγραψα;’ Και αυτός μου απάντησε: ‘ Ο πρώτος είναι ο Μιχαήλ, ο ελεήμων και ο μακρόθυμος. Ο δεύτερος είναι ο Ραφαήλ, ο οποίος έχει κατασταθεί επί όλων των νόσων και των πληγών των ανθρώπων. Ο τρίτος είναι ο Γαβριήλ, ο οποίος έχει κατασταθεί επί όλων των δυνάμεων. Και ο τέταρτος είναι αυτός ο οποίος έχει κατασταθεί επί της μετάνοιας και της ελπίδας εκείνων, οι οποίοι θα κληρονομήσουν την αιώνια ζωή, και ονομάζεται Φανουήλ.’» (κεφ. 40, στ. 8 – 9).

ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΩΝ ΕΚΠΤΩΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΑΤΑΝ

Ο συμπιλητής του Βιβλίου του Ενώχ επανέρχεται πάλι στους έκπτωτους αγγέλους και στο κεφάλαιο 69. Αυτή όμως τη φορά χρησιμοποιεί διαφορετικά ονόματα για αυτούς, από αυτά που εξέθεσε στα κεφάλαια 6 και 8. Επιπλέον η αναφορά του στις απατηλές διδασκαλίες των δαιμόνων που δίδαξαν τους ανθρώπους, για να τους απομακρύνουν από τον Θεό είναι πιο εκτενής από τα προηγούμενα κεφάλαια. Εντύπωση όμως προκαλεί και αυτή τη φορά η εχθρότητα του συγγραφέα προς τα γράμματα και τις επιστήμες, αφού τις θεωρεί έργα των δαιμόνων. Βέβαια υπάρχει εξήγηση γι’ αυτό το φαινόμενο, αλλά δεν είναι στο αντικείμενο της παρούσας πραγματείας. Ενδεικτικά μόνο να πούμε, πως το Βιβλίο του Ενώχ γράφεται σε μια εποχή όπου οι Σελευκίδες αρχίζουν και καταπιέζουν βάναυσα τον ιουδαϊκό λαό να αλλάξει πίστη, με αποκορύφωμα την προκλητική πράξη του Αντίοχου Δ΄ του Επιφανή, να μετατρέψει το Ναό του Σολομώντα σε Ναό του Διός, που είχε ως αποτέλεσμα να ξεσπάσει η Μακκαβαϊκή Επανάσταση.

«Και αυτοί είναι οι άρχοντες των αγγέλων των και των ονομάτων των, και των επικεφαλής εκατοντάδων και πεντηκοντάδων και δεκάδων.

Το όνομα του πρώτου Γιεκών: δηλ. αυτός είναι, ο οποίος αποπλάνησε τους υιούς του Θεού και έφερε αυτούς κάτω στη γη και τους αποπλάνησε με τις θυγατέρες των ανθρώπων. Και ο δεύτερος ονομάστηκε Ασβιήλ: έδωσε στους αγίους υιούς του Θεού κακή συμβουλή και τους αποπλάνησε, ώστε να μολύνουν τα σώματά τους με τις θυγατέρες των ανθρώπων. Και ο τρίτος ονομάστηκε Γαδριήλ: αυτός είναι εκείνος, που υπέδειξε στα τέκνα των ανθρώπων όλα τα θανάσιμα κτυπήματα, παραπλάνησε την Εύα, και υπέδειξε την ασπίδα και τον θώρακα και το ξίφος για τη μάχη και όλα τα όπλα του θανάτου στα τέκνα των ανθρώπων. Από το χέρι του διαδόθηκαν τα όπλα στους κατοίκους της γης από εκείνη την μέρα και εις το διηνεκές. Και ο τέταρτος ονομάστηκε Πενεμουέ: Δίδαξε στα τέκνα των ανθρώπων το πικρό και το γλυκύ, και τους δίδαξε όλα τα μυστικά της σοφίας των. Και καθοδήγησε την ανθρωπότητα να γράφει με μελάνι και χαρτί, και έτσι πολλοί αμάρτησαν από αιώνα σε αιώνα μέχρι την ημέρα αυτή. Διότι οι άνθρωποι δεν δημιουργήθηκαν γι’ αυτό το σκοπό, να επιβεβαιώνουν την καλή του πίστη με γραφίδα και μελάνι. Διότι οι άνθρωποι δημιουργήθηκαν ακριβώς, όπως και οι άγγελοι, με σκοπό να συνεχίσουν καθαροί και δίκαιοι, ο δε θάνατος, ο οποίος καταστρέφει το παν, δεν θα μπορούσε να τους πειράξει. Πλην όμως, λόγω αυτής της γνώσης, χάνονται και με αυτή τη δύναμη ο θάνατος με κατατρύχει. Και ο πέμπτος ονομάστηκε Κασδέϊα: αυτός  έδειξε στα τέκνα των ανθρώπων όλα τα κακά κτυπήματα των πνευμάτων και των δαιμόνων και τα κτυπήματα του εμβρύου στη μήτρα, ώστε να αποβληθεί αυτό, τα κτυπήματα της ψυχής, τα δαγκώματα των φιδιών, και τα κτυπήματα τα οποία συμβαίνουν κατά τη μεσημβρινή ζέστη, τον υιό του φιδιού που καλείται Ταβαέτ. Και αυτό είναι το έργο του Κασβεήλ, του άρχοντα του όρκου, τον οποίον έδειξε στους αγίους, όταν κατοικούσε πάνω στα ψηλά με δόξα και το όνομά του είναι Βικά» (κεφ. 69, στ. 3 – 13).

Ολοκληρώνοντας το ενδιαφέρον αυτό θέμα, αξίζει να θυμίσουμε ότι γνωρίζουμε πως έχουμε κάνει επιδερμική αντιμετώπιση του θέματος. Στον ανήσυχο και απαιτητικό αναγνώστη εναπόκειται πλέον να ερευνήσει πλέον μόνος του για να σχηματίσει μια πιο ολοκληρωμένη και σαφή άποψη.

Πηγή: neoastro.gr