Η τυραννία κατά τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα

Αριστοτέλης, Πολιτικά- Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Τυραννία είναι ένα είδος πολιτεύματος στο οποίο την εξουσία παίρνει ένα άτομο, ο τύραννος, είτε δια της βίας είτε δια της απάτης.Η εννοιολογική σημασία της λέξης έχει τις ρίζες της στο προελληνικό γλωσσικό υπόβαθρο που υπήρχε στις περιοχές του ελλαδικού χώρου πριν ακόμα και από την κάθοδο των Δωριέων. Η εμφάνιση της λέξης στην αρχαϊκή ποίηση είναι σποραδική και η ερμηνεία της αρχαϊκής τυραννίας συναντάται σε μελέτες κυρίως από την κλασική ελληνική αντίληψη για το παρελθόν. Χαρακτηριστική είναι η γνωστή τραγωδία Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή, που αναφέρεται στα βάσανα του βασιλιά των Θηβών. Ενώ, πρέπει να σημειωθεί ότι και τα μέλη της οικογένειας ενός τέτοιου ηγεμόνα λέγονταν τύραννοι. Στην τυραννία ο τύραννος δήλωνε τον απόλυτο άρχοντα, ο οποίος σε αντιδιαστολή με τον βασιλιά δεν δεσμευόταν από καμία νομική διάταξη ή έλεγχο.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη στο έργο του Πολιτικά για την τυραννία αναφέρει ότι: “Επιδίωξη της τυραννίας είναι να πτωχεύσουν οι πολίτες, αφ’ ενός για να συντηρείται με τα χρήματα τους η φρουρά του καθεστώτος, και αφ’ ετέρου για να είναι απασχολημένοι οι πολίτες και να μην τους μένει χρόνος για επιβουλές. Σε αυτό το αποτέλεσμα αποβλέπει τόσο η επιβολή μεγάλων φόρων, η απορρόφηση των περιουσιών των πολιτών, όσο και η κατασκευή μεγάλων έργων που εξαντλούν τα δημόσια οικονομικά… Ο Αριστοτέλης διέκρινε έξι πολιτεύματα, εκ των οποίων, θεωρούσε την τυραννία ως το χειρότερο όλων, διότι ο ηγεμόνας κυβερνούσε με βάση το προσωπικό του συμφέρον, ενώ είχε δεσποτική συμπεριφορά στην κυβερνώσα κοινότητα.

Τα πολιτεύματα κατά τον Αριστοτέλη ήταν τρία θετικά και τρία αρνητικά πολιτεύματα. Η τυραννία εντάσσεται κατά τον Αριστοτέλη στα αρνητικά πολιτεύματα. Τα τρία θετικά πολιτεύματα είναι η πολιτεία[σημ. 2], η αριστοκρατία και η βασιλεία. Τα τρία αρνητικά πολιτεύματα κατ’ αντιστοιχία των θετικών πολιτευμάτων είναι η δημοκρατία[σημ. 3], η ολιγαρχία και η τυραννία.

Πλάτωνας στην Πολιτεία

Ο Πλάτωνας με τη σειρά του καθορίζει τρεις θεμελιώδεις μορφές διακυβέρνησης που είναι η μοναρχία, η αρχή μιας μικρής ομάδας και η κυβέρνηση των μαζών. Με βάση τη θετική ή αρνητική πλευρά αυτών των μορφών εξουσίας, ο Πλάτωνας προχώρησε σε διαχωρισμό αυτών των μορφών διακυβέρνησης, όπου διακρίνει τη μοναρχία σε βασιλεία και τυραννία, την αρχή της μικρής ομάδας στην αριστοκρατία και την ολιγαρχία, και εν τέλει τη δημοκρατία δεν την διαχωρίζει.

Δημοκρατία

Όλες οι χώρες στον κόσμο ισχυρίζονται πως είναι δημοκρατίες, με εξαίρεση το Βατικανό, το Μπρουνέι, τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Κατάρ και το Ομάν.

