Το υπερικό

Υπερικό (Hypericum perforatum, Hypericum empetrifolium, Hypericum triquetrifolium, Hypericum olympicum)

Στην Ελλάδα απαντώνται 35 είδη του γένους hypericum.

Είναι ένα ακόμη βότανο πανάκεια, αποκαλείται και βαλσαμόχορτο, βάλσαμο (Άθως, Αρκαδία), σπαθόχορτο (Ήπειρο), αγούδουρας (Κρήτη), βότανο του Προδρόμου, βαλσαμάκι, μπάλσαμο, λειχηνόχορτο, καπετούρι (Μεσσηνία), ψειροβότανο, χελωνόχορτο (Κεφαλλονιά), κουκτσούδι, περίκη, κοψοβότανο, γούθουρα, σταρίδα, σπαθίδα. Συνήθως τρίβοντας τα φύλλα του κοκκινίζει το χέρι μας. Η υπερικίνη και η υπερφορίνη είναι οι κύριες και πιο μελετημένες χημικές ουσίες του υπερικού.

Ενδείξεις-δράσεις:

Ήπια-μέτρια κατάθλιψη, στην Ευρώπη οι συνολικές πωλήσεις του έφτασαν το 1988 τα έξι δισεκατομμύρια δολάρια, προτιμάται γιατί δεν παρουσιάζει την κύρια παρενέργεια πολλών αντικαταθλιπτικών (που είναι η σεξουαλική δυσλειτουργία), τονωτικό του ανοσοποιητικού, αντιβιοτικό, αντιμικροβιακό (σε λοιμώξεις αναπνευστικού, ουροποιητικού, γαστρεντερίτιδες, κολπίτιδες, δερματίτιδες), αντιμυκητιασικό, ανθελμινθικό, αντι-ιικό (δίνεται και στο AIDS). Ονομάστηκε σπαθόχορτο γιατί το έβαζαν στις πληγές από τα σπαθιά, αντιπυρετικό, επουλωτικό, πολύ χρήσιμο στα εγκαύματα, γαστρίτιδα, κολίτιδα, αντιαιμορροϊδικό. Αντιφλεγμονώδες, χρησιμότατο σε τενοντίτιδα, αρθρίτιδα, ινομυαλγία, οσφυαλγία.

Αντινευραλγικό, ωφέλιμο σε οσφυοϊσχιαλγία, νευραλγία τριδύμου, έρπη ζωστήρα, διουρητικό, χρησιμοποιείται σε προστατίτιδα, υπερτροφία προστάτη και σε καρκίνο ουροδόχου κύστεως, αντικαρκινικό σε λευχαιμία, γλοιοβλάστωμα εγκεφάλου, αντιεπιληπτικό, αντιαιμορραγικό, αντι-ικτερικό, αποτοξινωτικό, αντιοξειδωτικό, προστατευτικό του μυελού των οστών από τις ακτινοβολίες, εμμηναγωγό, χαλαρωτικό, καταπραϋντικό, χρήσιμο σε κεφαλαλγίες, αϋπνία, ατονία, νευρική ανορεξία, ωφέλιμο στα εκζέματα, στα άτονα έλκη και στη διακοπή του αλκοόλ και του τσιγάρου.

Δοσολογία: ένα κουταλάκι του γλυκού άνθη υπερικού τρεις φορές ημερησίως ή ένα χαπάκι των 300mg υπερικίνης 3 φορές ημερησίως. Το βαλσαμόλαδο, που παρασκευάζεται αφήνοντας τα άνθη μέσα σε λάδι 40 μέρες στον ήλιο, είναι συνήθως κόκκινο και χρησιμοποιείται για τοπική επάλειψη σε μυαλγία, νευραλγία, τενοντίτιδα, δερματίτιδα, έγκαυμα, κατακλίσεις και σε πληγές.

Παρενέργειες – αλληλεπιδράσεις

Πολύ σπάνια σε ανοικτόχρωμες επιδερμίδες η υπερικίνη μπορεί να προκαλέσει αντίδραση φωτοευαισθησίας-φωτοδερματίτιδας γι’ αυτό συνιστάται η αποφυγή παρατεταμένης έκθεσης σε φως μετά τη λήψη του υπερικού.

Εφόσον λαμβάνονται αντικαταθλιπτικά, αντισυλληπτικά, αντιπηκτικά, καρδιοτονωτικά, ανοσοκατασταλτικά, αντιασθματικά, αντι-ιικά, οπιοειδή, χημειοπροφυλακτικά ή άλλα φάρμακα πρέπει να ενημερώνεται ο θεράπων ιατρός.

Στην Ελλάδα τα είδη του υπερικού χρησιμοποιούνται ως υλικό επένδυσης ή κάλυψης κοφινιών, στην κλάδωση του μεταξοσκώληκα, στην ξήρανση των σύκων. Στη Θεσσαλία χρησιμοποιείται στην κατασκευή σκουπών για τα αλώνια (Φουκάλι). Επίσης στη Σάμο, παλαιότερα όταν δεν έκαναν θειάφωση στα κρασοβάρελα, τα επάλειφαν με ένα είδος υπερικού (καλοκρασάς).

