Ο κώδικας της μυθολογίας, συμβολισμός και λειτουργία της μυθολογικής μηχανής

Ένας μύθος είναι μία αλληγορική διήγηση που αφορά πρόσωπα, καταστάσεις, πράξεις που συνέβησαν κάπου, κάποτε. Ο χώρος και ο χρόνος είναι αρκετά απροσδιόριστοι. Θυμίζουν τον τρόπο που όλα τα παραμύθια ξεκινάνε «μια φορά κι έναν καιρό, σε έναν τόπο μακρινό…».

Είναι διδακτικές διηγήσεις, που κρύβουν και εμπεριέχουν πολλά από τα μυστικά, νόμους, μυστήρια του Σύμπαντος, του ανθρώπου και της ψυχής.

«Ένας Μύθος είναι μία μάσκα του Θεού, μία μεταφορά για ό,τι υπάρχει πίσω από την ορατή πλευρά του κόσμου»

«…οι μύθοι είναι ενδείξεις των βαθύτερων πνευματικών μας δυνατοτήτων, ικανές να μας οδηγήσουν στην ευχαρίστηση, τη φώτιση, ακόμη και στην έκσταση…» (Τζ. Κάμπελ, «Η δύναμη του μύθου»)

«Οι μύθοι διεισδύουν βαθιά στην ανθρώπινη ψυχή και σιγοψυθιρίζουν σε κάθε ευαίσθητο αυτί αιώνιες αλήθειες και ανώτερα ιδανικά».

«…είναι ζωντανά σπέρματα αλήθειας, που μπορούν να γονιμοποιήσουν κάθε κατάλληλα προετοιμασμένο ανθρώπινο νου και εκεί να καρποφορήσουν με καρπούς αφάνταστα πλούσιους».

«Έχουν μία διεισδυτική ικανότητα και μπορούν να οδηγήσουν στη συνειδητοποίηση μεγάλων αληθειών, καθώς επίσης και στη συνειδητοποίηση του ίδιου μας του εαυτού».

«…είναι φορείς υψηλών αληθειών… Είναι σοφά πλασμένοι και χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα αρχέτυπα με τους ανάλογους συμβολισμούς τους, οδηγούν σε ανώτερες συνειδησιακές καταστάσεις».

«Συμβολισμός και Αναζήτηση»

«…μύθος είναι προσέγγιση μιας πνευματικής ή ψυχολογικής ανθρώπινης πραγματικότητας… Ο Μύθος είναι μία αληθινή, Ιερή Ιστορία, μια πραγματικότητα που συνέβη στην αρχή των χρόνων, στη διάσταση των πρωταρχικών προελεύσεων ενός κόσμου, μιας φυλής, μιας κατάστασης, ενός όντος, είτε είναι άνθρωπος είτε ζώο είτε φυτό».

«Ο Μύθος βρίσκεται σε μία διάσταση πιο πέρα από τον ανθρώπινο και γήινο χρόνο. Αυτός ρυθμίζει τον κόσμο του «Υπάρχειν». Ο Μύθος βρίσκεται στον κόσμο του «Είναι», πέρα από κάθε συγκεκριμένη ύπαρξη και υλοποίηση στις ορατές και ιστορικές διαστάσεις της καθημερινής ανθρώπινης ζωής».

«Ο Μύθος αποτελεί ένα πρότυπο της πραγματικότητας. Ένα Ιδανικό Πρότυπο ή μοντέλο θείας προέλευσης, που εξηγεί μία ιερή, ανώτερη πραγματικότητα, τη δομή της και το πώς και το γιατί ήρθε σε ύπαρξη».

Τι είναι η Μυθολογία; Η Μυθολογία είναι ένα σύστημα από μύθους, οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους, εξηγούν τα μυστήρια του Σύμπαντος, των θεών και των ανθρώπων και αντικατοπτρίζουν τις ιδιαιτερότητες του κάθε λαού, αφού οι μυθολογίες των πολιτισμών διαφέρουν μεταξύ τους.

