Τι πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες για τους εξωγήινους

Οι σκέψεις των αρχαίων Ελλήνων για την ύπαρξη εξωγήινης ζωής και οι μετέπειτα θεωρίες.

«Αν διατηρεί η Φύση την δύναμη να συνδυάζει σε όποιον τόπο θέλει τα άτομα, όπως τα συνδύασε εδώ στη Γη, τότε δεν μένει παρά να ομολογήσεις πως υπάρχουν κι άλλοι κόσμοι κάπου στο σύμπαν, και διαφορετικές φυλές ανθρώπων και θηρίων». Αυτό αναφέρει το 57 π.Χ. ο Ρωμαίος φιλόσοφος και ποιητής Λουκρήτιος στο έργο του «Περί της φύσεως των πραγμάτων», ενώ προσπαθεί να μεταφέρει τις σκέψεις του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου, Επίκουρου, ο οποίος ήδη από τον 3ο αιώνα π.Χ. είχε συλλάβει τη σκέψη ότι το σύμπαν είναι πολύ αχανές για να είμαστε μόνοι μας σε αυτό.

Σήμερα, το ερώτημα σχετικά με το αν είμαστε μόνοι μας σε αυτό το σύμπαν είναι κάτι έχει απασχολήσει λιγότερο ή περισσότερο κάθε άνθρωπο κάποια στιγμή της ζωής του, ενώ εκατοντάδες επιστήμονες προσπαθούν να δώσουν μια απάντηση και αρκετές διαστημικές αποστολές αναζητούν στοιχεία. Θεωρούμε ίσως ότι η συζήτηση περί εξωγήινων είναι σχετικά πρόσφατη, ωστόσο φαίνεται ότι οι σκέψεις περί εξωγήινης ζωής είναι σχεδόν σύμφυτες με την ύπαρξη της ανθρωπότητας.

Ακόμα και την εποχή που οι άνθρωποι δεν είχαν ακόμα συλλάβει το πώς ακριβώς είναι το σύμπαν, φαίνεται ότι κάθε φορά που κοιτούσαν στον ουρανό αναρωτιούνταν τι μπορεί να βρίσκεται εκεί έξω. Κάποιοι αρχαίοι λαοί «γέμισαν» αυτόν τον αχανή ουρανό με θεούς, με οντότητες που ήταν υπεύθυνες για την δημιουργία του ήλιου, των αστεριών και της Σελήνης. Άλλοι όμως θεώρησαν ότι τα ουράνια αυτά σώματα ήταν παρόμοια με τη Γη και έτσι πίστεψαν ότι κατοικούνταν από πλάσματα που ήταν ή δεν ήταν τόσο διαφορετικά από εμάς.

Στο βιβλίο του «Extraterrestrials», ο δημοσιογράφος επιστημονικών και τεχνολογικών θεμάτων και κάτοχος διδακτορικού στην Ιστορία της Τεχνολογίας, Γουέιντ Ράους, καταγράφει την ιστορία γύρω από την συζήτηση περί εξωγήινης ζωής που φαίνεται να κρατά πάνω από δυόμιση χιλιετίες. Η ιστορία ξεκινά με τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και φτάνει μέχρι τις πρόσφατες εξερευνήσεις στον πλανήτη Άρη με τα ρόβερ της NASA, μια ιστορία που δεν αφορά μόνο την επιστήμη αλλά αποτελεί και μια καταγραφή της ιστορίας της πίστης και των πολιτισμών της ανθρωπότητας.

Αρχίζοντας την φιλοσοφία στην Αρχαία Ελλάδα

«Από όσο γνωρίζω, οι κύριοι Έλληνες φιλόσοφοι που άγγιξαν την ιδέα των άλλων κόσμων ήταν ο Αναξίμανδρος, ο Αναξαγόρας, ο Δημόκριτος, ο Μητρόδωρος και ο Επίκουρος», ανέφερε στη HuffPost Greece ο κ. Ράους.

