Οι παραγνωρισμένες καλλιτέχνιδες

Διαβάζω σε άρθρο της Χριστίνας Σανούδου στην εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ πως ερευνητές του Πανεπιστημίου Bloomington, στην Ιντιάνα των ΗΠΑ, δημιούργησαν μία βάση δεδομένων με τον τίτλο «A Space of their Own» («΄Ενας δικός τους χώρος») προκειμένου να αποκαταστήσουν τις περιφρονημένες από την ιστορία καλλιτέχνιδες, οι οποίες έδρασαν πριν από τη γυναικεία χειραφέτιση. Η φράση παραπέμπει στη διαπίστωση της Βιρτζίνια Γουλφ ότι «για να γράψει μυθοπλασία μία γυναίκα πρέπει να διαθέτει χρήματα κι έναν χώρο δικόν της», από μία διάλεξή της το 1928. Οι αμερικανοί πανεπιστημιακοί ερευνητές, σέ συνεργασία με το ιταλικό ίδρυμα Advancing Women Artists, φιλοδοξούν να συγκεντρώσουν στοιχεία σχετικά με τις γυναίκες ζωγράφους και χαράκτες, οι οποίες εργάστηκαν στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ από τον 15^ο ώς τον 19^ο αιώνα. Η ομάδα έχει ήδη συλλέξει πληροφορίες για 643 καλλιτέχνιδες άγνωστες στο ευρύ κοινό. Μεταξύ αυτών συναντούμε το όνομα της ιταλίδας αναγεννησιακής ζωγράφου Sofonisba Anguissola (1532-1625), την οποία ξεχώρισε και δίδαξε ο Μιχαήλ-΄Αγγελος και η οποία υπήρξε επίσημη ζωγράφος της αυλής του Ισπανού Φιλίππου Β’. Η Anguissola κέρδιζε τα πρός το ζην από την τέχνη της, την οποία εξακολούθησε να ασκεί  ακόμα και μετά το γάμο της με έναν σικελό αριστοκράτη.  Σήμερα τα έργα της εκτίθενται μεταξύ άλλων στην Γκαλερία Ουφίτσι και στο Μουσείο Πράντο. ΄Επίσης συναντούμε το όνομα της ιταλίδας μπαρόκ ζωγράφου Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι (Artemisia Gentileschi, 1593-1653), η οποία στην εποχή της διατηρούσε δικό της εργαστήριο με πολλούς βοηθούς.

Αναρωτιέμαι αν στα παραπάνω 643  ονόματα περιλαμβάνεται και η δική μας  Ελένη Αλταμούρα και αν όχι, τι ενέργειες πρέπει να γίνουν από το Υπουργείο Πολιτισμού προκειμένου να τη συμπεριλάβουν. Η Ελένη Αλταμούρα,  της αρχοντικής οικογένειας των Σπετσών Μπούκουρα ή Μπούκουρη, η Ελένη με τον τραγικό βίο, είναι η πρώτη ελληνίδα ζωγράφος. Γεννήθηκε  στις μέρες που η Ελλάδα κήρυττε την Επανάστασή της το 1821 στις Σπέτσες όπου και πέθανε το 1900. Από παιδί αισθανόταν ακαταμάχητη κλίση προς τη ζωγραφική. Ο πατέρας της καπετάν-Γιάννης, πρώτος θεατρώνης της Αθήνας, άντρας με προχωρημένες αντιλήψεις για την εποχή του, αναγνωρίζοντας το ταλέντο της θυγατέρας του, θέλησε να καλλιεργήσει το αίσθημα της προς τη τέχνη και προσέλαβε δάσκαλο στο σπίτι τον καθηγητή του Σχολείου των Τέχνων -της μετέπειτα Σχολής Καλών Τεχνών- Ραφαέλο Τσέκκολι για να της διδάξει τη ζωγραφική. Με συστατική επιστολή του δασκάλου της έφυγε το 1848 η Ελένη για σπουδές στη Νεάπολη.  Τα ήθη όμως της εποχής εκείνης δεν επέτρεπαν το συγχρωτισμό των νεανίδων με τους άρρενες μαθητές.  Η Ελένη Μπούκουρη παραβίασε το καλλιτεχνικό εκείνο άβατο υιοθετώντας το ψευδώνυμο Χρυσίνης Μπούκουρας  και φορώντας ανδρικά ρούχα με τόση αληθοφάνεια που οι πάντες τη θεωρούσαν αγόρι, μη εξαιρουμένου του δασκάλου της και γαριβαλδινού επαναστάτη  Φραντσέσκο-Σαβέριο Αλταμούρα (Altamura, γένν. Φότζια 1826), που έτρεφε άπειρο θαυμασμό γι΄αυτήν. Η Ελένη Μπούκουρα ερωτεύτηκε τον κατά πέντε χρόνια νεότερό της δάσκαλο κι από τη σχέση της μαζί του  απέκτησε τρία εξώγαμα παιδιά, τον Ιωάννη,  τη Σοφία και τον Αλέξανδρο. Στη συνέχεια ασπάστηκε τον καθολικισμό προκειμένου να τον παντρευτεί, αλλά σύντομα εκείνος τό ‘σκασε με την ερωμένη του και φίλη της  αγγλίδα ζωγράφο Τζέιν Μπένμαν Χέυ (Benhman Hay), παίρνοντας μαζί του και τον μικρότερο γιό τους Αλέξανδρο. Η Ελένη Αλταμούρα επέστρεψε στην Ελλάδα και παρέδιδε  μαθήματα ιχνογραφίας σε κόρες καλών οικογενειών. ΄Εχασε τη δεκαοκτάχρονη κόρη της Σοφία από φυματίωση και αργότερα πάλι από φυματίωση τον πολλά υποσχόμενο, ανερχόμενο θαλασσογράφο γιο της Ιωάννη Αλταμούρα (1852-1878), ο οποίος είχε επιστρέψει στην Ελλάδα έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές του στην Κοπεγχάγη. Τα απανωτά αυτά τραγικά γεγονότα τη συνέτριψαν ψυχολογικά και της προκάλεσαν νευρικό κλονισμό που την οδήγησε στην τρέλα. Πέθανε σχεδόν άγνωστη στις 19 Μαρτίου 1900. Πριν πεθάνει έκαψε σχεδόν όλα της τα έργα.  Κατά μία εκδοχή τα έργα της τα κατέστρεψαν συγγενείς της που καθάρισαν το σπίτι της μετά τον θάνατό της.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος    piombinos.com