Γλωσσικά τινα (ΡΝΕ’): λατινικές ρήσεις υιοθετημένες από τη γλώσσα μας

Πάμπολλες είναι οι λατινικές ρήσεις που χρησιμοποιούνται συχνά-πυκνά τόσο στον γραπτό  όσο και στον προφορικό νεοελληνικό λόγο. Θα ασχοληθούμε με τις συνηθέστερες απ’ αυτές. Εξυπακούεται πως είναι καλύτερο να λέγονται στην ελληνική τους εκδοχή.
Alea jacta est (προφέρεται αλέα γιάκτα εστ) ελλην. ο κύβος ερρίφθη. Λέγεται για κρίσιμη και τολμηρή απόφαση, η οποία λαμβάνεται μετά από περίσκεψη και δισταγμούς και δεν μπορεί να ανακληθεί. Ο ιστορικός Σουητώνιος (Καίσαρ 32) αποδίδει τη φράση στον Ιούλιο Καίσαρα, ο οποίος την είπε αποφασίζοντας να διαβεί τον ποταμό Ρουβίκωνα και να κατευθυνθεί προς τη Ρώμη χωρίς να διαλύσει τον στρατό του, όπως απαιτούσε ο νόμος. Η απόφαση αυτή σήμαινε αυτομάτως κήρυξη πολέμου τόσο εναντίον της Συγκλήτου όσο και εναντίον του πολιτικού αντιπάλου Πομπηίου.
Α posteriori (προφέρεται α ποστεριόρι) ελλην. εκ των υστέρων. Λέγεται για κάτι που γίνεται αφού έχει συντελεστεί πρώτα κάτι άλλο (π.χ. α ποστεριόρι εκτίμηση της κατάστασης).
Α priori (προφέρεται α πριόρι) ελλην. εκ των προτέρων 1. από πριν, χωρίς να περιμένει να δει κανείς τι πρόκειται να ακολουθήσει ή χωρίς να έχει σχηματίσει πρώτα γνώμη για κάτι (π.χ. οι φανατικοί καταδικάζουν α πριόρι οτιδήποτε φαίνεται να μη συμφωνεί με τις απόψεις τους) 2. ΦΙΛΟΣ. λέγεται για τη γνώση που δεν στηρίζεται στα δεδομένα της εμπειρίας, αλλά προϋπάρχει βασιζόμενη στην καθαρή λογική ΑΝΤ α ποστεριόρι.
Casus belli (προφέρεται κάζους μπέλι) ελλην. αιτία / αφορμή πολέμου, αφορμή έριδας. Λέγεται για πράξη που δικαιολογεί την κήρυξη πολέμου ή προτείνεται ως εκλογίκευση σχετικής απειλής (π.χ. η Τουρκία θεωρεί ως κάζους μπέλι την όποια εκ μέρους της Ελλάδας μονομερή οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης μεταξύ των δύο χωρών).
De jure (προφέρεται ντε γιούρε) ελλην. δια νόμου. Είναι όρος του Διεθνούς Δικαίου που αναγνωρίζει δεδομένη πολιτική εξουσία ως τη μόνη εξουσία κράτους (π.χ. το 1991 η Ελλάδα προχώρησε σε ντε γιούρε αναγνώριση του κράτους του Ισραήλ). Ευρύτερα είναι πολιτικός και διπλωματικός όρος που δηλώνει ότι πράξη, ενέργεια, κατάσταση, απαίτηση κ.λπ. είναι νόμιμη, ότι συμφωνεί με τις απαιτήσεις της νομιμότητας ΣΥΝ δικαίω ΑΝΤ ντε φάκτο.
De facto (προφέρεται ντε φάκτο) ελλην. στην πράξη, εκ των πραγμάτων, εν τοις πράγμασι. Είναι πολιτικός και διπλωματικός όρος που δηλώνει ότι πράξη, ενέργεια, κατάσταση, απαίτηση κ.λπ., που προέκυψε από την εξέλιξη των γεγονότων, αναγνωρίζεται με «υλικές πράξεις», δηλαδή με εμπορικές, οικονομικές, πολιτιστικές κ.λπ. συμφωνίες, ανταλλαγές κ.ά. ως πραγματική, παρόλο που η νομιμότητά της αμφισβητείται ή δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί (π.χ. στην Κύπρο έχει αναγνωριστεί ντε φάκτο το τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος ύστερα από τριακονταετή συνεχή κατοχή της περιοχής όπου βρίσκεται). ΑΝΤ ντε γιούρε. Γενικότερα χαρακτηρίζει οτιδήποτε γίνεται στην πράξη ή υφίσταται στην πραγματικότητα, ανεξάρτητα από το αν είναι νόμιμο ή έχει αναγνωριστεί επίσημα.
In extremis (προφέρεται ιν εξτρέμις) ελλην. εν εσχάτη περιπτώσει, στα έσχατα, στο τέλος (π.χ. ένα κράτος μπορεί να προασπίσει τα δικαιώματά του νομικώς, διπλωματικώς και μόνον ιν εξτρέμις ενόπλως).
Mea culpa (προφέρεται μέα κούλπα) ελλην. δικό μου λάθος, δικό μου το φταίξιμο. Με αυτήν τη φράση παραδέχεται κανείς το λάθος του δημόσια.
Ο tempora o mores! (φρ. του Κικέρωνα, προφέρεται ο τέμ-πορα ο μόρες) ελλην. ω καιροί! ω ήθη! ως αρνητικός σχολιασμός των σύγχρονων καιρών και ηθών.
Verba Volant scripta manent (προφέρεται βέρμπα βόλαν-τ σκρίπτα μάνεν-τ) ελλην. τα λόγια πετούν, τα γραπτά μένουν. Λέγεται για την αξία, τη βαρύτητα του γραπτού λόγου.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος piombinos blogspot.com