Περί του Αισώπου και του Λα Φονταίν

΄Εχει υπερεκτιμηθεί, κατά τη γνώμη μου, το έργο του γάλλου ποιητή Ζαν ντε Λα Φονταίν (Jean de La Fontaine, 1621-1695), ο οποίος έγινε διάσημος με τους Μύθους του, τους οποίους εμπνεύστηκε από τους αντίστοιχους που αποδίδονται στον Αίσωπο. ΄Εγραψε επίσης  έμμετρα διηγήματα επηρεασμένα από τον Αριόστο (Lodovico Ariosto, 1474-1533) και τον Βοκκάκιo (Giovanni Boccaccio, 1313-1375). Δεν παραβλέπω ούτε αρνούμαι βέβαια τα θαυμάσια Γαλλικά που χρησιμοποίησε ο Λα Φονταίν για να συνθέσει τους Μύθους του, όμως θεωρώ ότι η ουσία τους  είναι η πλοκή τους, το βαθύ απαράμιλλο φιλοσοφικό και εξόχως ηθικοδιδακτικό, συμβολικό και αλληγορικό  μήνυμά τους, το οποίο ανήκει αποκλειστικά στον Αίσωπο. Το ότι ο Λα Φονταίν τούς μετέφερε στη γλώσσα του και έμμετρα είναι το μικρότερο επίτευγμα.

Ο διασημότερος αρχαίος μυθοποιός Αίσωπος (πιθ. 620-564 π.Χ.), ο κορυφαίος της λεγόμενης διδακτικής μυθολογίας,  στον οποίο αποδίδονται οι  περί ζώων αρχαίοι ελληνικοί μύθοι, οι πασίγνωστοι Αισώπειοι Μύθοι, καταγόταν από το Αμόριο της Φρυγίας ή τη Θράκη ή τη Σάμο η τις Σάρδεις και από πολλές άλλες πόλεις και χώρες που ερίζανε, όπως ακριβώς και με τον ΄Ομηρο, για την καταγωγή του, θέλοντάς τον δικόν τους.  Ταπεινής προέλευσης,  έζησε, αρχικά τουλάχιστον,  ως δούλος του φιλόσοφου Ιάδμονα. Θρυλείται πως υπήρξε κακόμορφος, πραγματικό τέρας ασχήμιας: μαυριδερός, καμπούρης, κοντόλαιμος, στραβοπόδης, τραυλός, με μύτη πλακουτσή και κεφάλι τριγωνικό, αλλά παράλληλα ευφυέστατος. Θρυλείται πως υπήρξε ευνοούμενος και σύμβουλος του Κροίσου. Εξάλλου φημολογείται ότι δεν έγραφε τους μύθους του, αλλά τους διηγούνταν προφορικά, φροντίζοντας το επιμύθιό τους να είναι εύληπτο για τα παιδιά και τον λαό, όπως εύληπτες και προφορικές υπήρξαν οι χριστικές παραβολές. Γεγονός πάντως είναι ότι οι  Αισώπειοι  Μύθοι γράφτηκαν σε πεζό λόγο, ενώ μέχρι τότε μόνο ο έμμετρος λόγος θεωρούνταν το μοναδικό εκφραστικό είδος για τους συγγραφείς. Κατ’ άλλες εκδοχές, ο Αίσωπος δεν δημιούργησε τους μύθους που τού αποδίδονται, αλλά είναι εκείνος ο οποίος τους συγκέντρωσε, τους συμπλήρωσε και τους τελειοποίησε.  Καυτηρίασε το κακό σε όλες του τις μορφές: την υποκρισία, τη βία, την απάτη, την αυθαιρεσία, την προδοσία, τη ματαιοδοξία, την αλλαζονεία, την ψευδολογία, την πλεονεξία, την πονηριά·  γι’ αυτό, όταν ύστερα από περιπέτειες κατέληξε στους Δελφούς, με σκηνοθετημένη κατηγορία για ιεροσυλία καταδικάστηκε δολίως από ιεροδικαστές σε θάνατο και κατακρημνίστηκε, κατά μία εκδοχή, από την κορυφή Υάμπεια του Παρνασσού. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Απόλλωνας τιμώρησε την αδικία αυτή, στέλνοντας στους κατοίκους των Δελφών φοβερό λοιμό και λιμό, που τους θέρισαν. Για να εξιλεωθούν οι επιζήσαντες κάτοικοι των Δελφών, έστησαν προς τιμήν του Αισώπου μαρμάρινη στήλη. Οι Αθηναίοι εξάλλου, παρότι όσο ζούσε ο Αίσωπος ήταν δούλος, τού έστησαν ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότι κάθε άνθρωπος αξίας πρέπει να τιμάται ανεξάρτητα από την καταγωγή του. Η πρώτη συλλογή των Αισώπειων Μύθων (359 συνολικά), η οποία δεν σώζεται πια, έγινε το δεύτερο μισό του 4^ου π.Χ. αιώνα σε πεζό λόγο από τον Δημήτριο Φαληρέα. Τη βιογραφία του Αισώπου συνέγραψε τον 14^ο μ.Χ. αιώνα ο μοναχός Μάξιμος Πλανούδης.

