Η επιρροή της ψυχανάλυσης στο πεδίο της ψυχολογίας

Η ψυχανάλυση ορίζεται ως ένα σύνολο ψυχολογικών θεωριών και θεραπευτικών τεχνικών που προέρχονται από το έργο και τις θεωρίες του θεμελιωτή της, Sigmund Freud. Ο πυρήνας της ψυχανάλυσης βασίζεται στην πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν ασυνείδητες σκέψεις, συναισθήματα, επιθυμίες και αναμνήσεις που τους συντροφεύουν.

Βασικές αρχές

Η ψυχανάλυση προτείνει ότι οι άνθρωποι μπορούν να βιώσουν το αίσθημα της “κάθαρσης”, αποκτώντας την επίγνωση της τρέχουσας κατάστασης του νου, φέρνοντας στο προσκήνιο το περιεχόμενου του ασυνείδητου. Μέσω αυτής της διαδικασίας, ένα άτομο μπορεί να βρει ανακούφιση από την ψυχολογική δυσφορία που τον καταπνίγει. Η μέθοδος της ψυχανάλυσης προτείνει επίσης τα εξής συμπεράσματα:

• Η συμπεριφορά ενός ατόμου επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις ωθήσεις του ασυνείδητου.
• Τα συναισθηματικά και ψυχολογικά προβλήματα ενός ατόμου, όπως είναι η κατάθλιψη και το άγχος, συχνά ριζώνονται σε συγκρούσεις μεταξύ του συνειδητού και του ασυνείδητου νου.
• Η ανάπτυξη της προσωπικότητας επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τα γεγονότα της πρώιμης παιδικής ηλικίας (συγκεκριμένα ο Freud είχε εκφράσει το συμπέρασμα ότι η προσωπικότητά μας διαμορφώνεται στην ηλικία των πέντε).
• Οι άνθρωποι κάνουν χρήση “αμυντικών μηχανισμών” για να προστατευθούν οι ίδιοι από τις πληροφορίες που περιέχονται στο ασυνείδητό τους.

Οι εξειδικευμένοι ψυχολόγοι – ψυχοθεραπευτές μπορούν να βοηθήσουν ένα άτομο να μεταφέρει στην επιφάνεια ορισμένες πτυχές του ασυνείδητου νου, ώστε ο θεραπευόμενος να επιτύχει τη συνειδητή του επίγνωση, χρησιμοποιώντας ψυχαναλυτικές τεχνικές όπως η ανάλυση των ονείρων και την δημιουργία ενός κλίματος συνεργασίας και εμπιστοσύνης.

Δυνατά και αδύνατα σημεία

Κατά τη διάρκεια των αρχών του εικοστού αιώνα, η επιρροή της ψυχανάλυσης αυξήθηκε και επεκτάθηκε σε όλες τις πτυχές της ψυχολογίας. Φυσικά όμως δεν έλειψαν και οι επικριτές της. Παρά τις ορισμένες αδυναμίες της, η ψυχανάλυση συνέχισε να παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της επιστήμης της ψυχολογίας. Επηρεάζει την προσέγγισή μας στη θεραπεία παθήσεων της ψυχικής μας υγείας και συνεχίζει να ασκεί επιρροή στην ψυχολογία ακόμα και σήμερα.

Δυνατά σημεία

• Παρόλο που οι περισσότερες ψυχοδυναμικές θεωρίες δεν βασίζονταν στην πειραματική έρευνα, οι μέθοδοι και οι θεωρίες της ψυχαναλυτικής σκέψης συνέβαλαν κατα ένα βαθμό στην ανάπτυξη της πειραματικής ψυχολογίας.

• Πολλές από τις θεωρίες για την προσωπικότητα ενός ατόμου που αναπτύχθηκαν από ψυχοδυναμικούς στοχαστές, όπως για παράδειγμα η θεωρία του Erikson για τα ψυχοκοινωνικά στάδια ή τα ψυχοσεξουαλικά στάδια του Freud, συνεχίζουν να επηρεάζουν το πεδίο αυτό της επιστήμης ακόμα και σήμερα.

