Τα Μαθηματικά στην Ποίηση – το Παράδειγμα του Ελύτη

Όραμα, νόημα, σύνθεση είναι το τρισδιάστατο σύστημα, που μπορεί να δικαιολογήσει την ύπαρξη της Ποίησης σήμερα και γι’ αυτά τα τρία χρειάζονται άνθρωποι με νέες αντιλήψεις, προσαρμοσμένες στη νέα εποχή. Ευτυχώς για μας, ο Ελύτης δείχνει τον δρόμο. Σε προηγούμενο έργο μου έχω αναφερθεί στο όραμα και στο νόημα. Την τρίτη διάσταση, το ζήτημα της σύνθεσης, στην οποία μπορεί, και οφείλει, να συμβάλει η Ποίηση, σύνθεση αλήθειας και ομορφιάς, σύνθεση των δύο πολιτισμών, θετικοτεχνικού και ανθρωπιστικο-θεωρητικού, σύνθεση Ποίησης και Μαθηματικών, το θίγω εδώ, σε πρώτη προσέγγιση. Είχα συζητήσει και υποσχεθεί στον Ελύτη, ήδη από την Άνοιξη του 1986, ότι θα ολοκληρώσω τη μελέτη με τίτλο Τα Μαθηματικά στην Ποίηση, όπου θα περιλάμβανα και το δικό του έργο, αλλά δυστυχώς δεν μπόρεσα να το πραγματοποιήσω όσο ζούσε.

 Με το πέρασμα από την παραδοσιακή Ποίηση, η οποία έχει μέτρο και ομοιοκαταληξία, στη σύγχρονη Ποίηση, η οποία χαρακτηρίζεται από τον ελεύθερο στίχο, δημιουργείται και το πρόβλημα της ποιητικής δομής. Πράγματι, η παραδοσιακή Ποίηση, ακριβώς επειδή έχει μέτρο και ομοιοκαταληξία, δηλαδή εκ των προτέρων κανόνες και περιορισμούς, που ορίζουν ένα πλαίσιο, έχει αυτόματα και κάποια δομή. Αντίθετα, η σύγχρονη Ποίηση δεν έχει αυτή τη δομή και υποχρεώνεται να την αναζητήσει.

Ο Ελύτης δίνει τη δικιά του λύση στο πρόβλημα της ποιητικής δομής στη σύγχρονη Ποίηση και αυτή η λύση είναι ακριβώς η δημιουργία μιας μαθηματικής δομής, η οποία εισάγεται με αριθμούς και συμμετρίες. Σκοπός του είναι να αποκτήσει με τη μαθηματική δομή μια βάση και ένα σχέδιο/ πρότυπο με τη βοήθεια των οποίων θα χτίσει το ποιητικό του οικοδόμημα. Με τον τρόπο αυτό, όχι μόνο η ίδια η δομή που εισάγει τον βοηθάει να δημιουργήσει, αλλά και η δημιουργία του αυτή έχει τάξη. Αυτή η τάξη τον σώζει και τον προσανατολίζει μέσα στο χάος των προϊόντων του ασυνειδήτου, στο οποίο οδήγησε η σύγχρονη ψυχανάλυση και η σύγχρονη Ποίηση, και κυρίως ο σουρεαλισμός, και επίσης τον βοηθάει να πραγματώσει μια σύνθεση, αυτή που επαγγέλθηκαν αλλά δεν πέτυχαν οι υπερρεαλιστές, δηλαδή ονείρου και πραγματικότητας σε μια υπερπραγματικότητα. Η σύνθεση, η αρμονική συλλειτουργία, η ενότητα έμπνευσης και λογικής, η τακτική αταξία, η σαφής ασάφεια, η ευτυχής συναίρεση και συμφιλίωση των αντιθέτων, είναι ακρι­βώς η επιτυχία και η χαρακτηριστική ιδιότητα του έργου του Ελύτη: το νόημα απέ­ναντι στο ανόητο, που στο πεδίο αυτό δεν είναι παρά ο ορθόδοξος υπερρεαλισμός του καιρού του.

