Το ζήτημα της Ενώσεως των Εκκλησιών επί της δυναστείας των Παλαιολόγων

Τα χρόνια μετά την αποχώρηση των Σταυροφόρων από την Κωνσταντινούπολη και μέχρι την ‘Αλωση της Βασιλεύουσας από τους Τούρκους, το Βυζαντινό Κράτος αποτελούσε πλέον ισχνή εικόνα της άλλοτε κραταιάς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας της Ανατολής. Προκειμένου λοιπόν να ενισχύσουν το κράτος τους, κάποιοι αυτοκράτορες απεργάστηκαν την ΄Ενωση της Παπικής με την Ορθόδοξη Εκκλησία, ώστε να μπορούν να βρουν συμμάχους στον αγώνα τους για επιβίωση.
Ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος (1224-1282) είναι ο αυτοκράτορας που επανέκτησε τη Βασιλεύουσα από τους Φράγκους, καταλύοντας τη λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης. Κατόπιν επεδίωξε να κατοχυρώσει διπλωματικώς την αυτοκρατορία του και να κατευνάσει τον πάπα, ο οποίος έπνεε τα μένεα εναντίον του και απειλούσε με νέα επιδρομή Σταυροφόρων. Προκειμένου να αποτρέψει αυτό τον κίνδυνο ένα μόνο μέσον έβλεπε: τη συνδιαλλαγή με τον πάπα Ουρβανό Δ’ και τον προσεταιρισμό της Δύσης. ΄Ετσι, απέστειλε το 1263 πρέσβεις στη Ρώμη που άρχισαν διαπραγματεύσεις και με τον επόμενο πάπα Κλήμεντα Δ’. Τούτο προκάλεσε αναταραχή στη Βασιλεύουσα και η Εκκλησία κλυδωνιζόταν από εμφύλιο σπαραγμό λόγω αφορισμού κατά του αυτοκράτορα από τον πατριάρχη Αρσένιο. Το 1273 ο τότε πάπας Γρηγόριος Ι’ αποφάσισε να συγκαλέσει σύνοδο στη Λυών της Γαλλίας, στην οποία προσκλήθηκαν ο Μιχαήλ Η’ και ο κεκηρυγμένος εχθρός της ένωσης πατριάρχης Ιωσήφ. Ο Μιχαήλ Η’ αποδέχτηκε το 1274 την ΄Ενωση των Εκκλησιών, ο πάπας αποκαλέστηκε «οικουμενικός» και οι ΄Ελληνες εκλήθησαν να υιοθετήσουν εξωτερικά το ρωμαιοκαθολικό τυπικό μετά βδελυγμίας. Κατόπιν τούτων ο αυτοκράτορας χαρακτηρίστηκε ως προδότης και αντιμετώπισε μάλιστα τέτοια αντίπραξη ώστε, όταν πέθανε, η Εκκλησία τού αρνήθηκε τη χριστιανική ταφή. Σημειωτέον ότι ούτε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα ούτε τα τέκνα της τόλμησαν να τον κηδεύσουν.
Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ’ Παλαιολόγος (ο επονομαζόμενος από μερικούς κι ως Η’, 1390-1448), προκειμένου να εξασφαλίσει το κράτος του κατά της τουρκικής απειλής και να επιτύχει οικονομική και στρατιωτική βοήθεια από τη Δύση, αποφάσισε το 1437 να μεταβεί στην Ιταλία για συνομιλίες με τον πάπα Ευγένιο Δ’ περί της ΄Ενωσης των δύο Εκκλησιών. Το 1438 έφτασε στη Φερράρα κι έπειτα στη Φλωρεντία και ύστερα από μακρές συζητήσεις και τη σύγκλιση των Συνόδων της Φερράρας και της Φλωρεντίας, υπογράφηκε κι από τα δύο μέρη, εκτός από τον μητροπολίτη Μάρκο τον Ευγενικό, η ΄Ενωση των Εκκλησιών στα ελληνικά και στα λατινικά. Εν τω μεταξύ πέθανε στην Ιταλία ο πατριάρχης Ιωσήφ Β’ κι ο αυτοκράτορας διόρισε πατριάρχη τον Μητροφάνη, στον οποίο ανέθεσε την εφαρμογή των συμφωνηθέντων. ΄Οταν ο Ιωάννης Ζ΄ επέστρεψε το 1440 στην Κωνσταντινούπολη, μετά από 33 μηνών απουσία στην Ιταλία, αντιμετώπισε όλο το μένος των ανθενωτικών και ιδιαίτερα του Γενναδίου Σχολάριου (μετέπειτα πατριάρχη επί Μωάμεθ Β’ του Πορθητή) και του μητροπολίτη Εφέσου Μάρκου Ευγενικού, ώστε δεν τόλμησε να δημοσιεύσει επισήμως τον όρο της ΄Ενωσης. Η οργανωμένη αντίδραση του κλήρου και του λαού, ήταν τόσο σφοδρή που οι πατριάρχες Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων εξέδωσαν το 1443 συνοδική επιστολή αποκαλώντας τον λίγο πολύ προδότη και καταδικάζοντας τη σύνοδο της Φλωρεντίας ως «ληστρική». Τελικά ο Ιωάννης Ζ’ καταλήφθηκε από τέτοια απελπισία που πέθανε λίγα χρόνια αργότερα σε βαθιά λύπη.
Ως προδότης αντιμετωπίστηκε εξάλλου και ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος ΙΑ’ Δραγάσης Παλαιολόγος (1405-1453), επειδή ζήτησε τη βοήθεια του πάπα Νικολάου Ε’, ο οποίος επέβαλε την ΄Ενωση των Εκκλησιών. Ο αυτοκράτορας ήταν διατεθειμένος να υποχωρήσει, μολονότι είχε να αντιμετωπίσει την αντίδραση του λαού και του κλήρου.Τον Νοέμβριο 1452 έφτασαν στην Πόλη ο καρδινάλιος Ισίδωρος και ο λατίνος αρχιεπίσκοπος Μυτιλήνης μαζί με 200 πολεμιστές. Στις 12 Δεκεμβρίου 1452, ο καρδινάλιος λειτούργησε στην Αγιά-Σοφιά και ακολούθως κηρύχθηκε η ‘Ενωση των Εκκλησιών που είχε ψηφιστεί στη Σύνοδο της Φλωρεντίας. ΄Ομως η ανθενωτική/αντιλατινική παράταξη αντέδρασε έντονα, καθιστώντας την πρακτικά κενό γράμμα. Σημειωτέον ότι ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ στέφθηκε αυτοκράτορας στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στον Μυστρά και η εκκλησιαστική στέψη του στην Αγία Σοφία δεν έγινε ποτά, διότι, όντας φιλενωτικός, κάτι τέτοιο θα προκαλούσε την εξέγερση των ανθενωτικών. Τελικά, λίγους μήνες μετά την πανηγυρική λειτουργία του λατίνου καρδιναλίου στην Αγία Σοφία, ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος περνούσε στις 29 Μαίου 1453 στη σφαίρα του θρύλου μαχόμενος «υπέρ Χριστού, Πίστεως και Πατρίδος ημών», αφού τρεις μέρες νωρίτερα είχε αρνηθεί την πρόταση του πασά την Σινώπης για παράδοση της Πόλης και ασφαλή φυγάδευσή του. Λίγες ώρες πριν από τον θάνατό του κοινώνησε των αχράντων μυστηρίων

Φοίβος Ι. Πιομπίνος piombinos.com