Εν πάση περιπτώσει, είτε οι εν λόγω μύθοι οφείλονται στην έμπνευση του Αισώπου είτε κάποιου άλλου, γεγονός είναι ότι διακρίνονται για τη μεγάλη σοφία τους, η οποία επηρέασε παντιοτρόπως άλλους μεταγενέστερους συγγραφείς και κυρίως τον Λα Φονταίν. Γεγονός  επίσης που δεν πρέπει βέβαια ουδόλως να παραβλέπεται είναι ότι ο Λα Φονταίν κατ’ ουσίαν μετέφερε –σαφώς ιδιοφυέστατα και με αξιοθαύμαστη τέχνη- τους ελληνικούς αυτούς μύθους στη γλώσσα του, αντιγράφοντας  την πεμπτουσία τους. Πρόκειται δηλαδή –ας μου συγχωρεθεί η εύλογη τόλμη μου- για λογοκλοπή περιωπής. Επί τη ευκαιρία όμως ας αναφερθεί το ευφυολόγημα του Μάνου Χατζιδάκι ότι «οι μέτριοι καλλιτέχνες αντιγράφουν, ενώ οι σπουδαίοι μιμούνται».

Παρεμπιπτόντως θεωρώ σημαντικό να αναφέρω πως στο υπέροχο δίτομο έργο του αείμνηστου λαογράφου Γεωργίου Α. Μέγα Ελληνικά Παραμύθια, εκδ. Εστία (Α’ τόμ. 1927, εικονογρ. Φώτη Κόντογλου, σελ. 244,  Β’ τόμ. 1962, εικονογρ. Ράλλη Κοψίδη) πρωταγωνιστούν συνήθως ζώα, που συνδιαλέγονται με ανθρώπινη φωνή.  Βλέπουμε δηλαδή να ακολουθείται στα παραδοσιακά παραμύθια του νεότερου ελληνισμού η γραμμή της αρχαιοελληνικής γραμματείας, σε αντίθεση με τα δυτικά παραμύθια του Γάλλου Σαρλ Περώ (Charles Perrault, 1628-1703) , των γερμανών αδελφών Γιάκομπ Λούντβιχ και Βίλχελμ Καρλ Γκριμ (Grimm) ή του Δανού Χανς Κρίστιαν ΄Αντερσεν (Hans Christian Andersen, 1805-1875), μεταξύ άλλων, τα οποία βρίθουν από μισητές μητριές, φθονερά αδέλφια, τρομακτικές μάγισσες και δόλια εν γένει άτομα, ικανά να αφήσουν άυπνα από το φόβο τους τα παιδιά για τα οποία υποτίθεται ότι γράφτηκαν τα παραμύθια αυτά.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος    piombinos.com