Στο παρελθόν οι άνθρωποι συχνά διώκονταν επειδή τολμούσαν να σκεφτούν διαφορετικά. Αυτό συνέβαινε ακόμα και στην αρχαία Ελλάδα. Όταν ο προσωκρατικός φιλόσοφος Αναξαγόρας (500-428 π.Χ) – ο οποίος ήθελε να δώσει επιστημονικές εξηγήσεις σε τότε ανεξήγητα φαινόμενα όπως οι εκλείψεις και τα ουράνια τόξα- πρότεινε ότι «το φεγγάρι δεν είναι κάποια θεότητα αλλά μια μεγάλη πέτρα και ο ήλιος μια μεγάλη καυτή πέτρα» συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο Αναξαγόρας θα είχε παρόμοια μοίρα με αυτή του Σωκράτη αλλά χάρη στην πίεση και την επιρροή φίλων του αντί να θανατωθεί εξορίστηκε διά παντός από την Αθήνα.

Ο Αναξαγόρας φέρεται επίσης να είχε εξετάσει την πιθανότητα να κατοικείται η Σελήνη. Θεωρούσε πως είναι ετερόφωτη και την αποκαλούσε δεύτερη Γη και θεωρούσε ότι κατοικείται από ανθρώπους και άλλα όντα. Επρόκειτο για μια παντελώς διαφορετική άποψη από αυτή που κυριαρχούσε εκείνη την εποχή και εκφράστηκε οργανωμένα αμέσως μετά από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Ο Πλάτωνας ήταν κατηγορηματικά αντίθετος με την ιδέα ότι υπάρχουν άλλοι κόσμοι εκτός από τον δικό μας παρόλο που χώριζε τον κόσμο μας σε αυτό των Ιδεών και εκείνο των Αισθήσεων. Ο Αριστοτέλης επίσης απέρριπτε την θεωρία των πολλαπλών κόσμων καθώς αυτό αντέκρουε την θεωρία του περί βαρύτητας με βάση την οποία τοποθετούσε την Γη στο κέντρο του σύμπαντος.

Ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος (7ος- 6ος αιώνας πΧ), γράφει ο Ράους, ήταν ο πρώτος που πρότεινε ότι η Γη είναι ένα σώμα που αιωρείται μέσα στο ατελείωτο κενό χωρίς να συγκρατείται από τίποτε, περίπου 2.200 χρόνια πριν από τον Ισαάκ Νεύτωνα.

Ο Δημόκριτος από την άλλη ξεκινώντας από την ιδέα του ότι υπάρχει ένας άπειρος αριθμός ατόμων- τα μικροσκοπικά, αδιαίρετα άτομα που είναι αδύνατον να καταστραφούν, συνθέτουν το σύμπαν και κυκλοφορούν στο κενό χωρίς σκοπό- υποστήριξε ότι αντίστοιχα θα πρέπει να υπάρχει και ένας άπειρος αριθμός κόσμων. «Μοιάζει παράλογο σε ένα μεγάλο χωράφι να φυτρώνει μόνο ένα στάχυ και σε ένα ατελείωτο σύμπαν να υπάρχει μόνο ένας κόσμος», είχε γράψει παράλληλα ένας από τους μαθητές του Δημόκριτου, ο Μητρόδωρος ο Χίος.

Την σκέψη αυτή συνέχισε περίπου έναν αιώνα μετά και ο Επίκουρος. Στην επιστολή του προς τον φίλο του στον Ηρόδοτο (όχι τον ιστορικό, αλλά τον φιλόσοφο) έγραψε ότι «υπάρχει ατελείωτος αριθμός κόσμων και κάποιοι μοιάζουν με τον δικό μας, ενώ κάποιοι άλλοι είναι διαφορετικοί». Η πεποίθηση αυτή επιβίωσε και στην αρχαία Ρώμη, αν και αρκετά εξασθενημένη, όπως φαίνεται και στα όσα έγραφε ο Λουκρήτιος, φανατικός επικούρειος φιλόσοφος.

Ο κ. Ράους τονίζει ότι ο Δημόκριτος, ο Επίκουρος και ο Λουκρήτιος παρουσίαζαν την εικόνα ενός αμιγώς «μηχανικού» σύμπαντος, όπου τα πάντα προκύπτουν από τις άσκοπες συγκρούσεις ατόμων και όπου οι άνθρωποι πιθανότατα είναι μόνο ένα από τα διάφορα νοήμονα είδη που μπορεί να υπάρχουν.