Όμως δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε μία πολύ σημαντική αλήθεια που μας υπογραμμίζει η συγκριτική μελέτη των μύθων, ότι υπάρχουν κοινά μυθικά μοτίβα, που συναντώνται σε όλες τις μυθολογίες, αν και κάτω από διαφορετικές μορφές. Αυτά τα κοινά μοτίβα μας θυμίζουν τις «Ιδέες» του Πλάτωνα και τα «Αρχέτυπα του Συλλογικού ασυνειδήτου της Ανθρωπότητας», όπως ο Γιούνγκ τα ονόμαζε.

Οι μύθοι συνδέονταν άμεσα με τις μυητικές διαδικασίες στην αρχαιότητα. «Οι λεγόμενες μυήσεις στα Αρχαία Μυστήρια περιείχαν ανθρωπομορφικές αναπαραστάσεις της λειτουργίας του πνευματικού κόσμου και των νόμων του. Συνέπαιρναν τη φαντασία του εκστασιασμένου μυούμενου και τον βοηθούσαν να απαλλαγεί από τις ατέλειες και τις δυσαρμονίες του γήινου εαυτού του. Κάτω από το φως της πανσελήνου και το χαιρετισμό των σπινθηροβόλων αστεριών, ο μυούμενος έβλεπε να ζωντανεύουν μέσα του ο Όσιρις, ο Ορφέας ή ο Οντίν.

Η θυσία του Ορφέα αποκτούσε τότε άλλο νόημα γι’ αυτόν και αναγνώριζε στο πρόσωπο του ήρωα λειτουργίες του ίδιου του του εαυτού. Γινόταν γνώστης και κυβερνήτης της ύπαρξης του κι όταν ξαναγύριζε στον καθημερινό κόσμο, είχε μία αίσθηση ευθύνης και μία φλόγα δημιουργικότητας». Φιλοσοφικός Σύλλογος Ιάμβλιχος, «Συμβολισμός και Αναζήτηση» Άλλο πράγμα είναι ο Μύθος και άλλο η Μυθολογία.

Ο Μύθος είναι το Φως που κινείται από ένα χέρι (Αρχέτυπος). Η σκιά του πάνω στον τοίχο (Ιστορία) αποτελεί τη Μυθολογία. Πολλές φορές ένας Μύθος επαληθεύεται και ιστορικά (π.χ. η ανακάλυψη της Τροίας από τον Σλήμαν χάρη στους υπαινιγμούς του Ομήρου).

Η Μυθολογία έχει κάποια σχέση με την Ιστορία; Αυτό είναι ένα ερώτημα που απασχόλησε πολλούς μελετητές. Κατά πόσο δηλαδή οι μύθοι αναφέρονται και περιγράφουν γεγονότα μόνο συμβολικά, τα οποία συνέβησαν κάπου κάποτε ή ουσιαστικά μεταφέρουν τη μνήμη πραγματικά ιστορικών γεγονότων, που συνέβησαν σε συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, που όμως είναι τόσο μακριά χρονικά από τη δική μας, ώστε μόνο μέσα από μύθους και προφορικές παραδόσεις θα μπορούσαν να επιβιώσουν σαν μια ανάμνηση στη μνήμη μας ως ανθρωπότητα. Αν προσπαθήσουμε να ορίσουμε την ιστορία και τη μυθολογία και να τις διαχωρίσουμε, θα πούμε ότι στην πρώτη ανήκουν τα αντικειμενικά γεγονότα στη μεγαλύτερη τους ακρίβεια, ενώ στη δεύτερη ανήκουν οι ψυχολογικές και συμβολικές αντιλήψεις, οι οποίες ενυπάρχουν σ’ αυτά τα γεγονότα.