 Η δομή που εισάγει ο ποιητής κάθε φορά δεν είναι η ίδια, αλλά την προσαρμό­ζει στις ανάγκες του συγκεκριμένου έργου. Επίσης, η δομή αυτή είναι αυθαίρετη, αλλά συγχρόνως περιοριστική και παίζει τον ρόλο κανόνα για την ποίησή του. Εισάγοντας αυτή τη δομή, πετυχαίνει όχι μόνο να διαθέτει την πιο ‘καλή’ δομή, αφού η μαθηματική δομή είναι αξεπέραστη από όλες τις απόψεις, αλλά και να πραγματώ­σει μια πρώτη, έστω επιφανειακή, σύνθεση Ποίησης και Μαθηματικών.

 Στα πολύ παλιά χρόνια, φαίνεται ότι όσα σήμερα είναι χωρισμένα, ήταν ενωμένα στο νου των ανθρώπων. Έτσι, η Ποίηση πήγαινε μαζί με την τότε επιστήμη και φιλοσοφία, αλλά και τα Μαθηματικά, αφού αυτά εκφράζονταν μέσω κατάλληλων ποιημάτων. Με το πέρασμα του καιρού αυτά όλα χωρίστηκαν, οι άνθρωποι σιγά σιγά έγιναν ειδικοί στο ένα ή στο άλλο. Το αποτέλεσμα είναι ότι σήμερα υπάρχουν ταυτόχρονα δύο παιδείες, δύο πολιτισμοί: από τη μια πλευρά οι θετικές επιστήμες, με προεξάρχουσες τα Μαθηματικά, τη Φυσική, την Τεχνολογία γενικά, και από την άλλη πλευρά οι θεωρητικές ή ανθρωπιστικές επιστήμες, μαζί με τις τέχνες, τη θρη­σκεία κ.τ.ό. Μέχρι στιγμής λοιπόν, η ανθρωπότητα έχει γνωρίσει τρεις συνολικά πολιτισμούς: ο πρώτος είναι αυτός των πολύ παλιών εποχών, όταν ακόμα όλα ήταν ενωμένα σε μια αδιαφοροποίητη ενότητα. Στη συνέχεια, έχουμε τον διχασμό σε δύο πολιτισμούς, που αντιτίθενται ο ένας στον άλλο. Το πρόβλημα που δημιουργείται σήμερα είναι να φτάσουμε σε ένα νέο, τέταρτο πολιτισμό, όπου πάλι όλα θα είναι ενωμένα, αλλά με μια διαφο­ρετική έννοια, με ένα διαφορετικό τρόπο σε μια διαφοροποιημένη ενότητα. Αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα του τέταρτου πολιτισμού και μια άποψη αυτού είναι και η σύνθεση Ποίησης και Μαθηματικών. Αυτό ακριβώς το πρόβλημα ο Ελύτης το είχε συνειδητοποιήσει και είχε εργαστεί προς τη σωστή κατεύθυνση. Επομένως, ανάμεσα σε όλους τους άλ­λους λόγους, ο Ελύτης είναι μεγάλος και πρωτοπόρος και γι’ αυτό το λόγο. Όσον αφορά στην αναγκαιότητα αυτής της σύνθεσης, ο βασικός λόγος είναι φανερός: αν δεν γίνει, ο άνθρωπος κινδυνεύει να μείνει διχασμένος και σχιζοφρενής, με πολύ καταστροφικά αποτελέσματα για το ίδιο του το μέλλον. Επομένως, απαιτείται οι δύο αυτές λειτουργίες του να μη μένουν πλέον διαζευγμένες, αλλά να προχωρή­σουμε σε μια σύνθεση των δύο γλωσσών/ κωδίκων, σε ένα νέο υπερκώδικα, που θα προσφέρει ένα μέσον στην αναζήτηση κριτηρίων λήψης αποφάσεων, ως προς το σε ποιο ερέθισμα θα εκχωρεί ο άνθρωπος στο συγκεκριμένο χρόνο τον εαυτό του ολικά, ενώ σήμερα βρισκόμαστε στη βαρβαρότητα της εξειδίκευσης και στον κα­τακερματισμό του ίδιου του ατόμου και του περιβάλλοντος, σε δύο τουλάχιστον υποσυστήματα, τα οποία εμφανίζονται ανταγωνιστικά μεταξύ τους.

