Γλωσσικά τινα (ΡΜΔ’): η χρονική αύξηση των ρημάτων

Στην Αρχαία, τη Βυζαντινή και την Καθαρεύουσα τα ρήματα στους παρελθοντικούς χρόνους (παρατατικό, αόριστο και υπερσυντέλικο), εφόσον άρχιζαν από σύμφωνο, έπαιρναν ένα ε- : π.χ  λύω-έλυον (συλλαβική αύξηση)   και, εφόσον άρχιζαν από φωνήεν, έτρεπαν τα φωνήεντα α- και ε- σε η- : π.χ. ακούω-ήκουον, ελπίζω-ήλπιζον και το φωνήεν ο- σε ω- : π.χ. ορίζω-ώριζον (χρονική αύξηση).

Στη Νέα Ελληνική η χρήση της ρηματικής αύξησης είναι διαφορετική:

α) δεν χρησιμοποιείται η χρονική αύξηση (π.χ. αρχίζω-άρχισα, ερμηνεύω-ερμήνευσα, ορίζω-όρισα),  με εξαίρεση ελάχιστων  ρημάτων  που τη διατηρούν  (η- αντί ε-). Το ρήμα απευθύνω είναι ένα από αυτά: απηύθυνα. Το ίδιο συμβαίνει με μερικά λογιότερης χρήσεως και προελεύσεως ρήματα  που διατηρούν παραδοσιακά λογιότερους τύπους όπως: διαρκώ – διήρκεσα, ελέγχω – ήλεγξα,  ελπίζω – ήλπισα, συνάπτω – συνήψα κ.ά. Επίσης όλα τα παράγωγα του ρήματος άγω:  ανάγω – ανήγαγα,  διάγω – διήγαγα, εισάγω – εισήγαγα, ενάγω – ενήγαγα, εξάγω – εξήγαγα, περιάγω – περιήγαγα, προάγω – προήγαγα, προσάγω – προσήγαγα,  συνάγω – συνήγαγα, υπάγω – υπήγαγα

       β) 1. συλλαβική αύξηση (έ-) παίρνουν στους παρελθοντικούς χρόνους της ενεργητικής φωνής, και δη στον ενικό αριθμό, μόνο τα δισύλλαβα ρήματα: π.χ. βλέπω-έβλεπα, γράφω-έγραψα, δίνω-έδινα,  κάνω-έκανα, λέγω-έλεγα. Σημειωτέον ότι , στην πράξη, το ε- της συλλαβικής αύξησης   υπάρχει μόνο εφόσον τονίζεται: έ-βλεπα,  έ-γραψα,  έ-δινα κ.λπ. ΄Ετσι, στον πληθυντικό αριθμό τα ίδια  δισύλλαβα ρήματα δεν διατηρούν την αύξηση: π.χ. βλέπαμε, γράφατε, δίνατε, κάναμε, λέγατε.

2. συλλαβική αύξηση παίρνουν (εσωτερικά) και τα δισύλλαβα ρήματα που είναι σύνθετα με προθέσεις, πάλι εφόσον η αύξηση ε-  τονίζεται: π.χ. περι-γράφω – περι-έγραψα, δια-γράφω – δι-έγραψα, συν-θέτω – συν-έθεσα, παρα-πέμπω – παρ-έπεμψα, από-στέλλω – απ-έστειλα.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος  piombinos blogspot.com