- 210 97 100 98
- [email protected]
- 698 98 60 147
NGradio So good... like you
Τόσο τα καντήλια όσο και τα κεριὰ αρχικὰ εξυπηρετούσαν πρακτικὲς ανάγκες, δηλαδὴ μετρίαζαν το σκοτάδι στην διάρκεια των ιερών προσευχών που γίνονταν την νύκτα. Αργότερα προσέλαβαν συμβολισμούς. Η συνήθεια ν᾿ ανάβουμε καντήλι είναι συνέχεια και επιβίωση των αρχαίων λυχνιών που έκαιγαν μπροστὰ στους βωμοὺς και τα θυσιαστήρια. Μιὰ συνήθεια που διατηρεί τον βαθὺ χριστιανικὸ συμβολισμό της με το Φώς του Χριστού που φωτίζει κάθε άνθρωπο, που θερμαίνει την ελπίδα και που παρηγορεί και συντροφεύει στις ατέλειωτες ώρες της μοναξιάς.
Το άναμμα του κεριού – καντηλιού ενέχει τον συμβολισμὸ ότι προσφέρεται ως θυσία σεβασμού και τιμής προς τον Θεὸ και τους Αγίους Tου. Συμβολίζει επίσης, το φως του Χριστού που φωτίζει κάθε άνθρωπο, καθὼς επίσης συμβολίζει και το γνωστὸ παράγγελμα του Κυρίου μας ότι πρέπει να είμαστε, οι χριστιανοί, το φως του κόσμου.
Το έλαιον, το λάδι δηλαδή που καίει στα καντήλια μας, συμβολίζει το άπειρο έλεος του Θεού. Μας θυμίζει το έλεος του Θεού που φανερώθηκε όταν η περιστερά του Νώε επέστρεψε στην Κιβωτό για να σημάνει την παύση του κατακλυσμού, έχοντας στο ράμφος της κλάδο ελαίας, ή όταν ο Ιησούς, καθώς προσευχόταν εκτενώς, πότιζε με τους θρόμβους του ιδρώτος Tου την ελιά, κάτω από τα κλαδιά της οποίας γονάτισε την μαρτυρική εκείνη νύχτα της συλλήψεώς Του, στο Όρος των Ελαιών. Όπως ο Κύριος προσευχήθηκε στον κήπο των Ελαιών, έτσι και ο Ναός με τα κανδήλια μετατρέπεται σε νέο κήπο του ελέους του Θεού.
Το λάδι και τα κανδήλια συμβολίζουν ακόμη την Εκκλησία, που μεταδίδει το θείο έλεος και φωτίζει τη ζωή των ανθρώπων. Τα κανδήλια συμβολίζουν βέβαια και τους αγίους, καθώς το φως τους έλαμψε, κατά το λόγο του Κυρίου, «έμπροσθεν των ανθρώπων».
Στη χριστιανική Εκκλησία το καντήλι τοποθετείται μπροστά στις άγιες εικόνες. Αυτό που τοποθετείται μπροστά στον Εσταυρωμένο, μέσα στο Ιερό Βήμα, διατηρείται πάντοτε αναμμένο και γι’ αυτό λέγεται «ακοίμητη κανδήλα».
Ένα καντήλι τοποθετείται επίσης στο εικονοστάσι του σπιτιού και ανάβεται κάθε μέρα, σύμφωνα με την ορθόδοξο παράδοση. Το αναμμένο καντήλι μας θυμίζει την ανάγκη για προσευχή, μας θυμίζει ότι η ζωή μας πρέπει να είναι φωτεινή, μας θυμίζει και ότι πρέπει το θέλημά μας να καεί και να θυσιαστεί.
Η φωτοχυσία του Ναού, με τα πολλά κανδήλια, συμβολίζει το θείο φως της παρουσίας του Θεού, που φωτίζει τις καρδιές όλων των χριστιανών. Ο Κύριος φανέρωσε αυτή τη μεγάλη αλήθεια για τον εαυτό Του λέγοντας: “Εγώ ειμί το φως του κόσμου” (Ιωάν. η,12). Είναι φως όχι μόνο λόγω της φωτεινής διδασκαλίας Του, αλλά κυρίως λόγω της φωτεινής παρουσίας Του.
Το κερί
Πίσω από το άναμμα του κεριού κρύβεται βαθύτατος συμβολισμός. Ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης μας λέγει ότι το κερί που ανάβουμε έχει έξι συμβολισμούς:
1.Συμβολίζει την καθαρότητα της ψυχής μας, γιατί είναι κατασκευασμένο από καθαρό κερί μέλισσας.
2.·Επίσης την πλαστικότητα της ψυχής μας, μια και εύκολα πάνω του μπορούμε να χαράξουμε οτιδήποτε.
3.Ακόμη τη Θεία Χάρη, επειδή το κερί προέρχεται από τα άνθη που ευωδιάζουν.
4.Επιπλέον συμβολίζει τη θέωση, στην οποία πρέπει να φθάσουμε, επειδή το κερί ανακατεύεται με τη φωτιά και της δίνει τροφή.
5.Και το φως του Χριστού επίσης δείχνει, καθώς καίει και φωτίζει στο σκοτάδι.
6.Και τέλος συμβολίζει την αγάπη και την ειρήνη που πρέπει να χαρακτηρίζουν κάθε χριστιανό, επειδή το κερί καίγεται όταν φωτίζει, αλλά και παρηγορεί τον άνθρωπο με το φως του μέσα στο σκοτάδι.
Ανάβοντας κερί θυμόμαστε ότι πρέπει να ζούμε μέσα στο φως, που πήραμε με την βάπτισή μας. Γι’ αυτό τη βάπτιση την ονομάζουμε και «Φώτισμα». Γι’ αυτό και στη διάρκεια της Βαπτίσεως κρατάμε αναμμένες λαμπάδες. Το φως αυτό είναι το πυρ της Πεντηκοστής, το φως του Αγίου Πνεύματος. Και το φως αυτό ανανεώνεται μέσα στην ψυχή μας, κάθε φορά που συμμετέχουμε στη Θεία Λειτουργία και κοινωνούμε και προσευχόμαστε. Γι’ αυτό στο τέλος της Θ. Λειτουργίας ψάλ-λουμε: «Είδομεν το φως το αληθινόν, ελάβομεν Πνεύμα επουρά-νιον, εύρομεν πίστιν αληθή αδιαίρετον Τριάδα προσκυνούντες».
Το κερί αποτελεί μια προσφορά προς τον Θεό από αυτά τα υλικά αγαθά που ο ίδιος μας δίνει «τα Σα εκ των Σών». Το κερί, καθώς καίγεται, φωτίζει το περιβάλλον του. Έτσι και ο συνειδητός χριστιανός, όταν θυσιάζεται για την αγάπη του Θεού, φωτίζει τους συνανθρώπους του και τους δείχνει τον δρόμο της σωτηρίας.
Το τρικέρι, με το οποίο ευλογεί ο επίσκοπος, συμβολίζει την Αγία Τριάδα, ενώ το δικέρι τις δύο φύσεις του Χριστού. Τα κεριά ή οι λαμπάδες που ανάβουμε στη Βάπτιση συμβολίζουν το πνευματικό φως που λαμβάνει ο νεοφώτιστος. Τα κεριά της κηδείας, του τάφου και των μνημοσύνων συμβολίζουν το ανέσπερο φως της Βασιλείας του Θεού, στο οποίο ευχόμεθα να εισέλθει ο αποθανών. Ο πολυέλαιος του Ναού συμβολίζει την θριαμβεύουσα Εκκλησία των Ουρανών. Τα κεριά και τα κανδήλια του συμβολίζουν τους αγίους. Στις μεγάλες γιορτές, στις Ιερές Μονές, σείουν τον Πολυέλαιο, για να φανερώσουν ότι και οι άγιοι στα επουράνια συνεορτάζουν και συγχορεύουν με την επίγεια Εκκλησία του Χριστού.
Το θυμίαμα
Θυμίαμα καλείται από τα αρχαία χρόνια το αρωματικό ρετσίνι που βγαίνει από τις τομές στον κορμό του δέντρου λίβανος, εξ ου και λιβάνι. Το θυμίαμα στη λατρεία του Θεού χρησιμοποι-ούνταν και απὸ τους Eβραίους και απὸ τους ειδωλολάτρες. Ήταν δείγμα αναγνώρισης της υπερέχουσας αξίας του Θεού, ήταν σύμβολο υποταγής και αφοσίωσης.
Ο χριστιανισμὸς παρέλαβε το θυμίαμα και το καθιέρωσε και στη δική του λατρεία, προσδίδοντάς του τους εξής συμβο-λισμούς:
1. Το θυμίαμα κατ’ αρχήν συμβολίζει την προσευχή, που ανε-βαίνει προς τον Θεό. «Κατευθυνθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιόν Σου…» Είναι η ορμή της ψυχής προς τα άνω. Και ταυτόχρονα συμβολίζει και τη ζέουσα επιθυμία μας να γίνει η προσευχή μας δεκτή «εις όσμήν ευωδίας πνευματικής».
2. Συμβολίζει ακόμη τις γλώσσες πυρός της Αγίας Πεντηκο-στής, όταν ο Κύριος εξαπέστειλε στους Μαθητές Του το Πανάγιό Του Πνεύμα «εν είδει πυρίνων γλωσσών». Στην ευχή που λέγει ο Ιερεύς, όταν ευλογεί το θυμίαμα, αναφέρει «Θυμίαμά Σοι προσφέρομεν Χριστέ ο Θεός εις οσμήν ευωδίας πνευματικής, ο προσδεξάμενος εις το υπερουράνιόν Σου θυσιαστήριον, αντικατάπεμψον ημίν την χάριν του Παναγίου Σου Πνεύματος». (Δηλαδή, θυμίαμα σ’ Εσένα προσφέρουμε, Χριστέ Ύψιστε Θεέ, ως οσμή ευωδίας πνευματικής· αυτό, αφού δέχθηκες στο υπερουράνιό Σου Θυσιαστήριο, στείλε πίσω σε μας τη χάρη του παναγίου Σου Πνεύματος). Με το θυμίαμα ζητούμε από τον Κύριο να μας στείλει την αγιοπνευματική Του χάρη. Γι’ αυτό και οι πιστοί, όταν τους θυμιάζει ο Ιερεύς, κλίνουν ελαφρώς την κεφαλή σε δείγμα αποδοχής της χάριτος αυτής.