• Η ψυχανάλυση δημιούργησε μια νέα αντίληψη για τις ψυχικές ασθένειες, ιδιαίτερα όταν η συζήτηση με έναν ψυχαναλυτή έχει αποδεδειγμένα αποτελέσματα στην ανακούφιση της ψυχολογικής δυσφορίας ενός ατόμου.

Αδύνατα σημεία

• Οι θεωρίες του Φρόιντ βασίστηκαν στη λειτουργία του υποσυνείδητου μυαλού, το σεξ, την επιθετικότητα και τις παιδικές εμπειρίες ενός ατόμου.

• Πολλές από τις έννοιες που προτείνουν οι ψυχαναλυτικοί θεωρητικοί είναι δύσκολο να μετρηθούν και να ποσοτικοποιηθούν.

• Οι περισσότερες από τις ιδέες του Φρόιντ βασίστηκαν σε μελέτες περιπτώσεων και κλινικές παρατηρήσεις και όχι σε εμπειρική, επιστημονική έρευνα.

Η ψυχανάλυση στο σήμερα

Αν ρωτήσετε κάποιον τι έρχεται στο μυαλό του όταν ακούει τη λέξη ψυχολογία, ο Sigmund Freud και η ψυχανάλυση είναι πιθανό να είναι οι πιο συχνές απαντήσεις. Δεν υπάρχει λοιπόν η αμφιβολία ότι η ψυχανάλυση – τόσο ως θεραπευτική προσέγγιση όσο και ως θεωρητική άποψη – άφησε το ενδεικτικό της σημάδι στην επιστήμη της ψυχολογίας.

Οι περισσότεροι ψυχολόγοι σήμερα χρησιμοποιούν μια πιο εκλεκτική προσέγγιση στον τομέα της ψυχολογίας, αν και υπάρχουν ορισμένοι επιστήμονες που εξακολουθούν να έχουν καθαρά ψυχαναλυτική άποψη για την ανθρώπινη συμπεριφορά. Βέβαια πολλοί είναι οι σύγχρονοι ψυχολόγοι που βλέπουν την ψυχανάλυση με σκεπτικισμό.

Αρκετοί είναι και εκείνοι που παρουσιάζουν ένα χλευασμό απέναντι στη σχολή σκέψης του Freud, διότι θεωρούν πως σε έναν κόσμο ψυχολογίας, όπου κυριαρχούν οι γνωστικές διεργασίες του ατόμου, η νευροεπιστήμη και η βιοψυχολογία, δεν υπάρχει το περιθώριο για την εφαρμογή της ψυχανάλυσης του ατόμου.

Σε γενικές γραμμές παρατηρείται μια γενική μείωση της παραδοσιακής ψυχανάλυσης. Σύμφωνα με έκθεση του 2008, διαπιστώθηκε ότι τα διάφορα τμήματα ψυχολογίας αντιμετωπίζουν συνήθως τη ψυχανάλυση ως ένα καθαρά ιστορικό τεχνούργημα, ενώ άλλες τέχνες όπως η λογοτεχνία, η ιστορία και οι ανθρωπιστικές επιστήμες είναι πιο πιθανό να αποδεχθούν την ψυχανάλυση ως ένα σχετικό θέμα προς συζήτηση και εφαρμογή.

Επίλογος

Η επίδραση του Freud στην ψυχολογία είναι αισθητή ακόμη και σήμερα. Η θεραπεία της ομιλίας συνδέεται άμεσα με την ψυχανάλυση, αλλά οι θεραπευτές χρησιμοποιούν την συγκεκριμένη τεχνική και σε άλλες προσεγγίσεις τους κατα τη διάρκεια μιας θεραπείας, είτε αυτή γίνεται σε ατομικό είτε σε ομαδικό επίπεδο. Η ψυχανάλυση μπορεί στις μέρες να μην έχει την ισχύ που είχε πίσω στο 1910, αλλά οι θεωρίες του Freud παραμένουν αναλλοίωτες και ασκούν μόνιμη επιρροή στη γενική κουλτούρα και ειδικότερα στον τομέα της ψυχολογίας.