Στα πρώτα ποιήματα του Ελύτη εμφανίζεται κυρίως ο αριθμός 7 και πολλαπλά­σιά του. Πράγματι, τα “Επτά Νυχτερινά Επτάστιχα”, τα “Παράθυρα προς την Πέμπτη Εποχή”, ο “Ωρίων”, ο “Διόνυσος”, οι “Κλεψύδρες του Αγνώστου”, αλλά και οι “Παραλλαγές πάνω σε μιαν Αχτίδα” και οι “Εφτά Μέρες για την Αιωνιότητα” αποτελούνται από 7 στροφές το καθένα, αριθμημένες με ελληνικούς ή λατινικούς αριθμούς. Επίσης, οι “Έξη και μία Τύψεις για τον Ουρανό” αποτελούνται από επτά ποιήματα και εδώ ο ποιητής παίζει ανάμεσα στο 6 και στο 7. Το 6 εμφανίζε­ται όμως στο ποίημα “Η Τρελή Ροδιά”, το οποίο έχει 6 στροφές με 6 στίχους η κάθε μία. Ακόμη, το “Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας” έχει 14 ποιήματα, ενώ η “Συναυλία των Γυακίνθων” και οι “Αίθριες” έχουν από 21.

 Το “Άξιον Εστί” έχει σχετικά περίπλοκη δομή, που αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία χτίζεται όλη η σύνθεση. Εδώ δίνεται, περισσότερο από αλλού, η αίσθηση αναλογίας και αρμονίας, που προκύπτει από τους αριθμούς και τις συμμετρίες. Ολόκληρο το ποίημα αποτελείται από 3 μέρη:

Το Μέρος 1 έχει τίτλο “Η Γένεσις” και διαιρείται σε 7 κομμάτια.

Το Μέρος 2 έχει τίτλο “Τα Πάθη” και αποτελείται συνολικά από 36 ποιήματα τριών διαφορετικών κατηγοριών: Ψαλμούς, άσματα, Αναγνώσματα. Τα 36 αυτά ποιήματα αποτελούν 3 ενότητες από 12 ποιήματα η κάθε μία. Τα 12 αυτά ποιήματα έχουν την εξής δομή:

ΨΨ αΑα ΨΨ αΑα ΨΨ

 δηλαδή, 2 Ψαλμοί, 1 άσμα, 1 Ανάγνωσμα, 1 άσμα, 2 Ψαλμοί, 1 άσμα, 1 Ανάγ­νωσμα, 1 άσμα, 2 Ψαλμοί και υπάρχει διαφορετική αρίθμηση για κάθε κατηγορία: κεφαλαία ελληνικά για τους Ψαλμούς, μικρά ελληνικά για τα άσματα και αραβικοί αριθμοί για τα Αναγνώσματα. Επομένως, κάθε ενότητα από τις 3 περιλαμβάνει 6 Ψαλμούς, 4 άσματα, 2 Αναγνώσματα. Αυτό σημαίνει ότι συνολικά το Μέρος 2 πε­ριλαμβάνει 6×3 = 18 Ψαλμούς, 4×3 = 12 άσματα και 2×3=6 Αναγνώσματα. Παρατη­ρούμε ότι κάθε ενότητα των 12 ποιημάτων έχει συμμετρία ως προς ένα νοητό κέν­τρο, ενώ ολόκληρο το Μέρος 2 των 36 ποιημάτων αποτελείται από 3 επιμέρους συμμετρίες, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια γενική συμμετρία. Ακόμη, υπάρχει σε κάθε ενότητα μια αριθμητική πρόοδος: 2, 4, 6, ενώ σε ολόκληρο το Μέρος 2 υπάρ­χει άλλη μια αριθμητική πρόοδος: 6, 12, 18.

Το Μέρος 3 έχει τίτλο “Το Δοξαστικόν” και διαιρείται σε 3 ενότητες. Από αυτές η 1 και 3 έχουν την ίδια δομή:

6Τ 1τ 6Τ 1τ 5Τ 7Δ

 δηλαδή, 6 Τετράστιχα, 1 τρίστιχο, 6 Τετράστιχα, 1 τρίστιχο, 5 Τετράστιχα, 7 Δίσ­τιχα. Η μεσαία ενότητα 2 έχει την εξής δομή:

6Τ 1τ 6Τ 1τ 6Τ 1τ 5Τ 7Δ

δηλαδή, εδώ προστίθεται ένα ακόμη 6Τ 1τ.