3. Το ευώδες θυμίαμα συμβολίζει εξ άλλου και τον αίνο, που απευθύνεται προς τον Θεό. Η καύση του θυμιάματος σημαίνει τη λατρεία και τον εξιλασμό. Το δε ευχάριστο συναίσθημα, που δημιουργείται από το άρωμα του θυμιάματος σε όλο το χώρο του Ι. Ναού, σημαίνει την πλήρωση της καρδιάς μας από τη θεία ευαρέστηση, που είναι ο καρπός της αγάπης μας προς το Θεό. Στην περίπτωση αυτή κάθε πιστός μετατρέπεται σε «ευωδίαν Χριστού».
4. Το δε θυμιατήριο, όπου καίγονται τα κάρβουνα και τοποθετείται το θυμίαμα, συμβολίζει την κοιλία της Υπεραγίας Θεοτόκου, η οποία δέχθηκε στα σπλάχνα της σωματικώς την Θεότητα, που είναι «πύρ καταναλίσκον», χωρίς να υποστεί φθορά ή αλλοίωση. Κατά τον άγιο Γερμανό, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως «ο θυμιατήρ υποδεικνύει την ανθρωπότητα του Χριστού, το πυρ την θεότητα και ο ευώδης καπνός μηνύει την ευωδία του Αγίου Πνεύματος προπορευομένην». Με απλά λόγια και ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός περιγράφει αυτόν τον συμβολισμόν, λέγοντας «το θυμιατό σημαίνει την Δέσποινα, την Θεοτόκο. Όπως τα κάρβουνα είναι μέσα στο θυμιατό και δεν καίεται, έτσι και η Δέσποινα η Θεοτόκος εδέχθηκε τον Χριστόν και δεν εκάηκε, αλλά μάλιστα εφωτίσθηκε».
Με το θυμίαμα που προσφέρουμε την ώρα της προσευχής υποβοηθείται η ανάταση της ψυχής προς τα υψηλά «άνω σχώμεν τάς καρδίας». Όπως το θυμίαμα θερμαινόμενο στον άνθρακα ανέρχεται προς τα άνω ευωδιάζοντας το περιβάλλον, έτσι και η ψυχή του πιστού με θερμή πίστη πρέπει να πτερουγίζει προς τα άνω μυροβλύζουσα, απαγγιστρωμένη από τις υλικές μέριμνες. Η βάση του θυμιατηρίου υποδεικνύει την ανθρωπότητα του Χριστού, η φωτιά την θεότητά Του και ο ευώδης καπνός μάς «πληροφορεί» την προπορευόμενη ευωδία του Αγίου Πνεύματος.
Ο Μωυσής, υπακούοντας στον Θεό, κατασκεύασε και τοποθέτησε στη σκηνή του Μαρτυρίου θυσιαστήριο του θυμιάματος (Έξοδ.30:1-10). Ο τρόπος παρασκευής του θυμιάματος διδάχθηκε από τον ίδιο τον Κύριο (Έξοδ. 30: 34-36). Η προσφορά θυμιάματος στην Παλαιά Διαθήκη αποτελούσε εντολή του Θεού. Έπρεπε να προσφερθεί θυμίαμα στην αρχή της ημέρας το πρωί και το βράδυ με το άναμμα των λύχνων (Έξοδ. 30: 7-8).
Αυτή η καλή συνήθεια μεταφέρθηκε και στη χριστιανική λατρεία. Το λατρευτικό αυτό μέσο δημιουργεί κατανυκτικό κλίμα προσευχής και ελκύει την αγιαστική χάρη του Θεού. Όταν ο Λειτουργός θυμιάζει τις εικόνες των αγίων, επιζητεί τις μεσιτικές προσευχές τους προς τον Κύριο για βοήθεια των μελών της στρατευομένης Εκκλησίας. Όταν ο Λειτουργός θυμιάζει τους πιστούς, αυτοί πρέπει να υποκλίνονται και να προσκυνούν ευλαβικά προσδοκώντας την ευλογία και τη χάρη του Θεού. Η μικρή υπόκλιση είναι δείγμα ότι συμμετέχουμε στα τελούμενα! Εκτός από τον Ι. Ναό, είναι καλό και στο σπίτι να προσφέρεται θυμίαμα τακτικά και να συνοδεύεται πάντοτε με ολοκάρδια προσευχή.
Το Αντίδωρο
Πώς πρέπει να παίρνουμε το αντίδωρο και τι πρέπει να ξέρουμε γι’αυτό;
Το αντίδωρο «βγαίνει» από τα πρόσφορα, που προσεκόμισαν και προσέφεραν οι πιστοί, προκειμένου να τελεσθεί η Θεία Λειτουργία. (γι’ αυτό και η ονομασία “πρόσφορο”, από το ρήμα προσφέρω). Το πρόσφορο ζυμώνεται με προσευχές και θυμιάματα και σφραγίζεται με τα σύμβολα του Χριστού μας ΙC XC ΝΙΚΑ. Γι’ αυτό ήδη από την παρασκευή του ενέχει ευλογία, δεν είναι κοινός άρτος. Με το που προσφέρεται στο Άγιο Βήμα, αποκτά ακόμη μεγαλύτερο αγιασμό. Τελικά, αμέσως μετά τον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων, όπου το τμήμα του προσφόρου, που προσκομίσθηκε στο Άγιο Δισκάριο και την Αγία Τράπεζα, έγινε Σώμα και Αίμα Χριστού, παίρνει ο Λειτουργός τα κάνιστρα με το Αντίδωρο ένα-ένα και τα υψώνει εμπρός από την Αγία Τράπεζα λέγοντας “Μέγα το όνομα της Αγίας Τριάδος”. Αυτό είναι μια προσομοίωση της πράξεως που προηγήθηκε στο “τα σα εκ των σων”, όπου ο Λειτουργός ύψωσε και σχημάτισε στον αέρα το σχήμα του Τιμίου Σταυρού, δοξολογώντας ευγνωμονικά τον Πλαστουργό μας. Έτσι, το Αντίδωρο αποκτά και μια ακόμη ευλογία.
Καλό είναι το Αντίδωρο να υπάρχει σε ένα κάνιστρο κοντά σε όσους κοινωνούν, ώστε αμέσως μετά τη Θεία Μετάληψη να λαμβάνουν ένα κομμάτι και να σπογγίζουν τα χείλη και το στόμα τους.
Μερικοί αποζητούν το λεγόμενο “Ύψωμα”. Αυτό είναι Αντί-δωρο, αλλά τέτοιο κομμάτι που να διατηρεί τη σφραγίδα του Κυρίου (IC XC ΝΙΚΑ) πάνω του. Και το θεωρούμε πιο τιμητικό. Το προσφέρει ο Ιερεύς σε όσους ήδη είχαν προσκομίσει πρόσφορο για την τέλεση της Θ. Λειτουργίας ή σε συγγενείς ανθρώπου, του οποίου τελούμε Μνημόσυνο, προς παρηγορίαν τους μεγαλυτέρα. Τούτο όμως δεν πρέπει να καταλήγει να γίνεται αφορμή ξεσυνέργιας ή παρεξηγήσεων. Ίδια είναι η ευλογία που παίρνουμε. Ακόμη και με τα ψίχουλα που απέμειναν στο κάνιστρο! Κι όσο πιο ευλαβική και κατανυκτική και ανώτερη και εύτακτη είναι η ψυχή μας, τόσο πιο πολύ ωφελούμεθα.
Παίρνοντας το αντίδωρο από το χέρι του Ιερέα, συγχρόνως επικοινωνούμε μαζί του. Τον προσεγγίζουμε. Έκείνος, λουσμένος στην ιερότητα και τη θεΪκή Χάρη (και στον ιδρώτα συχνά, έναν ξεχωριστό ιδρώτα κατανύξεως) κι οι εκκλησιαζόμενοι, που μέχρι τώρα ήταν απέναντι, κάπως απόμακροι, να έρχονται και να τον εγγίζουν, σα να εγγίζουν τον ίδιο το Χριστό μας. Εκείνη τη στιγμή και ο Ιερέας θα δείξει μια διακριτική οικειότητα προς κάθε ψυχή της Ενορίας του, θα τους χαιρετήσει με το όνομά τους, θα τους ευχηθεί, θα στείλει χαιρετίσματα σε κάποιον κατάκοιτο της οικογενείας κ.ο.κ. Λιτά όμως. Και χωρίς διαχύσεις ή πληθωρικά χαμόγελα ή άσχετα θέματα και καθυστερήσεις. Όλα μέσα στο κλίμα της Θ. Λειτουργίας, που μόλις ολοκληρώθηκε!
Αρκετές φορές από τα πρόσφορα που έφεραν οι πιστοί περίσσεψαν πολλά. Είναι ευλογία αυτό. Δείχνει πόσο οι πιστοί συμμετέχουν στο μεγάλο γεγονός της Θ. Λειτουργίας. Οι Ιερείς κρατούν ωρισμένα, για να λειτουργήσουν ενδιαμέσως της εβδομάδος, και τα υπόλοιπα είναι επιτρεπτό να τα διοχετεύσουν σε σπίτια πτωχών χριστιανών. Σκεφθείτε μάλιστα όταν υπάρχει πανηγύρι, πόσα περισσεύουν!
Ο ιερός Καβάσιλας μας λέει: «Ο άρτος που διανέμεται ως αντίδωρο, έχει από πριν αγιασθεί, επειδή προσφέρθηκε στον Θεό. Όλοι οι εκκλησιαζόμενοι χριστιανοί τον δέχονται με ευλάβεια μέσα στην δεξιά κυρτή τους παλάμη και ασπάζονται το δεξί χέρι του Ιερέως, που πριν από λίγο ακούμπησε και κομμάτιασε το πανάγιο Σώμα του Σωτήρος Χριστού. Επειδή αγιάσθηκε ολόκληρο, γι΄ αυτό πιστεύεται από την Εκκλησία μας ότι το χέρι του Λειτουργού μεταδίδει αυτόν τον αγιασμό σε όσους το αγγίζουν και το ασπάζονται».