Η Ιστορία είναι αυστηρά χρονολογική ενώ η Μυθολογία όχι. Επίσης, η Ιστορία είναι η πορεία προς τα Αρχέτυπα, ενώ η Μυθολογία είναι αυτή που εμπεριέχει και ενσαρκώνει τα Αρχέτυπα. Στην πραγματικότητα και οι δυο συσχετίζονται μεταξύ τους και υποστηρίζονται αμοιβαία.

Μία μυθολογική έννοια κρατά την ίδια συμβολική πραγματικότητα, ακόμη κι αν ενυπάρχει σε εκατό διαφορετικά ιστορικά γεγονότα. Έτσι π.χ. ο παγκόσμιος κατακλυσμός είναι ένας Μύθος που εκδηλώθηκε σε διαφορετικές εποχές και τόπους ως γεγονός, όπως πλημμύρες ή θαλάσσιοι σεισμοί.

Οι Μύθοι λοιπόν είναι ψυχολογικές και συμβολικές Αλήθειες και επιπλέον ιστορικές. Αυτές οι αλήθειες δονούν σε διαφορετικά επίπεδα συνείδησης κι έτσι οι Μύθοι εκφράζουν και ανταποκρίνονται σε πνευματικές, διανοητικές, ψυχολογικές και ιστορικές πραγματικότητες. Δεν είναι ιστορικό ένα γεγονός το οποίο μετά μυθοποιούμε.

Πρώτα είναι ο Μύθος, ο οποίος μπορεί να ενσαρκωθεί και ιστορικά. «…ο μύθος είναι ένα μοντέλο πάνω στο οποίο μπορούν να προσαρμοστούν, να μοιάσουν ή και να το ενσαρκώσουν πολλά γεγονότα σε διάφορες εποχές, γιατί δεν είναι η ιστορία που επαναλαμβάνεται, αλλά ο Μύθος που επανεμφανίζεται».

Οι μυστικοί κώδικες των Μύθων: Επειδή ακριβώς, όπως τονίσαμε και παραπάνω, οι μύθοι εμπεριέχουν πολλές αλήθειες κρυμμένες κάτω από σύμβολα, αλληγορίες, μεταφορές, εμφανίζεται η ανάγκη της αποκρυπτογράφησής τους, έτσι ώστε να γίνει κατανοητό το νόημά τους.

Σαν πόρτες κλειδωμένες, οι μύθοι, για να ανοίξουν, χρειάζονται ειδικά κλειδιά-κώδικες.

Ποιοι μπορεί να είναι οι κώδικες αποκρυπτογράφησης των μύθων; «Σύμφωνα με τις διδασκαλίες της Εσωτερικής Γνώσης, οι Αλήθειες που έχουν κωδικοποιηθεί μέσα στους Μύθους είναι δυνατό να αποσυμβολιστούν μέσω των λεγόμενων Κλειδιών Ερμηνείας. Αυτά, σύμφωνα με την Ερμητική Παράδοση, είναι επτά. Επιτρέπουν την αποκρυπτογράφηση των Μύθων, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι είναι εύκολη η πραγμάτωση του έργου αυτού. Άλλο πράγμα είναι η γνώση της ύπαρξης των Κλειδιών Ερμηνείας και άλλο η κατοχή και η σωστή χρήση τους.

Τα κλειδιά ερμηνείας είναι τα εξής :

1. Μεταφυσικό (χαρακτήρες του Όντος)

2. Αριθμητικό (εξέλιξη των Ιδεών-Αριθμών)

3. Γεωμετρικό (οργάνωση των Μορφών)

4. Αστρολογικό (αλληλεπιδράσεις Μακρόκοσμου-Μικρόκοσμου)

5. Αλχημικό (σχέσεις της επιθυμίας των Στοιχείων για ένωση)

6. Βιολογικό (κλιμακώσεις της Ζωής)

7. Φιλολογικό (σημειωτικές και συμβολικές μορφές των Ιδεών κλπ)

Συνήθως ένας μύθος περιέχει αλήθειες που συσχετίζονται με ένα ή περισσότερα κλειδιά. Γι’ αυτό μπορεί να εμφανιστούν διάφορες ερμηνείες, οι οποίες δεν είναι αντίθετες μεταξύ τους, αλλά απλά χρησιμοποιούν διαφορετικό κλειδί ερμηνείας σαν τρόπο προσέγγισης του Μύθου. Και βέβαια, το όλο νόημα του Μύθου συσχετίζεται με τη σύνθεση των ερμηνειών, που προέρχονται από τα επιμέρους κλειδιά.