Το “Μονόγραμμα” αποτελεί επίσης μια περίπλοκη σύνθεση με βάση τον αριθμό 7. Πράγματι, υπάρχουν 7 ποιήματα αριθμημένα με λατινικούς αριθμούς. Κάθε ένα από αυτά τα 7 ποιήματα περιλαμβάνει 7 ή πολλαπλάσιους του 7 στίχους. Μάλιστα εμφανίζονται μόνο τα περιττά πολλαπλάσια του 7: 7, 21, 35, 49. Για την ακρίβεια, υπάρχει η ακόλουθη κατανομή:

 Ι       II             III        IV        V        VI        VII

               7       21     35              49           35        21        7

 Παρατηρούμε ότι η σύνθεση αρχικά είναι αύξουσα και παρουσιάζει ένα μέγι­στο ακριβώς στο μεσαίο ποίημα IV με 7×7=49 στίχους και στη συνέχεια φθίνει με τον ίδιο τρόπο, για να καταλήξει εκεί από όπου ξεκίνησε, με βήμα 7×2=14. Όμως, εκτός από αυτήν, την εξωτερική δομή, κάθε ποίημα έχει και μια εσωτερι­κή δομή. Αναλυτικά παρατηρούμε τα εξής:

 Η εσωτερική συμμετρία είναι φανερή:

Στο Ι κέντρο είναι το 1 και υπάρχουν δυο στροφές από 2 στίχους η κάθε μία.

Στο II κέντρο είναι το 7 και υπάρχει συμμετρία των τριών και τεσσάρων στίχων.

Στο III κέντρο είναι το 9 με συμμετρικούς 1, 7 και 5 στίχους.

Στο IV κέντρο είναι το 11 και συμμετρικές οι στροφές με τους 11, 1 και 7 στίχους.

Στο V έχουμε ως κέντρο το 7 και συμμετρία ως προς τους 7, 4 και 3 στίχους.

Στο VI υπάρχει ως κέντρο το 1 και οι συμμετρικές στροφές έχουν από 6 και 4 στίχους. Στο VII κέντρο είναι το 3 και εκατέρωθεν στροφές των 2 στίχων.

 Αλλά και ως προς τις στροφές υπάρχει συμμετρία. Πράγματι, το μεσαίο ποίημα έχει 7 στροφές, ενώ εκατέρωθεν υπάρχουν ποιήματα των 7, 5 και 3 στρο­φών. Έτσι έχουμε, ως προς τις στροφές και τους στίχους, αντίστοιχα:

 3 5 7 7 7 5 3

7 21 35 49 35 21 7

 Βλέπουμε ότι οι ίδιοι αριθμοί 3, 5, 7 που εμφανίζονται στις στροφές, εμφανίζον­ται και ως πολλαπλάσια του 7 στους στίχους. Συμφωνά με αυτές τις παρατηρήσεις, στο ποίημα εμφανίζονται ένα 7, τρία 7, πέντε 7 και επτά 7 και στη συνέχεια πάλι πέντε 7, τρία 7, ένα 7. Η τοποθέτηση αυτών των 7 στο επίπεδο δίνει το εξής σχήμα (ρόμβος):

                      7

                7   7   7

             7   7   7   7  7

         7  7   7   7  7  7  7

           7   7   7   7  7

              7   7   7

                  7

Τα “Ετεροθαλή” αποτελούνται από δύο μέρη, που ονομάζονται αντίστοιχα πρώτη και δεύτερη σειρά. Καθένα περιλαμβάνει από 7 ποιήματα. Αλλά και τα ποιήματα αυτά αναπτύσσονται διά του αριθμού 7 ή πολλαπλασίων του, καθώς και με τη χρή­ση άλλων αριθμών.

Το πρώτο ποίημα έχει την εξής δομή στίχων:

 3-7-3-7-3-7-3-7-3-7-3-7-3_:-7-3-7-3-7-3-7-3-7-3.