Βασικά πράγματα που πρέπει να γνωρίζουμε για το αντίδωρο:
Πρέπει να μοιράζεται μέσα σε ησυχία και τάξη
Το παίρνουμε από το χέρι του Ιερέα και όχι από το παγκάρι
Τοποθετούμε το δεξί μας χέρι πάνω στο αριστερό και με ανοιχτή την παλάμη
Οι ιεροψάλτες ψάλλουν ύμνους κατά την διάρκεια της διανομής
Πρέπει να είμαστε νηστικοί για να το φάμε.
Το καταναλώνουμε όλο και δεν το πετάμε πουθενά.
Μην ξεχνάμε ότι δίνεται αντί δώρου, δηλαδή αντί για το μεγάλο δώρο που είναι η Θεία Κοινωνία, αλλά και ως επιπλέον δώρο για αυτούς που κοινώνησαν.
Το πρόσφορο
Το πρόσφορο το ζυμώνουμε και το προσφέρουμε στην Εκκλησία για να χρησιμοποιηθεί στην τέλεση της Θείας Λειτουργίας. Γι’ αυτό και σε μερικά μέρη της πατρίδας μας το ονομάζουν «λειτουργιά». Το πρόσφορο έχει στη μέση μία στρογγυλή σφραγίδα, που θα χρησιμοποιηθεί στη Θεία Ευχαριστία. Το υπόλοιπο πρόσφορο θα διανεμηθεί στους πιστούς ως αντίδωρο. Στο κέντρο της σφραγίδας υπάρχουν τα αρχικά γράμμα ΙC ΧΡ ΝΙ ΚΑ. Από εκεί θα εξαχθεί ο «Αμνός» που θα μεταβληθεί σε Σώμα του Χριστού. Η σφραγίδα φέρει ακόμη στο πλάι μία τριγωνική μερίδα με τα αρχικά Μ Θ (δηλ. Μήτηρ Θεού), αφιερωμένη στην Παναγία και 9 μικρά τριγωνίδια –στο άλλο πλάι- που είναι οι μερίδες των αγγελικών Ταγμάτων και των Αγίων της Εκκλησίας μας. Όλα αυτά τα τεμάχια ο Ιερέας στην Προσκομιδή –σε μια ειδική Ιερά Ακολουθία- τα τοποθετεί στο Δισκάριο και είναι έτοιμα για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας. «Σφραγίδα» λέγεται και το ειδικό ξύλινο σκεύος που είναι απαραίτητο για την παρασκευή του προσφόρου, γιατί αυτό αποτυπώνει στο ζυμάρι όλα τα παραπάνω αρχικά. Πολλοί χριστιανοί συνηθίζουν να φέρνουν μαζί με το πρόσφορο και άλλα είδη που θα χρησιμοποιηθούν στη Θ. Λειτουργία, π.χ. κρασί νάμα, θυμίαμα και καρβουνάκια, λάδι για τα καντήλια.
Υ Λ Ι Κ Α :
3 φλιτζάνια του τσαγιού αλεύρι μαλακό
2 φλιτζάνια του τσαγιού αλεύρι σκληρό
2 φλιτζάνια του τσαγιού νερό χλιαρό
1 μικρό κουτάλι του γλυκού αλάτι
1 κουταλάκι του γλυκού νωπή μαγιά μπύρας
Ε Κ Τ Ε Λ Ε Σ Η :
Διαλύουμε τη μαγιά σε μισό φλιτζάνι χλιαρό νερό. Σε μια λεκάνη βάζουμε το αλεύρι και ανοίγουμε στη μέση μία λακουβίτσα. Εκεί ρίχνουμε το αλάτι, τη διαλυμένη μαγιά και σιγά σιγά το υπόλοιπο χλιαρό νερό. Ζυμώνουμε έπειτα καλά, για να γίνει σφικτή η ζύμη. Αν χρειάζεται κι άλλο νερό, βρέχουμε τις γροθιές μας με λίγο χλιαρό νερό και συνεχίζουμε το ζύμωμα. Όταν είναι έτοιμη η ζύμη, πλάθουμε το ζυμάρι στρογγυλό και το τοποθετούμε σε ένα αλευρωμένο ταψί, λίγο πιο μεγάλο από τη ζύμη, που αργότερα θα φουσκώσει. Ρίχνουμε λίγο αλεύρι στην επιφάνεια και στο κέντρο πιέζουμε τη σφραγίδα με δύναμη, για να φαίνεται καλά. Σκεπάζουμε το ταψί και το αφήνουμε σε ζεστό μέρος για μισή περίπου ώρα προκειμένου να «ανέβει». Βουρτσίζουμε με προσοχή το περιττό αλεύρι από την επιφάνεια και το βάζουμε σε μέτριο φούρνο (180-200 βαθμούς) για μία ώρα περίπου.
Το πρόσφορο και οι συμβολισμοί του
Το Πρόσφορο είναι το ψωμί που προσφέρουμε στον Ναό, για να τελεσθεί η Θεία Ευχαριστία. Μαζί με το κρασί, ως Τίμια Δώρα (άρτος και οίνος), προτού μεταφερθούν με τη Μεγάλη Είσοδο στην Αγία Τράπεζα, τοποθετούνται στην Πρόθεση (προ + τίθημι = προθέτω), όπου με την τελετή της Προσκομιδής θα προετοιμασθούν για τη Θεία Λειτουργία. Στην Προσκομιδή τμήματα του Προσφόρου θα τοποθετηθούν τελετουργικά στο Δισκάριο και λίγο κρασί στο Άγιο Ποτήριο.
Το στρογγυλό σχέδιο του Προσφόρου συμβολίζει την κοιλιά της Παρθένου Μαρίας, απ’ όπου προήλθε (γεννήθηκε) ο μονογενής Υιος της. Πάνω στο Πρόσφορο υπάρχει ανάγλυφο σχέδιο, που σχηματίζεται από σφραγίδα. Από το κέντρο του Προσφόρου βγαίνει ο Αμνός, δηλ. το κεντρικό τετράγωνο του σχεδίου με τα γράμματα: ΙΣ ΧΣ ΝΙ ΚΑ (Ιησούς Χριστός νικά). Τα γράμματα αυτά πρέπει να είναι ευδιάκριτα και να φαίνονται καθαρά. Λέγεται Αμνός (αρνάκι), γιατί ο προφήτης Ησαϊας προφήτευσε ότι ο Μεσσίας σαν ένα άκακο αρνάκι θα οδηγηθεί στη θυσία. Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος επιβεβαίωσε αυτή την προφητεία, όταν έδειξε στους μαθητές του τον Μεσσία και είπε: “Να ο αμνός του Θεού” (Ιωάν.1/α’, 29). Επίσης ο Απόστολος Πέτρος στην Α’ Επιστολή (1/α’, 18-19) γράφει: “Ελυτρώθητε εκ της ματαίας υμών αναστροφής… τιμίω αίματι ως αμνού αμώμου και ασπίλου Χριστού”.
Το σχέδιο του Προσφόρου περιέχει επίσης τη μερίδα της Παναγίας με τα γράμματα Μ και Θ, δηλ. Μήτηρ Θεού. Η τριγωνική μερίδα της Παναγίας τοποθετείται δεξιά του Αμνού στο Δισκάριο με τα λόγια: “Εις τιμήν και μνήμην της υπερευλογημένης, ενδόξου Δεσποίνης ημών Θεοτόκου, και αειπαρθένου Μαρίας, ης ταις πρεσβείαις πρόσδεξαι, Κύριε, την Θυσίαν ταύτην εις το υπερουράνιόν σου Θυσιαστήριον. Παρέστη η Βασίλισσα εκ δεξιών σου, εν ιματισμώ διαχρύσω περιβεβλημένη, πεποικιλμένη”. Δηλαδή, προσφέρουμε την μερίδα αυτή προς τιμή και μνήμη της υπερευλογημένης ένδοξης Κυρίας μας Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, με τις πρεσβείες της οποίας δέξου, Κύριε, τη Θυσία αυτή στο υπερουράνιό σου Θυσιαστήριο. Τιμητικά στάθηκε η Βασίλισσα στα δεξιά σου με ιματισμό χρυσό ντυμένη, στολισμένη. Η Παναγία στη Βασιλεία του Θεού έχει το πρωτείο τιμής.
Από τα εννέα τριγωνάκια, που βρίσκονται στο δεξί μέρος του προσφόρου, εξάγονται οι μερίδες των αγγέλων και όλων των αγίων και τοποθετούνται αριστερά του Αμνού. Οι άγιοι που μνημονεύονται είναι οι Προφήτες, οι Απόστολοι, οι Ιεράρχες, οι Μάρτυρες, οι Όσιοι, οι Ανάργυροι, οι Θεοπάτορες μαζί με τον άγιο της ημέρας και τελευταίος ο Πατέρας της Εκκλησίας που συνέγραψε την τελούμενη Θεία Λειτουργία. Οι άγιοι, επειδή δεν έχει γίνει η Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου και δεν έχουν εισέλθει ακόμα στον Παράδεισο, ωφελούνται κι αυτοί από τη μνημόνευση στις Θείες Λειτουργίες. Εξάλλου και στον Παράδεισο θα προχωρούν από “δόξης εις δόξαν”, δηλ. θα βελτιώνεται η κατάστασή τους και θα απολαμβάνουν σταδιακά μεγαλύτερες θείες ευλογίες. Επίσης, κατά τον Καβάσιλα προσφέρεται η αναίμακτη θυσία ως ευχαριστία στον Θεό, που μας έδωσε τους αγίους. Αυτοί αποτελούν τα πρότυπα όλων των χριστιανών, αυτοί τους καθοδηγούν και μεσιτεύουν γι’ αυτούς με τις προσευχές τους.
