Γλωσσικά τινα (ΡΙΓ’): συνήθη λάθη στην καθομιλουμένη

Σύνηθες λάθος εν σχέσει προς το πρωτότυπο, πλήν όμως όχι γραμματικό, είναι η έκφραση εν χορδαίς και οργάνοις, που χρησιμοποιείται αντί του «με μουσική και με κέφι», «με πανηγυρισμούς». Ωστόσο η ορθή βιβλική ετούτη έκφραση που προέρχεται από την Παλαιά Διαθήκη (Ψαλμ. 150, 4) είναι: εν χορδαίς και οργάνω.
΄Αλλη συνηθέστατη εσφαλμένη φράση, για την οποία έχουμε ξανακάνει λόγο, είναι: στα πλαίσια. Αποτελεί νεολογισμό της Ελληνικής, που προήλθε πιθανότατα από το γαλλικό dans le cadre de(s). Αντί να χρησιμοποιούμε το ελληνικότερο μέσα στα όρια ή λογιότερα εντός των ορίων, ας λέμε τουλάχιστον μέσα στο πλαίσιο, αφού ο κάθε πίνακας δεν έχει πολλά πλαίσια αλλά ένα και μοναδικό. ΄Αλλωστε στον ενικό είναι και το γαλλικό πρωτότυπο.
Το ίδιο ίσχύει και για το ανοίγω τους ασκούς του Αιόλου, ενώ το ορθό είναι: ανοίγω τον ασκό του Αιόλου, αφού κατά τη μυθολογία ένας ήταν ο ασκός του κυρίου των ανέμων.
Εσφαλμένο είναι επίσης το ρήμα αποθανατίζω, αφού θα σήμαινε περισσότερο το «αποτελειώνω κάποιον, του αφαιρώ κάθε ίχνος ζωής». Το ορθό είναι απαθανατίζω, δηλαδή από + αθανατίζω (< αθάνατος), δηλώνοντας τη σημασία «καθιστώ κάποιον / κάτι αθάνατο».
Εσφαλμένο είναι και το ρήμα ανταπεξέρχομαι. Το σωστό είναι αντεπεξέρχομαι, παραγόμενο από τρεις προθέσεις: αντί + επί + εξ + το ρήμα έρχομαι.
‘Αλλη συνηθέστατα εσφαλμένη ρήση είναι: δεν έχω πού την κεφαλήν κλίναι. ‘ Ομως η φράση από την Καινή Διαθήκη (Ματθ. 8, 20, Λουκ. 9, 58) είναι: «ο υιός του ανθρώπου ουκ έχει πού την κεφαλήν κλίνη».΄Αρα γραμματικά ορθότερο θα ήταν να λέμε: «δεν έχω πού την κεφαλήν κλίνω» για το α’ πρόσωπο, «δεν έχεις πού την κεφαλήν κλίνης» για το β’ πρόσωπο, «δεν έχει πού την κεφαλήν κλίνη» για το γ’ πρόσωπο κ.ο.κ. Η χρήση κι εδώ έχει επιβάλει τον άκλιτο τύπο κλίναι, που ούτε γραμματικά δικαιολογείται ούτε παραδίδεται στο κείμενο της Καινής Διαθήκης.
Είθισται επίσης να λέγεται από κάποιους που θέλουν να δείξουν πως κατέχουν την καθαρεύουσα η εσαφαλμένη φράση: έσονται εις σάρκαν μίαν. Βαρύτατο είναι το σφάλμα, αφού δείχνει να αγνοούν πως το ουσιαστικό στα αρχαία δεν είναι σάρκα, δηλαδή πρωτόκλιτο, οπότε στην αιτιατική θα μάς έδινε τον τύπο «σάρκαν». Η λέξη είναι σαρξ, δηλαδή τριτόκλητη, οπότε στη γενική μάς δίνει τον τύπο «σαρκός», όχι «σάρκας», και στην αιτιατική «σάρκα», όχι «σάρκαν». Επομένως: έσονται εις σάρκα μίαν.
Εσφαλμένη είναι επίσης η έκφραση «υπέρ του δέοντος». Η πρόθεση υπέρ δεν δηλώνει εδώ την υπεράσπιση, την υποστήριξη μιάς θέσης, ώστε να συντάσσεται με γενική. Το υπέρ δηλώνει εν προκειμένω ότι κάποιος/κάτι βρίσκεται πάνω κπέρα(ν) αι πέρα από κάτι, οπότε συντάσσεται με αιτιατική. Επομένως η ορθή έκφραση είναι υπέρ το δέον ή πέρα(ν) του δέοντος και δηλώνει το περισσότερο από όσο αρμόζει ή επιβάλλεται, το σε υπερβολικό βαθμό (π.χ. ο πατέρας μας ήταν υπέρ το δέον αυστηρός μαζί μας).
Το μέχρι καταχρηστικώς λέγεται και γράφεται μερικές φορές μέχρις όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει με φωνήεν (π.χ. το οικόπεδό μου φτάνει μέχρις εκεί).

Φοίβος Ι. Πιομπίνος  piombinos.blogspot.gr