Φοίβος Πιομπίνος

Τα ομόηχα ουσιαστικά στίχος και στοίχος σημαίνουν και τα δύο «γραμμή, αράδα, σειρά». ΄Ομως το μεν στίχος δηλώνει γραμμή ποιήματος, το δε στοίχος γραμμή σε οποιαδήποτε διάταξη (γυμναστικής, στρατού κ.λπ.). Και τα δύο ωστόσο προέρχονται από το αρχαίο ρήμα στείχω που σημαίνει βαδίζω σε σειρές. Από το ουσιαστικό στίχος παράγονται τα : στιχου-ργός (στιχουργώ, στιχούργημα, στιχουργικός), στιχο-πλόκος, στιχο-γράφος, διά-στιχο (= το μεταξύ των σειρών τυπωμένου κειμένου διάστημα, εξ ου διαστιχώνω, […]

Πάμπολλα είναι τα παράγωγα των δύο αυτών λεξικών επιθημάτων, των οποίων η χρήση συγχέεται συχνά, μολονότι η σημασία τους είναι διαφορετική, πιθανότατα επειδή ετυμολογικώς συνδέονται με το ίδιο ρήμα γί(γ)νομαι. Η κατάληξη –γενής δηλώνει αυτόν ή αυτό που γίνεται/έγινε, που προκαλείται από κάτι. Η κατάληξη –γόνος δηλώνει αυτόν ή αυτό που προκαλεί κάτι, που κάνει κάτι. ΄Αρα σεισμογενής είναι αυτός που προέρχεται από σεισμό (π.χ. σεισμογενείς μετατοπίσεις), ενώ σεισμογόνος είναι […]

Το επίθετο διαβόητος σημαίνει εκείνον που είναι πολύ γνωστός για την κακή του φήμη και την αρνητική εικόνα που έχει γι’ αυτόν η κοινή γνώμη: ο διαβόητος ληστής / εγκληματίας / φονιάς / τρομοκράτης / ληστής / απατεώνας / δικτάτορας / συμμορίτης / μαφιόζος / γκάνγκστερ. Το επίθετο περιβόητος σημαίνει εκείνον του οποίου η φήμη έχει φτάσει παντού. Συνώνυμά του είναι τα επίθετα ξακουστός, περιλάλητος: ο περιβόητος ηθοποιός του κινηματογράφου […]

Το ρήμα σιωπώ και ο μεταπλασμένος μεσαιωνικός τύπος του σωπαίνω χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν την πρόθεση κάποιου να τηρήσει σιγή, να παραμείνει σιωπηλός ή να πάψει να μιλά (π.χ. ο κατηγορούμενος εξακολούθησε να σωπαίνει πεισματικά). Το μεταβατικό ρήμα αποσιωπώ είναι εμφαντικός τύπος των ρημάτων σιωπώ και σωπαίνω και δηλώνει πως κάποιος αποφεύγει τελείως και με κάθε τρόπο, ούτε καν με υπαινιγμούς ή υπονοούμενα, να μιλήσει για κάτι. Αποσιωπώ σημαίνει σιωπώ […]

Η λέξη βαριά ως ουσιαστικό σημαίνει το βαρύ και μεγάλο σιδερένιο σφυρί, ενώ ως επίρρημα έχει τη σημασία του με δύναμη, με δυσκολία, με δυσαρέσκεια, με πάθος, με ψυχική οδύνη, με κόπο, κουρασμένα, πολύ άσχημα, βαθιά κ. ά. Η λέξη ζυγός σημαίνει: 1. την παραδοσιακή ζυγαριά. 2. το οριζόντιο τμήμα, στέλεχος της παραδοσιακής ζυγαριάς, από τις άκρες του οποίου αναρτώνται οι δύο πλάστιγγες 3. το εγκάρσιο εξάρτημα σε άροτρα ή […]

Το επίθετο Αλβανός έχει προκύψει από το «Αλβανόν όρος», βουνό του Λατίου. ΄Ηταν μια περιοχή όπου είχαν κατοικήσει ιλλυρικοί πληθυσμοί. Οι Αρχαίοι ονόμαζαν την περιοχή της σημερινής Αλβανίας Ιλλυρία, ονομασία που διατήρησαν και οι Ρωμαίοι (Illyricum). Οι Βυζαντινοί, αντιθέτως, υιοθέτησαν την παλαιότερη λατινογενή ονομασία Αλβανία. Το θυλικού γένους επίθετο είναι Αλβανή ή Αλβανίδα. Ο ΄Αραβας προσδιορίζει το πρόσωπο εκείνο που ανήκει στο σημιτικής καταγωγής έθνος, που έχει τις ρίζες του […]

Τα παράγωγα ουσιαστικά σε /ia/, που είναι προπαροξύτονα (δηλαδή τονιζόμενα στήν τρίτη συλλαβή από το τέλος) και προέρχονται από θέματα που περιείχαν –ο-, γράφονται με –οι- (-οια). Παραδείγματος χάριν, από το θέμα ρο- του ρέω (πβ. ρό-ος > ρους) σχηματίζονται ουσιαστικά σε –ροια (αμηνόρ-ροια, απόρ-ροια, βλενόρ-ροια, γονόρ-ροια, διάρ-ροια, δακρυόρ-ροια, λευκό-ροια, λογοδιάρ-ροια, μηνόρ-ροια, παλί-ροια, πυόρ-ροια, ρινόρ-ροια, σιαλόρ-ροια, σπερματόρ-ροια, φυλλόρ-ροια). Από το θέμα πλο- του πλέω (πβ. πλόος > πλους) σχηματίζονται ουσιαστικά […]

Στον σύγχρονο προφορικό και κυρίως γραπτό –δοκιμιακό- λόγο καθίσταται αναγκαία η διαφοροποίηση ανάμεσα στον τεχνικό πολιτισμό και την πνευματική καλλιέργεια. Η εν λόγω αντίθεση δηλώνεται σε άλλες γλώσσες από το ζεύγος λ.χ. της γαλλικής γλώσσας civilisation και culture, και αφορά τη λεπτή διαφορά που χωρίζει τον πολιτισμό ως πνευματικό μέγεθος, ως εθνική ιδιοπροσωπία, από τον πολιτισμό ως σύνολο εκφάνσεων και δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στο να ικανοποιήσουν πνευματικές και καλλιτεχνικές αναζητήσεις, […]