Από άλλα τμήματα του Προσφόρου εξάγονται οι μερίδες υπέρ των ζώντων και των κεκοιμημένων, οι οποίοι ανήκουν στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Αυτές τοποθετούνται εμπρός από τον Αμνό και, όταν πριν τη Θεία Κοινωνία κατά τη συστολή (ένωση) Σώματος και Αίματος ο Λειτουργός τις ρίχνει στο Δισκοπότηρο, λέει συγχρόνως τα ακόλουθα αξιοπρόσεκτα λόγια: “Απόπλυνον, Κύριε, τα αμαρτήματα των ενθάδε μνημονευθέντων δούλων σου τω Αίματί σου τω Αγίω· πρεσβείαις της Θεοτόκου και πάντων σου των αγίων. Αμήν”. Δηλαδή, σβήσε εντελώς, Κύριε, τις αμαρτίες όσων εδώ μνημονεύθηκαν δούλων Σου με το Αίμα Σου το Άγιο· με τις πρεσβείες της Θεοτόκου και όλων Σου των αγίων. Αμήν). Στήν αρχή της Προσκομιδής ο Ιερουργός υψώνει (σηκώνει ψηλά) το Πρόσφορο μέχρι το μέτωπο και μ’ αυτή την κίνηση συμβολίζει την ύψωση του Χριστού στον Σταυρό, όπου έχυσε το τίμιο Αίμα Του για τη σωτηρία των ανθρώπων.
Τα κόλλυβα
Κόλλυβα ετοιμάζουμε τα Ψυχοσάββατα (δηλ. τά Σάββατα πρίν τις Κυριακές της Απόκρεω, της Τυρινής και της Α΄ Νηστειών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και το Σάββατο πριν την Κυριακή της Πεντηκοστής) καθώς και κάθε φορά που θέλουμε να τελέσουμε στο Ναό επιμνημόσυνη δέηση για την ανάπαυση των αγαπημένων κεκοιμημένων μας προσώπων. Τα κόλλυβα συμβολίζουν την κοινή ανάσταση των ανθρώπων. Δηλ, όπως ο σπόρος του σιταριού πέφτει στη γη, θάβεται και χωνεύεται και σαπίζει χωρίς όμως να φθαρεί και στη συνέχεια φυτρώνει καλύτερος και ωραιότερος, έτσι και το νεκρό σώμα του ανθρώπου θάβεται στη γη και σαπίζει, για να αναστηθεί και πάλι άφθαρτο και ένδοξο και αιώνιο. Την ωραία αυτή εικόνα μας δίδει ο απόστολος Παύλος στην Α΄ προς Κορινθίους Επιστολή (κεφ. 12, στίχοι 35-44). Την ίδια εικόνα για την Ανάστασή Του χρησιμοποίησε και ο Χριστός (ευαγγέλιο Ιωάννη, κεφ. 12, στίχ. 24).
Υ Λ Ι Κ Α (σκοπελίτικη συνταγή) :
Μισό κιλό σιτάρι
Μισό κιλό φρυγανιά τριμμένη
Μισό κιλό αμυγδαλόψιχα τριμμένη (αποφλοιωμένη)
Μισό κιλό ζάχαρη χονδρή
¼ του κιλού ζάχαρη άχνη
2 φύλλα βάγια
Λίγο αλάτι
Λίγη κανέλλα
Μοσχοκάρυδο
Κύμινο
Ε Κ Τ Ε Λ Ε Σ Η :
Καθαρίζουμε και πλένουμε το σιτάρι. Το βράζουμε για λίγο και αφού το στραγγίσουμε το ξαναβράζουμε με λίγο αλάτι και τα βάγια για αρκετή ώρα (περίπου 30 λεπτά) σε μέτρια φωτιά μέχρι να μαλακώσει το σιτάρι και να ανοίξουν οι σπόροι. Το στραγγίζουμε και το βάζουμε ανάμεσα σε δύο πετσέτες απλωμένο, για να στεγνώσει καλά. Στη συνέχεια αναμει-γνύουμε τα υπόλοιπα υλικά (δηλ. τη φρυγανιά, την αμυγδα-λόψιχα και τη ζάχαρη και από λίγη κανέλλα, μοσχοκάρυδο και κύμινο). Τα ρίχνουμε στο σιτάρι και αφού αναμείξουμε καλά, στρώνουμε την επιφάνεια του σιταριού και πασπαλίζουμε με μπόλικη ζάχαρη άχνη.
Κόλλυβο είναι βρασμένο σιτάρι, το όποιο σιτάρι είναι σύμβολο του ανθρώπινου σώματος, επειδή το ανθρώπινο σώμα τρέφεται και αυξάνει με το σιτάρι.
Γι’ αυτό άλλωστε και ο Κύριος παρομοίασε το θεοϋπόστατο Σώμα Του με το σπυρί του σιταριού, έτσι λέγοντας στο 12ο κεφάλαιο του κατά Ιωάννη αγίου Ευαγγελίου: «Το σπυρί του σιταριού εάν πέφτοντας στη γη δεν πεθάνει, μένει μοναχό του (και δεν πολλαπλασιάζεται), εάν όμως πεθάνει, πολύ καρπό φέρνει».
Είπε εξάλλου και ο μακάριος Παύλος στην προς Κορινθίους Α’ επιστολή (κεφάλαιο 16): «Εκείνο που εσύ σπέρνεις δεν ζωογο-νείται, εάν πρώτα δεν πεθάνει», και τούτο, γιατί θάβεται στη γη το νεκρό σώμα και σαπίζει, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το σπυρί του σιταριού.
Απ’ αυτή, λοιπόν, την παρομοίωση πήρε την αφορμή η Εκκλησία του Χριστού και τελεί τα αποκαλούμενα κόλλυβα, τόσο αυτά που προσφέρονται στις εορτές των αγίων, όσο και αυτά που προσφέρονται στα μνημόσυνα των κεκοιμημένων εν Χριστώ αδελφών μας.
Ο δεύτερος λόγος για τον όποιο βράζουμε το σιτάρι είναι, για να φανερώνεται με το βράσιμο η διάλυση και η φθορά των σωμάτων των κεκοιμημένων, των οποίων σύμβολα είναι τα κόλλυβα.
Και όπως το βρασμένο σιτάρι δεν μπορεί βέβαια να βλαστήσει με φυσικό τρόπο, μπορεί όμως και παραμπορεί με υπερφυσικό, δηλαδή με την άπειρη δύναμη του Θεού, ο όποιος μπορεί να πραγματοποιήσει τα πάντα, έτσι παρομοίως και τα νεκρά σώματα, τα όποια έχουν διαλυθεί στα μέρη από τα όποια συναρμόσθηκαν, δεν μπορούν βέβαια μ’ φυσικό τρόπο να αναστηθούν και να ξαναζωντανέψουν, με υπερφυσικό όμως τρόπο, δηλαδή με την παντοδυναμία του Θεού, μπορούν και πάρα πολύ μάλιστα. Γι΄ αυτό όλοι ομολογούμε ότι η ανάσταση των νεκρών είναι έργο πού ξεπερνά όλους τους όρους της φύσεως.
(Αγίου Νικοδήμου του αγιορείτου)
Η αρτοκλασία
Ο άρτος, το βασικό στοιχείο τροφής του ανθρώπου, ευλογήθηκε ιδιαίτερα από τον Χριστό. Στην έρημο ο Κύριος ευλόγησε τους πέντε άρτους (και τα δύο ψάρια) και με αυτά χόρτασαν πέντε χιλιάδες άνδρες, χωρίς να υπολογίζονται οι γυναίκες και τα παιδιά. Στο Μυστικό Δείπνο χρησιμοποιεί τον άρτο για να παραδώσει το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Στους Εμμαούς, μετά την Ανάστασή Του, τα μάτια των μαθητών ανοίγουν και Τον αναγνωρίζουν κατά την ευλογία και την κλάση του άρτου. Ο Χριστός συμβολικά μίλησε για τον παραλληλισμό του άρτου με τον ίδιο τον εαυτό Του, που είναι ο «άρτος της ζωής», ο «άρτος ο ζων», ο «άρτος ο εκ του ουρανού καταβάς» (Ιωάν. στ, 35/51/41).
Ο άρτος συμβολίζει ακόμη την Εκκλησία, καθώς τα μέλη της –οι πιστοί- ήταν πριν διεσπαρμένα όπως το σιτάρι στους αγρούς, αλλά δια του Χριστού συνήχθησαν (συγκεντρώθηκαν) σε ένα σώμα.
Αλλά και εσχατολογικώς, ο άρτος θεωρήθηκε εικόνα της Βασιλείας του Θεού, καθώς οι συμμετέχοντες σ’ αυτήν θα βρίσκονται σε πλήρη κοινωνία με τον Θεό δια της βρώσεως του ουρανίου άρτου, που βρίσκεται στην τράπεζα του Κυρίου: «Μακάριος όστις φάγεται άρτον εν τη Βασιλεία του Θεού» (Λουκ. ιδ,15).
Η τελετή της αρτοκλασίας ή της «ευλογήσεως των άρτων» είναι παλαιότατη λειτουργική πράξη και έχει τις ρίζες της σε αυτούς τους αποστολικούς χρόνους. Θεωρείται κατάλοιπο από τις «αγάπες», τα κοινά γεύματα των πρώτων χριστιανών, που διασώζει και το αρχαίο όνομα της Θείας Ευχαριστίας (κλάσις του άρτου), καθώς και τον τρόπο τεμαχισμού και διανομής της.
Ο άγιος Συμεών Θεσαλονίκης γράφει πως η αρτοκλασία είναι «άνωθεν παραδεδομένη εκ του Σωτήρος αυτού».
Στην τελετή, τους άρτους προσφέρουν οι πιστοί, συνήθως οι εορτάζοντες, αλλά η διανομή των ευλογηθέντων άρτων γίνεται σε όλους τους εκκλησιαζομένους, γεγονός που φανερώνει ακόμη περισσότερο τη σχέση της αρτοκλασίας προς τις παλαιές «αγάπες» των πρώτων χριστιανών.
Συνταγή για Άρτους (για έναν μεγάλο ή 3 μικρούς άρτους)
ΥΛΙΚΑ
2 κιλά αλεύρι, 70 γρ. μαγιά, 1 και 1\2 ποτήρι ζάχαρη, 1 ποτήρι καλαμποκέλαιο ή οποιοδήποτε σπορέλαιο, 7 γρ. μαχλέπι, 4 γρ. μαστίχα σκόνη, 1\2 κουταλάκι αλάτι, 1 κουταλάκι γεμάτο κανέλα
ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ
Μέλι, ζάχαρη άχνη ή σουσάμι.