Η Δημοκρατία είναι το πολίτευμα όπου η εξουσία πηγάζει από τον λαό, ασκείται από τον λαό και υπηρετεί τα συμφέροντα του λαού. Κεντρικό χαρακτηριστικό της δημοκρατίας είναι η λήψη αποφάσεων με ψηφοφορία των πολιτών (στην άμεση δημοκρατία, στις εκλογές ή στα δημοψηφίσματα) ή κάποιων αντιπροσώπων τους (στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία). Οι ακρογωνιαίοι λίθοι της, περιλαμβάνουν την ελευθερία του συνέρχεσθαι και του λόγου, την κοινωνική ισότητα, τη συμμετοχή στα κοινά και το δικαίωμα στη ζωή. Θεσπίστηκε από τον Κλεισθένη για πρώτη φορά, στην Ελλάδα (στην Αθήνα συγκεκριμένα) το 508 π.Χ.

Κατά τον Αριστοτέλη, είναι το πολίτευμα στο οποίο επικρατούν οι απόψεις της πλειοψηφίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι πολίτες της μειοψηφίας δεν έχουν και αυτοί τα ίδια δικαιώματα. Με την προϋπόθεση ότι οι ενέργειες όλων των πολιτών περιορίζονται μέσα σε ορισμένα όρια. Τα όρια αυτά στις δημοκρατίες τα καθορίζουν οι νόμοι και δεν πρέπει να τα υπερβαίνει κανείς. Γιατί η υπέρμετρη δραστηριότητα (ασυδοσία) του ενός περιορίζει την ελευθερία του άλλου.

Στα κράτη του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, συνήθως με τον όρο δημοκρατία εννοείται η Φιλελεύθερη (Αστική) Δημοκρατία, που θεωρείται ο κυρίαρχος τύπος δημοκρατίας της εποχής μας. Η ταύτιση τους όμως δεν είναι σωστή, καθώς πρόκειται απλά για έναν τύπο δημοκρατίας. Για παράδειγμα ακόμα και μια κοινωνία με αυταρχικά στοιχεία μπορεί να θεωρηθεί δημοκρατική εφόσον η διακυβέρνησή της γίνεται με βάση την αρχή της δημοκρατίας. Επίσης υπάρχουν κι άλλοι τύποι δημοκρατίας, όπως η Λαϊκή, η Συμμετοχική και η Άμεση, ενώ πολλά δημοκρατικά πολιτικά κόμματα από διαφορετικούς πολιτικούς χώρους, είναι σκεπτικιστικά (αφού υποστηρίζουν διαφορετικές ιδεολογίες) απέναντι στην σύγχρονη Αστική Δημοκρατία.

Η ετυμολογία της λέξεως «δημοκρατία» βρίσκεται στα συνθετικά «δήμος» (το σύνολο ή η συνέλευση των ανθρώπων που έχουν πολιτικά δικαιώματα) και «κράτος» (δύναμη, εξουσία, κυριαρχία). Ο όρος επινοήθηκε κατά τον πέμπτο αιώνα π.Χ., στην κλασική Ελλάδα, και χρησιμοποιήθηκε κατ’ αντιδιαστολή με τη μοναρχία, την αριστοκρατία και την ολιγαρχία,[10] με τον Κλεισθένη να είναι ο ιδρυτής της πρώτης δημοκρατίας κατά το 508-507 π.Χ. μετά το τέλος της τυραννίας του Πεισίστρατου,[11] και τον Περικλή να συνεχίζει την παράδοση κατά τον χρυσό αιώνα των Αθηνών. Σήμερα, στην καθομιλουμένη, χρησιμοποιείται συνήθως κατ’ αντιδιαστολή με τον όρο δικτατορία.

Είναι πιθανό ο όρος «δημοκρατία» να επινοήθηκε από τους δυσφημιστές της που απέρριπταν την πιθανότητα μίας, ούτως ειπείν, «δημαρχίας»[εκκρεμεί παραπομπή]. Οποιαδήποτε κι αν ήταν η αρχική απόχρωση, ο όρος υιοθετήθηκε από τους Αθηναίους δημοκρατικούς ώστε να δηλώνει «το πολίτευμα εκείνο στο οποίο η εξουσία βρίσκεται στα χέρια της συνέλευσης των εχόντων πολιτικών δικαιώματα». Η λέξη παρουσιάζεται στον Ηρόδοτο, αλλά ίσως δεν χρησιμοποιήθηκε πριν το 440-430 π.Χ. Δεν είναι σίγουρο ότι η λέξη χρησιμοποιήθηκε από τη στιγμή της γέννησης της δημοκρατίας, αλλά από το 460 π.Χ. γνωρίζουμε την ύπαρξη του ονόματος «Δημοκράτης», που προφανώς δόθηκε από τους γονείς στο παιδί τους ως ένδειξη δημοκρατικής νομιμότητας.