Η επιστημονική επανάσταση

Η έλευση του Χριστιανισμού οδήγησε ακόμα πιο μακριά από τη σκέψη του κόσμου που πρότειναν φιλόσοφοι, όπως ο Δημόκριτος και ο Επίκουρος. Για περίπου μια χιλιετία, το μόνο αποδεκτό ήταν ότι η Γη σχηματίστηκε από τον Θεό ως το κέντρο του κόσμου. Η πίστη ότι ο Ιησούς Χριστός θυσιάστηκε για να λυτρώσει τον άνθρωπο ενίσχυσε τη θεωρία ότι ο άνθρωπος ήταν η πιο σημαντική δημιουργία. Έτσι, αν υπήρχαν άλλοι κόσμοι δεν θα ήταν δυνατό να κατοικούνται, διότι διαφορετικά θα μειωνόταν αυτόματα η σπουδαιότητα της Σταύρωσης.

Τα διδάγματα της Εκκλησίας ωστόσο δεν εμπόδισαν τον Νικόλαο Κοπέρνικο να γράψει το βιβλίο του «Περί των Περιστροφών των Ουρανίων Σφαιρών», το οποίο δεν εκδόθηκε παρά μόνο μετά τον θάνατό του και σύντομα μπήκε στην «μαύρη λίστα» με τα απαγορευμένα.

Ο Κοπέρνικος δεν αναφέρθηκε σε εξωγήινους, ωστόσο υποστήριξε ότι η Γη ίσως να μην ήταν το κέντρο του σύμπαντος, αλλά τη θέση αυτή είχε ο Ήλιος. Το ηλιοκεντρικό του μοντέλο εξηγούσε πολλά από τα φαινόμενα που δεν μπορούσε να εξηγήσει το αριστοτελικό μοντέλο που έβλεπε τη Γη ως το κέντρο του κόσμου. Ο μάλλον «διακριτικός» τρόπος του Κοπέρνικου, ο οποίος προσπαθούσε να μην προκαλέσει το χριστιανικό status quo, άρχισε να αλλάζει με τον μαθητή του Τζιορντάνο Μπρούνο.

Ο Μπρούνο σε τρεις διαλόγους που εξέδωσε μεταξύ 1584 και 1591, υποστήριξε ότι κάποια μακρινά αστέρια μπορεί να είναι ήλιοι με δικούς τους πλανήτες- όπως ο δικός μας Ήλιος- και ότι ίσως αυτοί οι πλανήτες να είναι κατοικημένοι, όπως η Γη. Τελικά δεν είναι τυχαίο ότι το 1592 συνελήφθη ως αιρετικός και βλάσφημος και αρνούμενος να ανακαλέσει τις απόψεις του παρά τα βασανιστήρια τον εκτέλεσαν διά της πυράς το 1600.

Ο Γερμανός αστρονόμος Γιόχανες Κέπλερ γεννήθηκε και μεγάλωσε υπό διαφορετικές συνθήκες. Ο Κέπλερ γεννήθηκε στην Γερμανία μετά την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση, το οποίο σήμαινε ότι μπορούσε να εκδώσει την μελέτη του χωρίς να φοβάται ότι θα διωχθεί. Είχε επηρεαστεί ιδιαίτερα από τον Γαλιλαίο και την ανακάλυψη των φεγγαριών του Δία, τα οποία βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη τους όπως και η Σελήνη γύρω από τη Γη. «Κάθε πλανήτης έχει τους δικούς του δορυφόρους. Με αυτήν την λογική καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι κατά πάσα πιθανότητα ο Δίας είναι κατοικημένος», αναφέρει ο Κέπλερ.