ΕΚΤΕΛΕΣΗ
Λιώνουμε τη μαγιά σε χλιαρό νερό. Σε μεγάλη λεκάνη βάζουμε το αλεύρι και όλα τα υπόλοιπα υλικά. Προσθέτουμε τη λιωμένη μαγιά, ανακατεύουμε και ρίχνουμε νερό μέχρι να έχουμε μια ζύμη όχι πολύ σκληρή. Ζυμώνουμε και αφήνουμε να φουσκώσει 30 λεπτά. Ξαναζυμώνουμε και αφήνουμε πάλι να φουσκώσει και τέλος ζυμώνουμε τους άρτους σε σχήμα στρογγυλό και τους τοποθετούμε σε λαδωμένο στρογγυλό ταψί.
Αφήνουμε αρκετή ώρα μέχρι να φουσκώσουν καλά και πριν τους βάλουμε για ψήσιμο τους τρυπάμε με προσοχή σε 3 σημεία με λεπτό καλαμάκι. Σταυρώνουμε τους άρτους πριν τους βάλουμε για ψήσιμο.
Ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο, στο πρώτο κάτω ράφι του φούρνου, στους 180 βαθμούς Κελσίου μέχρι να πάρουν χρώμα, μετά χαμηλώνουμε στους 160 βαθμούς Κελσίου. Βέβαια ο χρόνος ψησίματος αλλάζει από φούρνο σε φούρνο, γύρω στη 1.30 ώρα περίπου. Τους αφήνουμε όταν βγουν από τον φούρνο να κρυώσουν πάνω σε σχάρα, μετά τους αλείφουμε με το μέλι και τη ζάχαρη άχνη ή το σουσάμι.
ΕΠΙΠΛΕΟΝ
Αν φτιάξουμε τον άρτο από την προηγούμενη ημέρα, πρέπει να τον τυλίξουμε με μεμβράνη για να μην ξεραθεί όταν κρυώσει. Αν θέλει κάποιος, μπορεί να φτιάξει και 3 μικρούς άρτους, αν δυσκολεύεται να φτιάξει έναν μεγάλο.
Η Ιερά Ακολουθία της Προσκομιδής.
Τα δώρα των χριστιανών για τη Θεία Λειτουργία
Όταν ο Ιερέας πρόκειται να τελέσει την Θεία Λειτουργία, στη διάρκεια του Όρθρου, τελεί την ακολουθία της Προσκομιδής. Η ακολουθία αυτή γίνεται στο ειδικό μέρος του Ιερού Βήματος. Σε ένα μικρό βαθούλωμα στον τοίχο, στα αριστερά της Αγίας Τράπεζας, που ονομάζεται «Προσκομιδή» ή «Αγία Πρόθεση».
Στην Προσκομιδή προετοιμάζει ο Ιερέας τα τίμια Δώρα (ψωμί και κρασί), που θα χρειαστούν για την Θεία Λειτουργία. Βάζει δηλαδή τον Αμνό και τις μερίδες των μελών της Εκκλησίας πάνω στον άγιο δίσκο και το κρασί μέσα στο Άγιο Ποτήριο.
Το ψωμί είναι από καθαρό σιτάρι. Το έχουν ζυμώσει με προσευχή ευλαβείς γυναίκες. Έχει κυκλικό σχήμα και έχει σφραγισθεί με ειδική σφραγίδα. Ονομάζεται «πρόσφορο».
Στον άγιο δίσκο υπάρχει μια μερίδα για κάθε μέλος της Εκκλησίας. Πάνω σ’ αυτόν τον μικρό δίσκο, σε κάθε Θεία Λειτουργία, συγκεντρωνόμαστε όλοι μας για να κοινωνήσουμε τον Χριστό (το Σώμα και το Αίμα Του) και να επικοινωνήσουμε μεταξύ μας.
«Πριν από κάθε Θεία Λειτουργία, στον Όρθρο, ο ιερέας κάνει την τελετή της Προσκομιδής. Φέρνει δηλαδή στην αγία Πρόθεση τις προσφορές των πιστών και τις τεμαχίζει. Πρώτα βγάζει τη μεγάλη μερίδα, τον Αμνό, που θα μεταβληθεί σε Σώμα Κυρίου και έπειτα τις μερίδες της Κυρίας Θεοτόκου, των Αγγέλων, των Αγίων και των Χριστιανών, «ζώντων και τεθνεώτων», τις οποίες τοποθετεί γύρω από τον Αμνό, μέσα στο ιερό δισκάριο.
Βλέπετε; Ολόκληρη η Εκκλησία… μέσα στο δισκάριο! Ο Κύριος Ιησούς, η Παναγία Μητέρα Του, ο Τίμιος Πρόδρομος, οι Προφήτες, οι Απόστολοι, οι Μάρτυρες, οι Όσιοι, οι Δίκαιοι, «πάντων των αγίων ο χορός», ενωμένοι μ’ εμάς, τους ευτελείς και ταπεινούς. Κοινωνία ζωντανών και πεθαμένων. Κοινωνία Αγίων και αμαρτωλών. Κοινωνία Θεού και ανθρώπων. Αυτή είναι η Ορθόδοξη Εκκλησία του Χριστού!»
(Άγιος Ιωάννης της Κροστάνδης)
Ο Αμνός και οι μερίδες που τοποθετεί ο Ιερέας πάνω στον Άγιο Δίσκο.
Το μεγάλο τετράγωνο κομμάτι που ο Ιερέας τοποθετεί στο κέντρο του αγίου δίσκου λέγεται Αμνός (1). Είναι αυτό που θα ευλογήσει ο Ιερέας για να γίνει Σώμα Χριστού. Η λέξη «αμνός» σημαίνει πρόβατο και μας θυμίζει τον Χριστό, που θυσιάστηκε για χάρη μας, «όπως τα πρόβατα στη σφαγή». Πάνω του είναι γραμμένο: «Ιησούς Χριστός νικά».
Το τριγωνικό κομμάτι (2) είναι η μερίδα της Παναγίας, της Μητέρας του Χριστού.
Τα 9 τριγωνάκια είναι (3) :
Το πρώτο, για τους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ και για όλους τους Αγίους Αγγέλους.
Το δεύτερο, για τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και όλους τους Προφήτες.
Το τρίτο, για τους Αγίους Αποστόλους.
Το τέταρτο, για όλους τους Ιεράρχες, δηλαδή τους επισκόπους που αγίασαν.
Το πέμπτο, για όλους τους Αγίους που μαρτύρησαν για τον Χριστό, τους Μάρτυρες.
Το έκτο, για όλους τους Οσίους, άνδρες και γυναίκες, δηλαδή τους μοναχούς που αγίασαν.
Το έβδομο, για όλους τους Αγίους Αναργύρους.
Το όγδοο, για τους γονείς της Παναγίας, τον Ιωακείμ και την Αννα, καθώς και για τον Άγιο που γιορτάζει την ημέρα εκείνη,
και το ένατο, για τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο ή τον Μέγα Βασίλειο –ανάλογα με το ποιος έγραψε την Θεία Λειτουργία που τελείται εκείνη την ημέρα.
Στη συνέχεια, ο ιερέας βγάζει μία μερίδα για τον Αρχιεπίσκοπο.
Και τέλος, ο ιερέας βγάζει τις «μερίδες» (4). Οι «μερίδες» είναι κάποια μικρά ψίχουλα από το πρόσφορο. Βγάζει από μία μερίδα για κάθε Χριστιανό, ζωντανό ή πεθαμένο. Σε κάθε μερίδα που βγάζει, λέει: «Μνήσθητι, Κύριε, του δούλου Σου (τάδε)…» -που σημαίνει: «Θυμήσου, Κύριε, τον δούλο Σου (τάδε)». Στο τέλος θα πει «Μνήσθητι, Κύριε, και των λοιπών», δηλαδή «Θυμήσου, Κύριε, και τους υπόλοιπους Χριστιανούς» για να μην λείψει κανένας από το γιορτινό Τραπέζι της Θείας Λειτουργίας.
Οι πρώτοι Χριστιανοί, στα χρόνια των Αγίων Αποστόλων, όταν συγκεντρώνονταν για τη Θεία Ευχαριστία έτρωγαν όλοι μαζί το ίδιο φαγητό, έψελναν ύμνους, έκαναν προσευχή, άκουγαν το κήρυγμα των Αποστόλων και στο τέλος έτρωγαν το αγιασμένο ψωμί, δηλαδή το Σώμα του Χριστού, και έπιναν το αγιασμένο κρασί, δηλαδή το Αίμα Του.
Και εμείς σήμερα προσφέρουμε ψωμί και κρασί στην Ευχαριστία και τα ξαναπαίρνουμε, αφού τα ευλογήσει ο Ιερέας και με τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος γίνουν Σώμα και Αίμα του Χριστού.
Ο χριστιανικός Ναός
Από τα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού, αναφέρεται η ίδρυση ιερών Ναών. Ο Θεός βέβαια δεν έχει ανάγκη κατοικίας. Οι πιστοί όμως έχουμε την ανάγκη ειδικών τόπων συνάξεων για τη λατρεία προς τον Θεό, τόπων ιερών, δηλ. των χριστιανικών Ναών. Ο χώρος αυτός ανήκει αποκλειστικά στη λατρεία του αληθινού Θεού, είναι χώρος προσευχής, αγιασμού και ευλογίας, τελέσεως των ιερών Μυστηρίων της Εκκλησίας μας. Στον «οίκο του Θεού» πρώτο μέλημά μας είναι η ένωση της καρδιάς με τον Κύριο, η ανάβαση του νου προς τον ουρανό. Στον Ναό νιώθουμε τον Θεό πιο κοντά μας, Τον ευχαριστούμε και Τον δοξολογούμε, προσκυνούμε και ικετεύουμε τον Ύψιστο, εκφράζουμε τα εσώψυχα βιώματά μας.
Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης αναρωτιέται για το θείον και, στην ουσία, στοιχειοθετεί και το ζήτημα της ναοδομίας: «Πώς παραστήσω το άυλον; Πώς να δείξω το αϊδές; Πώς διαλάβω το αμέγεθες, το άποσον, το άποιον, το ασχημάτιστον, το μήτε τόπω, μήτε χρόνω ευρισκόμενον, το εξώτερον παντός πειρασμού, και πάσης οριστικής φαντασίας;» Όμως, δίνει την απάντηση οραματιζόμενος έναν νέο τύπο ναού τον οποίο, σε επιστολή που απευθύνει στον επίσκοπο Ικονίου Αμφιλόχιον στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ., με ακρίβεια περιγράφει και με σοφία αντιμετωπίζει την κατασκευή του. Πιστεύεται ότι ο ιερός αυτός ναός, κατά τις αρχές σχεδιασμού του και ορισμένους τύπους κατασκευών του, ιστορικά, αποτελεί το αρχαιότερο υπόδειγμα ορθόδοξης ναοδομίας.
Τίποτε δεν είναι τυχαίο στον χριστιανικό ναό. Το κάθε τι έχει μελετηθεί πολύ και έχει τη δική του χρησιμότητα και σημασία. Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας όρισαν, οι πιστοί μπαίνοντας στο ναό, για να συμμετάσχουν στην λατρεία και την ευχαριστιακή σύναξη, να εγκαταλείπουν προς ώρας τα εγκόσμια και να εισέρχονται στη σφαίρα του υπεραισθητού. Γι’ αυτό τα πάντα μέσα στο ναό έχουν το βαθύτερο συμβολισμό τους, ώστε να δίνονται στους πιστούς σωστικά μηνύματα.
Ο Ναός χωρίζεται σε τρία μέρη: στον Πρόναο, τον κυρίως Ναό και το Ιερό Βήμα. Το Ιερό χωρίζεται από τον κυρίως Ναό με το τέμπλο.
Η διάταξη των εικόνων στο τέμπλο είναι πάντα η εξής: Στο δεξί μέρος της Ωραίας Πύλης βρίσκεται η εικόνα του Χριστού. Στο αριστερό μέρος της Ωραίας Πύλης βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας. Δίπλα και αριστερά από την Παναγία υπάρχει η εικόνα του Αγίου ή της Αγίας που είναι αφιερωμένος ο συγκεκριμένος Ναός. Δίπλα και δεξιά από τον Χριστό, βρίσκεται η εικόνα του Ιωάννη του Προδρόμου. Στις πλαϊνές πόρτες του τέμπλου υπάρχουν οι μορφές των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ.
Πάνω από την Ωραία Πύλη υπάρχει η παράσταση του Μυστικού Δείπνου μαζί με τις εικόνες του Δωδεκαόρτου. (οι δώδεκα σπουδαιότερες εορτές : Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, η Γέννηση του Χριστού, η Περιτομή του Χριστού, η Υπαπαντή του Κυρίου, τα άγια Θεοφάνεια, η Σοφία του Θεού, η Μεταμόρφωση του Χριστού, η ανάσταση του Λαζάρου και η είσοδος του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, τα Πάθη και ο Σταυρός του Χριστού, η Ανάσταση του Χριστού, η Ανάληψη, η Πεντηκοστή).
Ο ορθόδοξος ναός είναι μια μικρογραφία του σύμπαντος κόσμου (ορατού και αοράτου). Είναι “ένα ορατό σημείο – σύμβολο- εκείνου που δεν μπορούν να δουν τα ανθρώπινα μάτια. Η μυστική σημασία του ναού αποκαλύπτεται μόνο στους μυημένους, στους πιστούς”.
Ο τρούλος συμβολίζει τον ουρανό. Τα κανδήλια και οι πολυέλαιοι συμβολίζουν τα άστρα του ουρανίου θόλου.
Το άγιο Βήμα συμβολίζει τον Παράδεισο, την Άνω Ιερουσαλήμ (Αποκ. 21,2), μέσα στον οποίο τελείται ακατάπαυστα η ουράνια Θεία Λειτουργία, με λειτουργούς τους αγγέλους.
Η αγία Τράπεζα συμβολίζει το Θρόνο του Εσφαγμένου Αρνίου (Αποκ. 22,3). Τα καλύμματα της αγίας Τραπέζης συμβολίζουν τα ιερά σάβανα και τη σινδόνα, με την οποία τυλίχθηκε το άχραντο Σώμα του Χριστού κατά την θεία ταφή Του.
Οι Ιερείς συμβολίζουν τους αγίους αγγέλους, τα λειτουργικά πνεύματα του Θεού (Εβρ. 1,14). Τα ιερά τους άμφια έχουν και αυτά το συμβολισμό τους. Η λαμπρότητα και η καθαρότητά τους συμβολίζουν την ιερατική χάρη, που είναι ενδεδυμένοι.
Η γη συμβολίζεται δια του δαπέδου του ναού. Εκεί στέκονται οι πιστοί, οποίοι απαρτίζουν την επί γης στρατευόμενη Εκκλησία και ατενίζουν τον ουρανό (θόλο), τον Παράδεισο (ιερό Βήμα) και τους εικονιζόμενος αγίους.
Η αγία Τράπεζα στηρίζεται συνήθως σε έναν στύλο, ο οποίος συμβολίζει τον ασάλευτο στύλο της Εκκλησίας, τον Χριστό, ή σε τέσσερις στύλους που συμβολίζουν τους τέσσερις Ευαγγελιστές.
Στη βορειοανατολική πλευρά του ιερού βήματος υπάρχει η κόγχη της ιεράς Προθέσεως, η οποία συμβολίζει το ιερό σπήλαιο της Γεννήσεως του Κυρίου. Ο άμβωνας συμβολίζει τον τάφο του Χριστού και ο διάκονος τον άγγελο της Αναστάσεως (Μάρκ.16:6). Φέρει παραστάσεις των ιερών Ευαγγελιστών και υπάρχει ανάγλυφο περιστέρι, πάνω στο οποίο τοποθετείται το ιερό Ευαγγέλιο και συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα. Στο μπροστινό μέρος του σολέα βρίσκονται τα μεγάλα μανουάλια, τα οποία μαζί με τα κανδύλια του τέμπλου, εκτός από το φως που εκπέμπουν, συμβολίζουν το νοητό φως του Χριστού, το οποίο «φαίνει πάσι». Το ίδιο και οι πολυέλαιοι, οι οποίοι κρέμονται από την οροφή και συμβολίζουν το φως του Χριστού και τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, που κατέρχεται από τον ουρανό.
Ο ορθόδοξος Ναός αποτελεί το κέντρο της ενοριακής ζωής. Δεν είναι τυχαίο ότι, κατά κανόνα, κτίζεται στο κέντρο της συνοικίας ή του χωριού και οι τρούλοι και το καμπαναριό προεξέχουν των παρακείμενων κτιρίων. Παλαιότερα, όταν υπήρχε έντονο το στοιχείο της κοινωνικότητας και δεν είχε υπεισέλθει το μικρόβιο της αστικής απομόνωσης, ο περίβολος του Ναού ήταν τόπος συγκέντρωσης και επίλυσης των προβλημάτων των ενοριτών με κοινή συμμετοχή όλων.
Ο Ναός είναι το δεύτερο σπίτι του πιστού. Βρέφος όντας εκεί οδηγείται για τον σαραντισμό. Στο Ναό λαμβάνει το άγιο Βάπτισμα και αναγεννάται σε νέα εν Χριστώ ύπαρξη. Εκεί στεφανώνεται και μοιράζεται τη χαρά του γάμου του με όλη την τοπική Εκκλησία. Εκεί απολαμβάνει τις χαρές των μεγάλων γιορτινών ημερών. Στο Ναό χαίρεται τη βάπτιση των παιδιών του. Εκεί μετέχει των ιερών μυστηρίων και λαμβάνει τη λυτρωτική χάρη του Θεού. Μέσα σ’ αυτόν σπεύδει να προσευχηθεί για τις δυσκολίες της ζωής και να αντλήσει δύναμη για την πορεία της ζωής του. Εκεί οδηγείται με το πέρας της επί γης ζωής του, για την εξόδιο ακολουθία του. Στο Ναό θα αναπέμπονται για πάντα επιμνημόσυνες δεήσεις γι’ αυτόν και για όλους τους κεκοιμημένους πιστούς.
Τα λειτουργικά σκεύη της Εκκλησίας μας
Για την τέλεση του Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας και των άλλων Μυστηρίων ή Ιεροπραξιών απαιτείται η χρήση διαφόρων σκευών, αποκλειστικά για το σκοπό αυτό. Αυτά είναι:
α. Το Άγιο Ποτήριο
Ποτήριο χρυσό ή αργυρό με υψηλή βάση, στο όποιο ρίχνεται ο οίνος και το ύδωρ την ώρα που τελείται η Αγία Προσκομιδή. Στη Θεία Λειτουργία αγιαζόμενα μετατρέ-πονται σε Αίμα Χριστού. Μέσα στο Άγιο Ποτήριο τίθεται και το Σώμα του Χριστού, μετά τον καθαγιασμό, απ’ όπου μεταλαμβάνουν οι πιστοί.
Εικονίζει το Ποτήριο εκείνο στο όποιο ο Κύριος ιερούργησε και παράδωσε στους Αποστόλους το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας το βράδυ του Μυστικού Δείπνου (Λουκ. κβ’, 20).
β. Ο Δίσκος ή το Άγιο Δισκάριο
Μικρός, αβαθής, στρογγυλός δίσκος, χρυσός ή αργυρός, στον όποιο τοποθετείται, την ώρα που τελείται η Προσκομιδή, ο Αμνός και αγιάζεται στον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων. Ομοίως πάνω σ’ αυτόν τοποθετούνται οι μερίδες της Παναγίας, των Αγίων (των εννέα Ταγμάτων), των ζώντων και τεθνεώτων. Συμβολίζει τη φάτνη της Βηθλεέμ, τη νεκρική κλίνη και τη γη.
γ. Η Λαβίδα
Ο αρχαίος τρόπος μεταλήψεως των πιστών ήταν αυτός που τηρείται σήμερα από τους Λειτουργούς, δηλ. πρώτα το Σώμα του Χριστού από το Δίσκο και μετά το Αίμα από το Ποτήριο. Η λέξη λαβίδα δήλωνε τότε μεταφορικά τη «λαβίδα» των ιερατικών δακτύλων και χεριών, με τα οποία το Άγιο Σώμα εισαγόταν στα στόματα των πιστών. Το κοχλιάριο (κουταλάκι) χρησιμοποιήθηκε αργότερα τοπικά και γενικεύθηκε τον 10ο αιώνα, αλλάζοντας τον τρόπο της θ. Μεταλήψεως. Ή ονομασία όμως της λαβίδας έμεινε στο κουταλάκι. Συμβολίζει τη λαβίδα των Σεραφείμ που είδε στο δράμα του ο Ησαΐας.