Το δεύτερο ποίημα συντίθεται από 7 επτάστιχα.

Το πέμπτο έχει 7 στροφές με την εξής δομή στίχων:

 4-3-4-3-4-3-4

Το έβδομο αποτελείται από 3 τετράστιχα.

Το ένατο έχει 7 επτάστιχα.

Το δέκατο περιλαμβάνει 4 στροφές των 10 στίχων καθεμιά.

Τα “Τρία, Ποιήματα με Σημαία Ευκαιρίας” είναι βέβαια τρία, αλλά καθένα αποτελείται από 7 μέρη.

“Το Φωτόδενδρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά”, περι­λαμβάνει 21 ποιήματα.

“Τα Ελεγεία της Οξώπετρας” έχουν 14 ποιήματα.

Το “Δυ­τικά της λύπης” έχει 7 ποιήματα.

“Ο Μικρός Ναυτίλος” είναι πιο περίπλοκη περίπτωση. Πράγματι, στο έργο αυτό υπάρχει μια Είσοδος και μια Έξοδος και ανάμεσα τους η διαδικασία ζωής του ποιητή. Το όλο ποίημα αποτελείται από 3½ μέρη και κάθε μέρος έχει 4 υποδιαιρέ­σεις, δηλαδή συνολικά υπάρχουν 3½x4=14 υποδιαιρέσεις. Οι 14 αυτές υποδιαι­ρέσεις κατατάσσονται σε 4 κατηγορίες με τίτλους: Προβολέας – Μυρίσαι το Άρισ­τον – Και με Φως και με Θάνατον – Όττω τις Εράται. Για να δομηθούν τα 3½ αυτά μέρη, υπάρχει επανάληψη των τεσσάρων αυτών κατηγοριών 3 φορές, ενώ επανα­λαμβάνονται μόνο οι δύο πρώτες κατηγορίες την τελευταία φορά. Συμφωνά με αυτά, υπάρχουν 4 “Προβολείς”, αριθμημένοι με ελληνικούς αριθμούς, 4 “Μυρίσαι το Άριστον”, 3 “Και με Φως και με Θάνατον”, 3 “Όττω τις Εράται”: σύνολο 14. Αυτή είναι η γενική δομή του όλου ποιήματος. Υπάρχει όμως και η ειδική. Έτσι, κάθε “Προβολέας” έχει 7 σκηνές, αριθμημένες ως Σκηνή πρώτη, Σκηνή δεύτερη κτλ., κάθε “Μυρίσαι το Άριστον” έχει 7 ποιήματα, αριθμημένα με λατινικούς αριθμούς Ι-VΙΙ, VIII–XIV, XV–XXI, ΧΧII-ΧΧVIII, κάθε “Και με Φως και με Θάνατον” έχει επίσης 7 ποιήματα, αριθμημένα με αραβικούς αριθμούς 1-7, 8-14, 15-21. Επο­μένως, κάθε ένα από τα 3½ μέρη περιλαμβάνει 16 ποιήματα, δηλαδή συνολικά η σύνθεση όλη περιλαμβάνει 3½ x16=56 επιμέρους ποιήματα. Αλλά και μέσα σε κάθε μέρος υπάρχει δομή ως προς τα ποιήματα: 1-7-7-1.

 Αλλά εκτός από τη μαθηματική δομή των ποιημάτων του, ο Ελύτης έχει προβλη­ματιστεί και για την ίδια τη φύση και τα επίπεδα πραγματικότητας των Μαθηματι­κών. Στο κείμενο του “Η Μέθοδος του Άρα” λέει χαρακτηριστικά: “Τον καιρό που δεν καταλάβαινα τα Μαθηματικά, θυμάμαι, μου λέγανε ότι δεν είχα παρά να μετα­τοπιστώ κατά ένα βήμα, σαν συλλογιστικός μηχανισμός, για να διατρέξω την απέ­ραντη και συνάμα μηδαμινή απόσταση που ένιωθα να με χωρίζει από αυτό το χώρο. Και αναρωτιέμαι: μήπως θα ήταν χρήσιμο να το αντιστρέψουμε αυτό σήμερα; Και, από τη μεριά τη δική μας, να εξηγήσουμε στα παιδιά ότι μια διαφορετική από μέρους τους διαχείριση των στοιχείων της πραγματικότητας θα μπορούσε πάλι να τα βγάζει σε αλλιώς αυστηρά και αλλιώς αποδεικτέα Μαθηματικά;”.

