Γλωσσικά τινα (ΡΠΣΤ’): έρωτας ή αγάπη, συμπόνια ή οίκτος, βίος ή ζωή;

Συχνά πυκνά, όποτε πρέπει να μεταφράσω από κάποια λατινογενή γλώσσα τη λέξη amour ή amore ή amor, βρίσκομαι σχεδόν πάντοτε μπροστά στο δίλημμα με ποια ελληνική λέξη να την αποδώσω, αφού δεν είμαι πάντοτε βέβαιος με ποια σημασία τη χρησιμοποιεί ο ξένος συγγραφέας, ως έρωτα δηλαδή ή ως αγάπη. Το ίδιο παθαίνουν οι ξένοι που μαθαίνουν ελληνικά και συγχέουν τους δύο αυτούς όρους, αφού η γλώσσα τους χρησιμοποιεί την ίδια λέξη. Οι λέξεις ετούτες μοιάζουν συνώνυμες, όμως η οικονομία μέσων που χαρακτηρίζει κάθε γλώσσα κι ακόμα περισσότερο την ελληνική, δεν της επιτρέπει να χρησιμοποιεί δύο λέξεις για το ίδιο ακριβώς πράγμα. Υπάρχουν λεπτότατες εννοιολογικές, όμως όχι και αμελητέες, αλλά απεναντίας ουσιαστικές διαφορές.
΄Ερωτας είναι το έντονο συναίσθημα έλξης και επιθυμίας μεταξύ δύο προσώπων, που χαρακτηρίζεται κι από πόθο για σεξουαλική επαφή, η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ των ερωτευμένων, η ίδια η σαρκική επαφή, η γενετήσια πράξη. Ο έρωτας διακρινόταν ανέκαθεν από την αγάπη, η οποία προσδιόριζε και προσδιορίζει τη συναισθηματική σύνδεση μεταξύ προσώπων και διέπεται από αρχές όπως η φιλία, η στοργή, η συμπάθεια, η τρυφερότητα, η αφοσίωση με περιεχόμενο αγαθών προθέσεων, και ανιδιοτελούς και έντονου ενδιαφέροντος. Ο έρωτας που δεν μεταβάλλεται σε αγάπη έχει σίγουρη ημερομηνία λήξης και μάλιστα με τραυματικό συνήθως τρόπο.
΄Αλλο ζεύγος σχεδόν συνώνυμων λέξεων είναι η συμπόνια και ο οίκτος. Συμπόνια χαρακτηρίζεται η συναισθηματική αλληλεγγύη και συμπάθεια προς κάποιον, το συναίσθημα που νιώθει εκείνος που συμπονεί κάποιον: Βοηθώ τους ανήμπορους από συμπόνια / Δείξε λίγο συμπόνια για τους άμοιρους τους λαθρομετανάστες. Οίκτος χαρακτηρίζεται το συναίσθημα λύπης και συμπάθειας προς τους αναξιοπαθούντες, τους πάσχοντες. Όμως δηλώνει επίσης και λύπηση ανάμεικτη με περιφρόνηση, την καταφρόνια.
΄Εχουμε επίσης και το δίδυμο των λέξεων βίος – ζωή. Αρχικά, στα Αρχαία, ο βίος δήλωνε κυρίως τον «τρόπο ζωής» και τη «διάρκεια της ζωής», ενώ η ζωή «το βιος, την περιουσία» και την ίδια τη ζωή, «τη βιολογική πλευρά της ζωής, το σύνολο των βασικών και κοινών λειτουργιών που παρατηρούνται σε κάθε έμβιο ον από τη γέννησή του ώς το θάνατό του και συντόμως το χρονικό διάστημα από τη γέννηση ώς το θάνατο». Αυτή όμως η διάκριση ξεπεράστηκε με το πέρασμα του χρόνου από τη λέξη ζωή, που χρησιμοποιείται με όλες τις παραπάνω σημασίες. Στη γλώσσα των Ευαγγελίων και στη χριστιανική αντίληψη γενικότερα επικρατεί η λέξη ζωή. Αυτή είναι η λέξη που χρησιμοποιείται για να δηλώσει την «αιώνιον ζωήν» και επίσης χρησιμοποιείται συχνά στα λόγια του Χριστού «εκ του θανάτου εις την ζωήν» (Ιω. 5, 24), «εγώ ειμι ο άρτος της ζωής» (Ιω. 6, 48), «εγώ ειμι η ανάστασις και η ζωή» (Ιω. 11, 25), «εγώ ειμι […] η αλήθεια και η ζωή» (Ιω. 14, 60) κ.ά. Στη Νεοελληνική η λέξη βίος θεωρείται λόγια και χρησιμοποιείται σε παγιωμένες λόγιες εκφράσεις (διάγει έκλυτον βίον – εύχομαι βίον ανθόσπαρτον κ.ά.) και σε σταθερές χρήσεις (δημόσιος / έγγαμος / έντιμος ή πρότερος έντιμος / ηθικός / ιδιωτικός / ομαλός / περιπετειώδης / πολιτικός / πολυκύμαντος / πολυτάραχος / συζυγικός / σύντομος βίος). ΄Εχουμε επίσης τις εκφράσεις: παράλληλοι βίοι, βίος και πολιτεία, δια βίου, κάνω σε κάποιον τον βίο αβίωτο, βίοι αγίων, μεγάλων ανδρών ( με την έννοια της βιογραφίας), ο βίος κάποιου (με την έννοια της ζωής και του έργου του).

Φοίβος Ι. Πιομπίνος piombinos.com