Η σύγχρονη θέση του Hypericum στην αντιμετώπιση του καρκίνου

1Σταυρόπουλος Ν.Ε., 2Τσίμαρης Ι. 1Επίκουρος Καθηγητής Ουρολογίας, Διευθυντής Ουρολογικής Κλινικής Γ.Ν.Ιωαννίνων «Γ.Χατζηκώστα» 2Επιμελητής Ουρολογικής Κλινικής Γ.Ν.Ιωαννίνων «Γ.Χατζηκώστα»

Το Hypericum έχει χρησιμοποιηθεί για αιώνες για την θεραπεία εγκαυμάτων, μωλώπων, οιδημάτων, φλεγμονών και της αγχώδους συνδρομής, καθώς και στην αντιμετώπιση μικροβιακών και ιϊκών λοιμώξεων. Η χρήση του ήταν γνωστή από τον Ιπποκράτη, τον Θεόφραστο και τον Διοσκορίδη. Σήμερα χρησιμοποιείται ως ήπιο αντικαταθλιπτικό λόγω της χαμηλής του τοξικότητας και της υψηλής αποτελεσματικότητας. Ανάμεσα στις πολλές ουσίες που περιέχει συγκαταλέγονται φλαβονοειδή,ναφθοδιανθρώνες, χλωροφίλλες. Η αντικαταθλιπτική του δράση έχει αποδοθεί στην υπερφορίνη, η οποία είναι ισχυρό αντιοξειδωτικό και έχει αποδειχθεί ότι έχει αντικαρκινική δράση σε διάφορες καρκινικές κυτταρικές σειρές όπως λευχαιμικές, γλοιοβλαστώματος. Ουσία η οποία έχει αποδειχθεί ότι έχει αντικαρκινική δράση είναι και η υπερικίνηη οποία δρα ως φωτοευαισθητοποιητής (photosensitizer). Κλινικές παρατηρήσεις ασθενών με καρκίνο κύστεως εκ μεταβατικού επιθηλίου που λάμβαναν τακτικά υδατικό εκχύλισμα από ΗΡ και είχαν μικρότερο ποσοστό υποτροπών μας οδήγησε στην περαιτέρω μελέτη του ΗΡ. Δοκιμάσαμε διάφορα εκχυλίσματα ΗΡ σε καρκινικά κύτταρα ουροδόχου κύστεως , ταΤ24 και ΝΒΤ-ΙΙ. Διαπιστώθηκε σημαντική κυτταροτοξική δράση που προκαλούταν από το εκχύλισμα πετραιλαϊκού αιθέρα Νο 6 {petroleum ether extract (PEE)}. Μείωση κατά 60% της καρκινικής κυτταρικής ανάπτυξης σε μία πολύ μικρή συγκέντρωση 0,95 μg/ml. Το υδατικό διάλυμα χορηγούμενο σε καρκινικό μοντέλο ποντικιών είχε σημαντική χημειοπροφυλακτική δράση μειώνοντας την εμφάνιση καρκίνου κύστεως κατά 30% και αυξάνοντας την διατήρηση του φυσιολογικού ουροθηλίου κατά 21%. Η ομάδα μας διερεύνησε και την αντικαρκινική δράση της υπερικίνης. Η ουσία είναι γνωστή φωτοευαισθητοποιός ουσία (photosensitizer) και θεωρείται ότι έχει σημαντική δράση στην φωτοδυναμική διάγνωση και θεραπεία σε διάφορες μορφές καρκίνου. Το μειονέκτημα στην χρήση της είναι ότι είναι ακριβή η παραγωγή της, είναι ασταθής σε θερμοκρασία περιβάλλοντος και δεν είναι υδατοδιαλυτή. Το πολωμένο μεθανολικό κλάσμα (ΠΜΚ) του εκχυλίσματος του Hypericum P. έχει προσφάτως δημιουργηθεί και δοκιμαστεί ως νέα φωτοευαίσθητη ουσία στην φωτοδυναμική θεραπεία (PDT) από την ομάδα μας. Το ΠΜΚ έχει εκλεκτική καθήλωση στο ουροθήλιο, είναι σταθερό σε θερμοκρασία περιβάλλοντος, υδατοδιαλυτό και με φτηνή παραγωγή. Σε κυτταρικές σειρές παρουσιάζει σημαντική κυτταροτοξικότητα η οποία είναι μεγαλύτερη ( στον επιφανειακό καρκίνο εκ μεταβατικού επιθηλίου και λιγότερο στον διηθητικό) από το χρησιμοποιούμενο κλινικά σκεύασμα Photofrin®. Η φωτοδυναμική θεραπεία με χρήση λευκού φωτός προκαλεί απόπτωση του ουροθηλίου και αναγέννησή του στις 6 εβδομάδες. Σε καρκινικό μοντέλο εμφύτευσης διηθητικού καρκίνου στην κύστη αρουραίων η
φωτοδυναμική θεραπεία με τη χρσης του ΠΜΚ προκαλεί μείωση της καρκινικής μάζας. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω γίνεται φανερό πως το Hypericum θα αποτελέσει στόχο περαιτέρω ερευνών για την χρήση του ως χημειοπροφυλακτικό λόγω της αντικαρκινικής δράσης της υπερφορίνης. Επιπλέον λόγω του φτηνού τρόπου παραγωγής, την αφθονία του στην φύση και την επιλεκτική καθήλωσή του καθιστούν το ΠΜΚ πολύ ελκυστική φωτοευαισθητοποιός ουσία.