 Σε όλο το έργο του Ελύτη υπάρχουν αναφορές στα Μαθηματικά. Για παράδειγ­μα, στο “Άξιον Εστί” βρίσκουμε τους στίχους:

Αρετή με τις τέσσερεις ορθές γωνίες

αρμαθός και αριθμός των άκρων του σταυρού / της τετρακτύος

 που αποτελούν μνήμες και αναφορές στον Πυθαγόρα.

 Μιλάει επίσης για “μια καθαρότητα μαθηματική”, για τη σχετικότητα αλήθειας και ψεύδους, όπως κάνουν και τα Μαθηματικά, για “τις μυστικές σχέσεις των εν­νοιών”, για την “αόρατη Γεωμετρία” ή “την αφανή Γεωμετρία”, όπως και για “ανα­γωγή στη γεωμετρική αλήθεια”, για την “τεχνική που γίνεται μέρος του περιεχομέ­νου” και άλλα πολλά ακόμη. Ιδού αναλυτικά μερικά από αυτά:

Φτασμένες οι προλήψεις σε μια καθαρότητα / μαθηματική θα μας βοηθούσανε να κατα-/νοήσουμε τη βαθύτερη δομή του κόσμου.

(Μαρία Νεφέλη, σ. 39).

 Την αλήθεια τη “φτιάχνει” κανείς / ακριβώς όπως φτιάχνει και το ψέμα.

(Μαρία Νεφέλη, σ. 62).

 ΟΙ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΕΣ ΑΛΗΘΕΙΕΣ φθείρονται πολύ πιο δύσκολα. / Ο Ρεμπώ επέζησε της Κομμούνας, όπως θα επιζήσει το φεγ/γάρι της Σαπφώς από το φεγγά­ρι του Άρμστρογκ. Χρειά/ζονται άλλης λογής υπολογισμοί.

(Ο Μικρός Ναυτίλος, σ. 20).

 Κι εκείνο το φυτό αντίκρυ σου που διαιρεί / άνισα, πλην σωστά, τον χώρο είναι η αόρατη / Γεωμετρία που διέπει στο βάθος ολάκερη την οικουμένη.

(Χάρτης 21-23, σ. 286).

Χρησιμοποιώ εξεπίτηδες μερικούς όρους της Γεωμετρίας. / Επειδή και το πιο παράφορο παραμιλητό έχει / – οφείλει να έχει – την αφανή Γεωμετρία του.

(ό.π., σ. 289).

 Το αντικείμενο που έχει φτάσει στην πλήρη του εξαΰλωση, ζητάει πάλι να μπει μέσα στα πλαίσια του πίνακα και να δείξει, όχι πια τις λεπτομέρειες, αλλά την ίδια τη βασική του δομή. Αυτό επιτυγχάνεται με την απόλυτη κάθε φορά αναγωγή του στη Γεωμετρική του αλήθεια.

(Ανοιχτά Χαρτιά).

 Επανατοποθετούμε την έκφραση στην καθαρή βάση της Γεωμετρίας. Αποκαθι­στούμε την ύλη στο χώρο της υπέρτατης τάξης του πνεύματος.

(ό.π.).

 και τα σχήματα όλα / καθαρογραμμένα μέσ’ στα φρούτα: ο κύκλος, το τετράγω­νο/το τρίγωνο και ο ρόμβος / όπως τα βλέπουν τα πουλιά, να γίνει απλός ο κόσμος.

(Τα ετεροθαλή, σ. 44).

Θ’ αλλάξουν όλα μια μέρα / κι εμείς μαζί τους θ’ αλλάξουμε, αλλά η φύση μας ανεπανόρ/θωτα θα ‘ναι χαραγμένη πάνω στη Γεωμετρία που καταφρο/νέσαμε στον Πλάτωνα.

(Ο Μικρός Ναυτίλος, σ. 121).