δ. Ο Αστερίσκος. Σταυροειδές έλασμα το όποιο συγκρατεί το κάλυμμα πάνω από το Δισκάριο, όταν ο Λειτουργός μετά το πέρας της Ακολουθίας της Αγίας Προσκομιδής «καλύπτει» τα προετοιμασθέντα Δώρα. Συμβολίζει το στερέωμα του ουρανού και τον αστέρα των Μάγων.
ε. Τα Καλύμματα
Δύο ισομεγέθη καλύμματα σε σχήμα σταυρού με τα όποια καλύπτονται ο Δίσκος και το Ποτήριο κατά την Αγία Προσκομιδή. Συμβολίζουν τα σπάργανα του Θείου Βρέφους, όταν το Δισκάριο εικονίζει τη Φάτνη και τα νεκρικά οθόνια του Χριστού, όταν το Δισκάριο γίνεται νεκρική κλίνη.
στ. Ο Αήρ (Αέρας)
Κάλυμμα ορθογώνιο μεγαλύτερο από τα προηγούμενα, με το όποιο καλύπτονται τα Τίμια Δώρα στην αγία Πρόθεση και αργότερα, μετά την απόθεση τους, στην Αγία Τράπεζα. Αυτό το κάλυμμα στην μεγάλη Είσοδο ο Ιερέας ή ο Διάκονος το φέρει στην πλάτη του. Συμβολίζει ό,τι και τα καλύμματα.
ζ. Η Λόγχη
Μαχαίρι σε σχήμα λόγχης. Μ’ αυτό κόπτεται ο άρτος και εξάγεται ο Αμνός και οι μερίδες στην Προσκομιδή. Συμβολίζει τη λόγχη του στρατιώτη με την οποία ελόγχισε την πλευρά του Χριστού επάνω στο Σταυρό.
η. Το Ζέον
Μικρό δοχείο πού χρησιμοποιείται για τη μεταφορά θερμού (ζέοντος) ύδατος και έκχυση του μέσα στο Άγιο Ποτήριο πριν από τη Θεία Κοινωνία. Με αυτό τον τρόπο εξαίρεται η ζέση του Αγίου Πνεύματος και παρακινούμαστε με τέτοια θερμότητα πίστεως να προσερχόμαστε στη Θεία Μετάληψη. Συμβολίζει το ζεστό αίμα που έρρευσε από την πλευρά του Χριστού μετά τη λόγχευσή Του.
θ. Η Μούσα
Είναι σπόγγος «πεπλατυσμένος», χρησιμοποιείται στη συστολή, δηλ. στην απόμαξη (καθάρισμα) του Δίσκου και του Αντιμηνσίου. Φυλάσσεται μέσα στο Αντιμήνσιο.
ι. Ο Σπόγγος
Σφαιρικό σφουγγάρι που τοποθετείται μέσα στο Άγιο Ποτήριο για να απορροφά την υγρασία του, μετά την κατάλυση από τον Ιερέα των υπολειμμάτων της Θείας Κοινωνίας μετά τη Μετάληψη των πιστών. Συμβολίζει το σπόγγο με τον όποιο στο Γολγοθά επότισαν τον Κύριο όξος.
ια. Τα Μάκτρα
Κόκκινα μανδήλια που χρησιμοποιούνται στη Θεία Μετάληψη Κλήρου και λαού. Μ’ αυτά σπογγίζουμε το στόμα μας. Όταν τα κρατάμε σωστά (με τα δύο χέρια μας, κάτω από το πηγούνι μας), μας προφυλάσσουν κατά τη θ. Κοινωνία από απροσεξία ή από στιγμιαία αδεξιότητα.
ιβ. Το Αρτοφόριο
Είναι ένα κατάλληλο ειδικό, συνήθως μεταλλικό, κουτί που χρησιμοποιείται για τη φύλαξη της Θείας Κοινωνίας. Περιέχει Άγιο Άρτο εμβαπτισμένο στο τίμιο Αίμα του Κυρίου (δηλ. το Σώμα και το Αίμα Του). Εξάγεται τη Μεγάλη Πέμπτη και αποξηραίνεται για να διατηρείται. Κατά τη χρήση υγραίνεται για να μαλακώσει με κοινό οίνο. Χρησιμοποιείται σε έκτακτες ανάγκες, εκτός Θείας Λειτουργίας, κατά τη διάρκεια του έτους και κοινωνούν οι Ιερείς τους ασθενείς και πιστούς που δεν μπορούν να μεταβούν στο Ναό.
Αρτοφόριο λέγεται και το πρόσθετο μικρό κυτίο στο όποιο διαφυλάσσεται ο Αμνός του Κυρίου (το Σώμα και το Αίμα Του) τή Μεγάλη Τεσσαρακοστή, από την Κυριακή μέχρι την ημέρα πού θα χρησιμοποιηθεί στην προηγιασμένη Θεία Λειτουργία.
ιγ. Ο Τίμιος Σταυρός
Συμβολίζει την ανίκητη δύναμη της Εκκλησίας κατά του κακού. Ανάλογα με τη λειτουργική του χρήση έχουμε:
(1) Τον Σταυρό των λιτανειών,
(2) Τον Σταυρό του αγιασμού,
(3) Τον Σταυρό ευλογίας της Αγίας Τραπέζης,
(4) Τον «Εσταυρωμένο» του Ιερού, που λιτανεύεται τη Μεγάλη Πέμπτη και τοποθετείται προς προσκύνηση στο μέσον του Ναού.
ιδ. Η ιερά Κανδήλα
Καίει αδιάκοπα πίσω από την αγία Τράπεζα και μπροστά στον Εσταυρωμένο, γι΄ αυτό καί «ακοίμητη κανδήλα» επίσης αποκαλείται. Η λέξη καντήλι προέρχεται από τη λατινική candela.
Μια συνήθεια που διατηρεί τον βαθύ χριστιανικό συμβολισμό της με το Φώς του Χριστού που φωτίζει κάθε άνθρωπο, που θερμαίνει την ελπίδα και που παρηγορεί και συντροφεύει στις ατέλειωτες ώρες της μοναξιάς. Το άναμμα του καντηλιού ενέχει τον συμβολισμό ότι προσφέρεται ως θυσία σεβασμού και τιμής προς τον Θεό και τους Αγίους του. Συμβολίζει επίσης, το φώς του Χριστού που φωτίζει κάθε άνθρωπο, καθώς επίσης συμβολίζει και το γνωστό παράγγελμα του Κυρίου μας ότι πρέπει να είμαστε, οι χριστιανοί, τα φώτα του κόσμου.
ιε. Ο Επιτάφιος
Είναι κατάλληλο ύφασμα με κεντημένο ή ζωγραφισμένο τον Χριστό νεκρό, όπως ήταν μετά την αποκαθήλωση. Αργότερα στον Επιτάφιο προστέθηκαν, γύρω από τον Χριστό, η Παναγία, ο Ιωσήφ και ο Νικόδημος, ο Ιωάννης, Μυροφόρες και Άγγελοι, σε «επιτάφιο θρήνο». Αυτό τον Επιτάφιο προσκυνούμε και περιφέρουμε τη Μεγάλη Παρασκευή στρωμένο πάνω σ’ ένα διασκευασμένο τραπέζιο το λεγόμενο Κουβούκλιο (που ονομάζουμε και αυτό Επιτάφιο), και συμβολίζει το λίθο, πάνω στον όποιο το Σώμα του Χριστού δέχτηκε τις μεταθανάτιες περιποιήσεις.
ιστ. Τα Θυμιατήρια
Είναι κινητά πύραυνα (κατάλληλα μεταλλικά σκεύη), που δέχονται τα κάρβουνα και το θυμίαμα, με τα όποια θυμιώνται η Αγία Τράπεζα, οι Άγιες εικόνες και ο λαός, όπως και όταν το Τυπικό της Εκκλησίας καθορίζει στις διάφορες Ακολου¬θίες. Εξαρτώνται από αλυσίδες, με ή χωρίς κωδωνίσκους (συνήθως δώδεκα, που συμβολίζουν τους Αποστόλους του Κυρίου), και η βάση τους είναι με ή χωρίς κάλυμμα.
Στις Ακολουθίες των Μεγάλων Ωρών και σε ορισμένες άλλες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται απλούστερα θυμιατήρια χειρός, τα «κατζία», σαν ένα είδος κυμβάλου που συνοδεύει την ψαλμωδία (ιδίως μετά από ανάλογη εκπαίδευση).
Με το θυμίαμα που προσφέρουμε την ώρα της προσευχής υποβοηθείται η ανάταση της ψυχής προς τα υψηλά, «άνω σχώμεν τας καρδίας». Όπως το θυμίαμα θερμαινόμε¬νο στον άνθρακα ανέρχεται προς τα άνω ευωδιάζοντας το περιβάλλον, έτσι και η ψυχή του πιστού με θερμή πίστη πρέπει να πτερουγίζει προς τα άνω μυροβλύζουσα, απαγγιστρωμένη από τις υλικές μέριμνες. Η βάση του θυμιατηρίου υποδεικνύει την ανθρωπότητα του Χριστού, η φωτιά τη θεότητα Του και ο ευώδης καπνός μας «πληροφορεί» την προπορευόμενη ευωδία του Αγίου Πνεύματος.
ιζ. Τα Εξαπτέρυγα
Είναι μεταλλικοί δίσκοι με ανάγλυφες, άμφιπρόσωπες παραστάσεις εξαπτέρυγων Σεραφείμ, τοποθετημένοι σε κοντάρι. Χρησιμοποιούνται στη μικρή και μεγάλη Είσοδο και στις λιτανείες. Παλαιότερα κατασκευάζονταν από υμένες ή πτερά ζώων και τα χρησιμοποιούσαν οι Διάκονοι σαν ριπίδια («βεντάλιες») για να εκδιώκουν τα έντομα, κυρίως πά¬νω από το Άγιο Ποτήριο.
