Θεατρικές παραστάσεις στην Ελλάδα

Μετά κυρίως τη μεταπολίτευση και περισσότερο τα τελευταία χρόνια, συνηθίσαμε να βλέπουμε στη χώρα μας θεατρικές παραστάσεις από ξένους θιάσους. Τούτο είναι καλό και ωφέλιμο, αφενός για να πληροφορούμαστε πώς εξελίσσεται η θεατρική τέχνη στο εξωτερικό, και αφετέρου για να συγκρίνουμε το δικό μας θέατρο με το ξένο και να εμπλουτίζουμε τα θεατρικά μας βιώματα. Τελευταία ωστόσο είναι του συρμού να μετακαλούνται ξένοι σκηνοθέτες, οι περισσότεροι διάσημοι, για να δείξουν ένα έργο με ελληνικούς θιάσους.
Η ιδέα βέβαια είναι άκρως ερεθιστική. ΄Ομως αναρωτιέμαι πώς είναι δυνατόν να διδάξει έλληνες ηθοποιούς ένας σκηνοθέτης που αγνοεί παντελώς τα ελληνικά. Και μάλιστα, ω του θράσους(!), να διδάξει αρχαίο δράμα, όπως για παράδειγμα συνέβη πέρυσι με τον Πέτερ Στάιν (Peter Stein), ο οποίος είχε μάλιστα και άποψη επί της ελληνικής μετάφρασης. Ας ερχόταν να μάς δείξει την αποδεδειγμένη σκηνοθετική του ευφυϊα με γερμανικό θίασο. Αναρωτιέμαι πώς είναι δυνατόν νά διδάξει έλληνες ηθοποιούς από τη στιγμή που δεν αισθάνεται με τα σπλάχνα του τη γλώσσα στην οποία αποδίδεται το έργο, που αγνοεί στοιχειωδώς τη δυναμική της, δηλαδή το πώς αυτή εκφέρεται, αρθρώνεται, λειτουργεί, το πώς αναπνέει και ταλαντώνεται. Το μειονέκτημα τούτο δεν εμποδίζει βέβαια τον σκηνοθέτη να ανεβάζει στη σκηνή ευφάνταστες, εντυπωσιακές, ευρηματικές ή ό,τι άλλο θέλετε, από εικαστικής πλευράς, παραστάσεις, όμως δεν τού επιτρέπει να υπηρετεί τον λόγο, ενώ ο θεατής περιορίζεται στην υπόθεση του έργου. Θέατρο όμως είναι πρωτίστως ο λόγος, το κείμενο.
Με αυτή την επικρατούσα νοοτροπία, εύκολα γίνεται το επόμενο βήμα, να μιλούν δηλαδή οι ηθοποιοί σε διάφορες ακατάληπτες στο κοινό γλώσσες. Ενδεικτικό παράδειγμα: η απαράδεκτη παράσταση της γαλλίδας χορογράφου Μαγκί Μαρέν(Maguy Marin), στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών το 2008, όπου ο ανυπέρβλητος λόγος του Λουκρήτιου (Titus Lucretius Carus, 1oς π.Χ. αι.) στο «Περί της φύσεως των πραγμάτων» φιλοσοφικό του δοκίμιο εκμηδενίστηκε, κακοποιήθηκε μέσα σε εντυπωσιακά –είναι αλήθεια- σηνοθετικά και σκηνογραφικά εφέ, τελείως άσχετα όμως με το κείμενο, το οποίο εκφωνήθηκε στα λατινικά, τα γαλλικά, τα ιταλικά, τα γερμανικά και δεν θυμάμαι σε ποιές άλλες γλώσσες και, χάριν φιλοφρονήσεως, υποθέτω, προς το αθηναϊκό κοινό, και στα ελληνικά. Και όλοι έσπευσαν να θαυμάσουν τον όντως άθλο των γάλλων κυρίως ηθοποιών να απαγγείλουν ένα ελαχιστότατο απόσπασμα του κειμένου στη γλώσσα μας. ‘Ομως εγώ επιμένω να μην καταλαβαίνω γιατί η Μαρέν δεν έβαλε να το λένε έλληνες ηθοποιοί, που θα το απέδιδαν χίλιες φορές καλύτερα, αντί να υποβάλει σε αφάνταστη ταλαιπωρία αφενός ξένους ηθοποιούς που δεν καταλάβαιναν επακριβώς τι λαλούσαν και αφετέρου τούς έλληνες θεατές που πάσχιζαν να συλλάβουν τη άκουγαν σε μια κακοποιημένη γλώσσα. Η νοοτροπία αυτή γίνεται έστω κατανοητή, όταν η μετάκληση του ξένου σκηνοθέτη γίνεται από έναν ελληνικό ιδιωτικό θίασο, μέσα στο πλαίσιο καλλιτεχνικών ανταλλαγών και ιδεών, όχι όμως όταν γίνεται από το Εθνικό Θέατρο. Γιατί το Εθνικό έχει –ή πρέπει τουλάχιστον να έχει- ως πρώτιστο μέλημα τη δημιουργία, με χρήματα των Ελλήνων –μην το ξεχνάμε- φορολογουμένων, θεατρικής παιδείας στο εγχώριο κοινό. Οφείλει να του διδάξει την ιστορική εξέλιξη τόσο του ελληνικού όσο και του ξένου ρεπερτορίου, νά το μυήσει στον μαγικό χώρο του θεάτρου και όχι να το εντυπωσιάζει με ωραία περιτυλιγμένες, πλην όμως κούφιες παραστάσεις. Και κάτι τελευταίο: πολύς «εκσυγχρονισμός» έχει κατακλύσει τελευταία όχι μόνο την όπερα, αλλά και το αρχαίο δράμα, λες και δεν είναι σύγχρονες –ή αν θέλετε διαχρονικές- οι αρχαίες τραγωδίες και γι’ αυτό χρειάζονται ξεσκόνισμα. Αν όμως δεν έχουν τίποτα να πουν στο σύγχρονο κοινό, καλύτερα να τις αφήσουν οι «πρωτοποριακοί» σκηνοθέτες στην ησυχία τους και στους όποιους μελετητές της ιστορίας των ιδεών και του θεάτρου, και ας πάψουν να ασελγούν πάνω τους. Αν ωστόσο μπορούν να μιλούν στους σημερινούς θεατές, να μην υποτιμούν τη νοημοσύνη τους αυτοί οι σκηνοθέτες με τις «εκσυγχρονισμένες» παραστάσεις που ανεβάζουν στη σκηνή.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος   piombinos.blogspot.com