 Άρχισε σιγά-σιγά να σχηματίζεται μέσα μου η αντίληψη ότι δεν μπορεί να έχει νόημα η τεχνική σήμερα παρά μόνον εάν φτάσει πραγματικά στο υψηλό σημείο να γίνεται κι αυτή μέρος του περιεχομένου.

(Ανοιχτά Χαρτιά).

Τ’ ΑΝΩΤΕΡΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΜΟΥ τα έκανα στο Σχολείο της θάλασσας.
Ιδού και μερικές πράξεις για παράδειγμα:                           

• Εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου / απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαί/νει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις. (Μέθοδος Ανάλυσης και Σύνθεσης, προσθέτω εγώ).
• Το γινόμενο των μυριστικών χόρτων επί την αθωότητα / δίνει πάντοτε το σχήμα κάποιου Ιησού Χριστού.
• Η ευτυχία είναι η ορθή σχέση ανάμεσα στις πράξεις (σχή/ματα) και στα αισθητά (χρώματα). Η ζωή μας κόβεται, / και οφείλει να κόβεται, στα μέτρα που έκοψε τα χρωματι/στα χαρτιά του ο Matisse.
• Όπου υπάρχουν συκιές υπάρχει Ελλάδα. Όπου προε/ξέχει το βουνό απ’ τη λέξη του υπάρχει ποιητής. Η ηδονή / δεν είναι αφαιρετέα.
• Ένα δειλινό στο Αιγαίο περιλαμβάνει τη χαρά και τη λύπη / σε τόσο ίσες δόσεις που δεν μένει στο τέλος παρά η αλήθεια.
• Κάθε πρόοδος στο ηθικό επίπεδο δεν μπορεί παρά να είναι / αντιστρόφως ανάλογη προς την ικανότητα που έχουν η δύ/ναμη κι ο αριθμός να καθορίζουν τα πεπρωμένα μας.
• Ένας “Αναχωρητής” για τους μισούς είναι, αναγκαστι/κά, για τους άλλους μισούς, ένας “Ερχόμενος”. (Η συμβατικότητα της κατεύθυνσης, προσθέτω εγώ).

(Ο Μικρός Ναυτίλος, σ. 57).

 Τέλος, ο γνωστός στίχος από το “Άξιον Εστί”: ΑΥΤΟΣ/ ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!

δείχνει τη σχετικότητα των επιπέδων πραγματικότητας που εισάγει η επιστημο­νική άποψη και μπορεί να εφαρμοστεί τόσο στη Φυσική, με το Σύμπαν και τα άτο­μα, όσο και στα Μαθηματικά, με την έννοια των απειροστών κατά Λάιμπνιτς και κατά Ρόμπινσον.

‘Μαρία Νεφέλη’ και Πληροφορία:

Η σταδιακή μέσα στο χρόνο μορφογένεση της Μαρίας Νεφέλης και η διαλεκτική μαζί της, όπως εμφανίζονται στο ποίημα, έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πληροφορίας, με τη βοήθεια της οποίας μπο­ρούμε να πετύχουμε μεγαλύτερη τάξη και οργάνωση στην ολότητα του ψυχισμού. Θίγω εδώ πολύ σύντομα ορισμένα θέματα.

Στη “Μαρία Νεφέλη” εμφανίζεται πάλι, έμμεσα και άμεσα, ο διακριτικός αριθμός 7, αλλά και άλλοι αριθμοί. Πράγματι, το ποίημα δομείται από 3 κύρια μέρη και συμπληρώνε­ται από άλλα 4 δευτερεύοντα. Σε κάθε ένα από τα 3 κύρια μέρη η Μαρία Νεφέλη και ο Αντιφωνητής παίρνουν τον λόγο από 7 φορές.