«Οι Μύθοι λοιπόν περιέχουν αλήθειες, όπως και οι παραβολές των Ευαγγελίων. Περιέχουν κωδικοποιημένες γνώσεις, διδασκαλίες και μηνύματα»

(Σ. Παττακός, Η μυστική Διδασκαλία του Πλάτωνα)

Ας ανοίξουμε λοιπόν την ψυχή μας στη δύναμη των Μύθων. Ας ξανατραφούμε από αυτούς και ας οδηγηθούμε στην ανακάλυψη του πραγματικού εαυτού μας μέσα από το δρόμο που αυτοί υποδεικνύουν και χαράζουν. Ίσως το ταξίδι στη διάσταση του Μυθικού να είναι συγχρόνως ένα ταξίδι στη διάσταση του πραγματικού και αληθινού.

Τελικά η πολλότητα των ορισμών και ερμηνειών οδηγεί στην ανυπαρξία γενικά αποδεκτού ορισμού και στην υποθετική, όχι πραγματική συμφωνία, ότι όλοι ξέρουμε τι είναι μυθολογία. «Ξέρω πολύ καλά τι είναι, φτάνει να μη με ρωτήσουν. Αν όμως με ρωτούσαν και προσπαθούσα να δώσω μια εξήγηση, θα βρισκόμουν σε μεγάλη αμηχανία», έγραφε ο άγιος Αυγουστίνος στις Εξομολογήσεις του. Ωστόσο μέσα στην ποικιλία των ορισμών αναγνωρίζουμε ένα σημείο συμφωνίας, ότι συστατικό στοιχείο του μύθου είναι η δυνατότητα μετάλλαξής του, είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά, ο πρωτεϊκός χαρακτήρας του μύθου και των μυθικών προσώπων, στα οποία συμφύρονται οι πλέον αντιφατικές ιδιότητες. Γι΄αυτό και θα συμφωνούσαμε με την άποψη και τον ορισμό του Levi-Strauss ότι ο μύθος είναι το σύνολο των παραλλαγών του. Γιατί σε αυτές μπορεί να αναγνωρίσει κανείς σε πρωταρχικά και μεταγενέστερα στάδια τις “διαστρωματώσεις” του μύθου και να επισημάνει τελικά ποια είναι εκείνα τα στοιχεία του μύθου που εμμένουν και τα οποία κάθε φορά προεκτείνονται ή επαναφωτίζονται. Σε κάθε περίπτωση μιλούμε για εμμένεια του μύθου που συνοδεύεται από αλλαγές και μετατοπίσεις των σημασιών του, την εκ νέου νοηματοδότησή του αλλά και τη διαφύλαξη του αρχικού νοήματος. Η πολλαπλή ζωή του μύθου είναι, κατά το Μερακλή, «κάτι σαν αλλεπάλληλοι κύκλοι μετεμψυχώσεων» Με ένα γενικό ορισμό μπορούμε να αποδεχτούμε σήμερα ότι Μυθολογία είναι το κληροδοτημένο σύνολο μύθων ενός πολιτισμού. Ο μύθος σαν “μέσο κατανόησης του πολιτισμικού παρελθόντος” και “ερμηνευτικό σχήμα του κόσμου” μελετάται όχι μόνο σαν πηγή πληροφοριών για τη ζωή του αρχαίου κόσμου αλλά και ως κώδικας επικοινωνίας που μεταπλάθεται κάθε φορά και μεταβάλλεται τελικά σε ιδεολογικό και πολιτικό διακύβευμα.