Πάντως ακόμα και την εποχή της Αναγέννησης και της «Επιστημονικής Επανάστασης» δεν πίστευαν όλοι στην ύπαρξη των εξωγήινων. Ο Γαλιλαίος για παράδειγμα πίστευε ότι η θεωρία για την ύπαρξη των εξωγήινων είναι βλάσφημη. Ο Βρετανός πολυμαθής Γουΐλιαμ Γουίγουελ, επιστήμονας του 19ου αιωνα, ξεκίνησε στηρίζοντας τον «πλουραλισμό των κόσμων», ωστόσο στη συνέχεια δημοσίευσε ένα κατάλογο με επιχειρήματα εναντίον της ιδέας αυτής υπερασπιζόμενος τη σύνδεση μεταξύ Θεού και ανθρωπότητας. Ωστόσο με αρκετά ειρωνικό τρόπο πολλές από τις θεωρίες του αποδείχτηκαν τελικά περισσότερο ακριβείς επιστημονικά.

Ο Ράους συνοψίζει την ευρηματική αλλά αρκετά περίπλοκη μελέτη του Γουίγουελ ως εξής: «Αν η Γη στην πραγματικότητα δεν κατοικούνταν κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια της ιστορίας της, τότε δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι άλλοι μακρινοί πλανήτες δεν κατοικούνται». Ωστόσο τόνιζε ότι η απουσία ζωής δεν κάνει το σύμπαν λιγότερο ενδιαφέρον.

Ο Γουίγουελ βρήκε σύμμαχο στο πρόσωπο του Βρετανού Άλφρεντ Ράσελ Γουάλας, ο οποίος συνέλαβε μαζί με τον Κάρολο Δαρβίνο τη θεωρία της εξέλιξης. «Η Γη είναι σχεδόν σίγουρα ο μόνος κατοικήσιμος πλανήτης στο ηλιακό μας σύστημα», έγραφε ο Γουάλας το 1903, μια εποχή που είχε φουντώσει ξανά η συζήτηση γύρω από τους εξωγήινους και η πιθανότητα να κατοικείται ο πλανήτης Άρης. Ο Γουάλας ήταν σίγουρος ότι ακόμα και αν υπάρχει κάπου ζωή στο σύμπαν δεν θα μπορούσε να είναι πιο εξελιγμένη από αυτή στη Γη.

Αν και ο Γουίγουελ και ο Γουάλας αγνοήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τους συγχρόνους τους, τα γραπτά τους έθεσαν τις βάσεις για μια νέα εποχή κοσμολογικού πεσιμισμού μια εποχή που η συζήτηση για τους εξωγήινους πέρασε κυρίως στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας.

Κάπως έτσι άρχισαν να αναδύονται έργα όπως ο «Πόλεμος των Κόσμων» του Χ. Τζ. Γουέλς που δημοσιεύτηκε το 1897-1898, ενώ ο Έντγκαρ Ράις Μπάροουζ έκανε τον Άρη, ή αλλιώς «Μπαρσούμ», τη βάση των φανταστικών περιπετειών του Τζον Κάρτερ. Ο Όρσον Ουέλς μετέφερε τον «Πόλεμο των Κόσμων» στο ραδιόφωνο το 1938, ενώ οι… Αρειανοί το 1948 εμφανίστηκαν ακόμα και στα καρτούν (Looney Tunes- ο Μάρβιν ο Αρειανός) και το 1950 ο Ρέι Μπράντμπερι εξέδωσε το εμβληματικό πλέον «Chronicles of Mars».

Είναι φανερό ότι ο άνθρωπος κοιτώντας τον έναστρο ουρανό είχε σχεδόν από την πρώτη στιγμή που εμφανίστηκε στη Γη την παρόρμηση να φαντάζεται ότι άλλοι κόσμοι υπάρχουν πίσω από το σκοτάδι. Είτε τους ονόμαζε θεούς, είτε άλλες οντότητες που έμοιαζαν με αυτόν ή με… πράσινα τερατάκια μετά από τρεις σχεδόν χιλιετίες δεν έχει καταφέρει να βρει ενδείξεις για το αν υπάρχει ή δεν υπάρχει κάτι. Ωστόσο, είναι μια αναζήτηση που ειδικά τώρα, απαλλαγμένη από πουριτανικές απόψεις, δεν προβλέπεται να σταματήσει ποτέ…