 Ο 7 σημαίνει επενέργεια της ισορροπούσης δυνάμεως (:3) επί της υλικής μορφής (:4) δίνοντας έτσι τον πρώτο τέλειο όρο. Με την ίδια ανάλυση σημαίνει ένωση ουρανού και γης, ένωση άντρα και γυναίκας (Ανδρόγυνος, Ερμαφρόδιτος) δίνοντας έτσι το επαρκές και ολοκληρωμένο άτομο, ένωση θηλυκών και αρσενικών αριθμών, ένωση Θεού (τριαδικός) και ανθρώπου (τετραδικός). Ακόμα, σχετίζεται με την Ψυχή του Κόσμου και τη Σελήνη. Τέλος, από το σέβω-σέβομαι, η επτάδα ονομάζεται σεπτή, αγία, Θεία, αμήτωρ, απάτωρ (γιατί εκπορεύεται κατ’ ευθείαν από τη Μονάδα), παρθένα, γλαυκώπις, αγέλεια, τύχη, φωνή, ηχώ, τριτογένεια, φυλακικός, αιγίς, τελεσφόρος, κρίση. Ταυ­τίζεται έτσι με την Αθηνά, αλλά έχει και άμεση σχέση με τον εβδομαίο Απόλλωνα.

 Παρατηρούμε ακόμη ότι στο έργο εμφανίζονται και άλλοι αριθμοί:

 Μ.Ν. Πάνοπλη με δεκάξι αποσκευές

         (Α. Πάτμος, στ. 17).

 Α. τέσσερα μελαψά στην όψη αγόρια

    (Α. Η Αποκάλυψη, στ. 28).

Α. προχωρείς δωδεκαφωνική

     (Β. Ύμνος σε δυο Διαστάσεις, στ. 4)

 Α. στους ογδόους ορόφους

    (Β. Η Ιερή Εξέταση, στ. 18).

 Έχουμε, λοιπόν, εδώ και τον αριθμό 4 καθώς και τα πολλαπλάσιά του 8, 12, 16. Οι αριθμοί αυτοί σχετίζονται άμεσα με την ολότητα και πληρότητα του ανθρώπου και την οργάνωσή της σε τέσσερα επίπεδα. Επίσης, το κέντρο του ψυχισμού εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή τετραδικής διάταξης, ενώ το 4 συνδυάζεται και με τα στάδια εξέλιξης της Μαρίας Νεφέλης.

 Συμπερασματικά, ο ποιητής, και κάθε ποιητής αντάξιος αυτής της ιδιότητας, συλλαμβάνει, εκφράζει και προβάλλει την αρχετυπική πληροφορία ως όραμα για τους συγχρόνους του, δίνοντάς της την κατάλληλη μορφή και αποδίδοντάς της νόη­μα, το οποίο αντλεί από τα συλλογικά και πανανθρώπινα βάθη, όπου κινείται πάν­τα η φυσική διαδικασία της ζωής. Και επειδή ακριβώς πρόκειται για πληροφορία, δηλαδή ένα στοιχείο που φέρει κάτι το πλήρες, είτε πλήρη πιστοποίηση, είτε πλήρη βεβαιότητα, είτε πλήρη πεποίθηση, είτε πλήρη ικανοποίηση, γι’ αυτό είναι από τη φύση του ολιστικό, συνθετικό, ενωτικό και γι’ αυτό φέρνει ψυχική ευφορία, φυσι­κή χαρά, ομορφιά και αλήθεια, σε αντίθεση με τη θλίψη και την αίσθηση χωριστικότητας που φέρνει η μονομέρεια του ενός ή του άλλου. Θεωρώ, και σε ένα βαθμό το απέδειξα, ότι ο Ελύτης είναι πάρα πολύ σημαντικός ποιητής ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους και βρίσκεται περισσότερο κοντά όχι μόνο στο αρχέτυπο του πραγμα­τικού ποιητή, αλλά και στον ρόλο που αυτός πρέπει να παίξει στον σύγχρονο κόσμο.

Τελειώνω με τα λόγια του “για την αποστολή του ποιητή που οφείλει, εφόσον λειτουργεί σωστά, να κατευθύνεται, συμφιλιώνοντας μέσα του τις αντιθέσεις, προς τον επιθυμητό στόχο. Από την άνω ή την κάτω οδόν του Ηράκλειτου, πραγματικά ένιωθα επιτακτικά την ανάγκη να φτάσω σ’ αυτόν τον στόχο, στο σημείον όπου η ζωή και ο θάνατος, το φως και το σκοτάδι, παύουν να αποτελούν αντιθέσεις“.

Δημήτρης Γαβαλάς