ήμερα η κίνηση αυτή συμβολικά γίνεται με τον Αέρα διπλωμένο, όταν ο Λειτουργός εκφωνεί: «Στώμεν καλώς…». Τα εξαπτέρυγα συμβολίζουν ασφαλώς το αγγελικό τάγμα των εξαπτερύγων αγγέλων, το οποίο παραστέκεται τιμητικά στο Θεό (Ησ.6:1-2, Αποκ.4:6-8).
ιη. Τα Λάβαρα
Είναι είδος ιερών σημαιών με αμφιπρόσωπες παραστάσεις Αγίων, κεντητές ή ζωγραφιστές, που χρησιμοποιούνται στις λιτανείες.
ιθ. Τα κηροπήγια
Είναι μεταλλικές βάσεις για στήριξη κεριών ή λαμπάδων, που ανάβονται για φωτισμό ή για ένδειξη ευλάβειας, δύο συνήθως στην Αγία Τράπεζα και μία στην Προσκομιδή. Συμβολίζουν το ανέσπερο φως της χριστιανικής διδασκαλίας.
Συνθετότερα κηροπήγια είναι και αυτά στα όποια οι πιστοί ανάβουν τα κεριά τους στα προσκυνητάρια. Τα κεριά συμβολίζουν την ψυχή μας, η οποία θα πρέπει να είναι καθαρή όπως το φως και να καίει σαν τη φωτιά από λαχτάρα για την ένωσή της με το Χριστό.
κ. Τα Σήμαντρα και οι Κώδωνες
Είναι οι καμπάνες με τις όποιες καλούνται οι πιστοί στους Ι. Ναούς με ανάλογη σήμανση για Θ. Λειτουργία, για λιτανεία, για εκφορά νεκρών κ.λπ. Οι εύηχες καμπάνες καλούν τους πιστούς να προσέλθουν στην Εκκλησία. Έχουν πάρει την ονομασία τους από την Καμπανία, περιοχή της Ιταλίας, στην οποία πρωτοκατασκευάστηκαν. Συμβολίζουν δε τις σάλπιγγες των αγγέλων για εκγρήγορση.
Στις Ιερές Μονές υπάρχουν και σήμαντρα, «κόπανοι» και «τάλαντα», με τα όποια οι Μοναχοί, ανάλογα με το τυπικό κάθε Μονής, ειδοποιούνται λεπτομερώς για την προετοιμασία ή την πρόοδο των Ακολουθιών.
Τα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας μας
Λειτουργικά βιβλία καλούνται όσα χρησιμοποιούνται για την τέλεση των Ιερών Ακολουθιών της Εκκλησίας μας.
α. Το Ευαγγέλιο,
το οποίο συμβολίζει την πραγματική παρουσία του Χριστού στην Εκκλησία και το γεγονός ότι η Εκκλησία διαφυλάσσει την Αλήθεια. Είναι το ιδιαίτερα διακοσμημένο βιβλίο της Εκκλησίας πού θυμιάζεται, προσκυνείται και αποτίθεται πάνω στην Αγία Τράπεζα. Στη μια πλευρά του εικονίζεται ή Σταύρωση και στην άλλη ή Ανάσταση του Κυρίου. Στον Εσπερινό του Σαββάτου και την Κυριακή προβάλλεται η Ανάσταση. Τις άλλες ημέρες προβάλλεται ή Σταύρωση.
Διαιρείται κυρίως σε δύο μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει τις περικοπές των Ευαγγελίων πού αναγιγνώσκονται καθημερινά ολόκληρο το χρόνο. Αρχίζει από την Κυριακή του Πάσχα. Μέχρι την Πεντηκοστή αναγιγνώσκονται περικοπές από το «κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον». Μέχρι την Κυριακή μετά την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, αναγιγνώσκονται περικοπές από το «κατά Ματθαίον». Μέχρι την αρχή της Τεσσαρακοστής από το «κατά Λουκάν» και μέχρι το Μεγάλο Σάββατο από το «κατά Μάρκον» Ευαγγέλιον. Στο τέλος του πρώτου αυτού μέρους περιέχονται και τα ένδεκα Εωθινά Ευαγγέλια πού διαβάζονται εκ περιτροπής στον Όρθρο των Κυριακών. Το δεύτερο μέρος του Ευαγγελίου περιλαμβάνει τις κατ’ εκλογή περικοπές των μεγάλων εορτών του έτους. Μετά από αυτά προστίθενται και οι Ευαγγελικές περικοπές που διαβάζονται κατά την τέλεση των διαφόρων ειδικών Ακολουθιών και των Μυστηρίων.
β. Ο Απόστολος.
Είναι το βιβλίο του Άναγνώστου.
Περιλαμβάνει τις περικοπές από τις Πράξεις και τις Επιστολές των Αποστόλων πού διαβάζονται εμμελώς στις Ακολουθίες του έτους.
γ. Το Μέγα Ευχολόγιο.
Περιέχει τις Ακολουθίες των Μυστηρίων, τη Νεκρώσιμη Ακολουθία, την τάξη των χειροτονιών και των χειροθεσιών, την Ακολουθία εγκαινίων Ναών, διάφορες Ακολουθίες και Ευχές. Χρησιμοποιείται από τους Ιερείς και Αρχιερείς.
Για ευκολότερη χρήση εκδίδονται μικρότερες και ειδικότερες
συλλογές. Έτσι έχουμε:
(1)Το Αρχιερατικό
(2)Το Ιερατικό
(3)Το Διακονικό
(4)Το Μικρό Ευχολόγιο
(5)Το Ιερό Ευχέλαιο, ο Γάμος, η Νεκρώσιμη Ακολουθία, το Εγκόλπιο του Αναγνώστου κ.λπ. το καθένα ως ξεχωριστό βιβλίο.
δ. Το Μέγα Ωρολόγιο
Περιλαμβάνει τις καθημερινές Ακολουθίες του νυχθημέρου, Εορτολόγιο, Συναξάριο, Απολυτίκια, Κοντάκια, Παρακλητικούς Κανόνες, Ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως και λοιπά χρήσιμα στοιχεία. Είναι ένα βιβλίο για όλους τους Χριστιανούς -Ιερείς, Ψάλτες, Λαϊκούς.
ε. Τα Μηναία
Είναι δώδεκα βιβλία, ένα για κάθε μήνα του έτους, που περιέχουν τις Ακολουθίες των εορταζομένων κάθε ήμερα Αγίων. Περιλαμβάνουν το υμνολογικό υλικό του Εσπερινού και του Όρθρου, κάθε ημέρας.
στ. Η Παρακλητική
Το βιβλίο αυτό έχει Ακολουθίες πλήρεις στους οκτώ ήχους (γι’ αυτό λέγεται και Οκτώηχος), που ψάλλονται κατά τον Εσπερινό και τον Όρθρο. Κάθε εβδομάδα καθορίζεται ο ήχος της εβδομάδας και σε κάθε ήχο υπάρχουν Ακολουθίες, για όλες τις ήμερες.
ζ. Το Τριώδιο
Είναι το πρωτεύον βιβλίο της ομωνύμου περιόδου και ακολουθείται η τάξη που σε αυτό καθορίζεται. Περιλαμβάνει τις Ακολουθίες της περιόδου του Τριωδίου.
η. Το Πεντηκοστάριο
Περιλαμβάνει τις Ακολουθίες της περιόδου από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι και την Πεντηκοστή. Παλαιότερα ονομαζόταν «Χαρμόσυνο Τριώδιον» ή «Τριώδιον των Ρόδων».
θ. Το Ψαλτήριο
Περιλαμβάνει τους 150 ψαλμούς της Παλαιάς Διαθήκης, χωρισμένους σε 20 Καθίσματα, με τρεις στάσεις το καθένα. Στις Ιερές Μονές κάθε εβδομάδα διαβάζεται ολόκληρο το Ψαλτήρι.
ι. Ο Συναξαριστής
Βιβλίο που περιέχει τους βίους των Αγίων κάθε ημέρας ολόκληρο το χρόνο.
Οι λειτουργικοί τύποι που έχουμε σήμερα στην Εκκλησία μας
α) Η θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου
Τελείται τις περισσότερες Κυριακές και ημέρες του έτους.
β) Η θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου
Τελείται δέκα φορές το χρόνο, δηλαδή του Αγίου Βασιλείου, την παραμονή των Χριστουγέννων, την παραμονή των Θεοφανίων, τις πέντε Κυριακές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, τη Μεγάλη Πέμπτη και το Μεγάλο Σάββατο.
γ) Η θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων
Εδώ δεν τελείται θυσία, δεν γίνεται δηλαδή μεταβολή του άρτου και του οίνου σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Τα Τίμια Δώρα, ο Άρτος και ο Οίνος είναι έτοιμα, έχουν προαγιασθή (γι’ αυτό και λέγεται Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων) κατά την προηγηθείσα θεία Λειτουργία της Κυριακής, είναι από την αρχή Σώμα και Αίμα Χριστού, και προσφέρονται προς μετάληψη στους πιστούς. Ο τύπος της θ. Λειτουργίας αυτής τελείται μόνο τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή (συνήθως Τετάρτες και Παρασκευές) και τις τρεις πρώτες ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδος.
δ) Η θεία Λειτουργία του Αποστόλου Ιάκωβου του αδελφό-θεου.
Κατά χρονολογική σειρά, είναι ο παλαιότερος τύπος Θείας Λειτουργίας και σήμερα τελείται συνήθως στις 23 Οκτωβρίου (ημέρα μνήμης του Αγίου Ιακώβου Αποστόλου του Αδελφοθέου) και μια Κυριακή μετά τα Χριστούγεννα.
Συντάκτης: Μαρία Παπαϊωάννου
Κάθε Πέμπτη
21:00 - 23:00
Δευτέρα - Παρασκευή
23:00 - 23:59
Δευτέρα - Παρασκευή
15:00 - 18:00
με την Φαία Στάινερ
18:00 - 20:00
20:00 - 22:00
COPYRIGHT 2020. NGRADIO
Σχολιάστε το άρθρο (0)