Γλωσσικά τινα (ΠΣΤ’): η χρήση των λογίων επιθέτων σε –ων, -ων, -ον

Σημαντικός είναι ο αριθμός των λογίων τριγενών και δικατάληκτων επιθέτων σε –ων, -ον που χρησιμοποιούνται και σήμερα ιδίως στον δοκιμιακό λόγο (π.χ. αβρόφρων, αγνώμων, αιθεροβάμων, ακτήμων, αλλόφρων, ατέρμων, άφρων, βασιλόφρων, γενναιόφρων, δεισιδαίμων, δουλόφρων, εθνικόφρων, ειδήμων, είρων, ελάσσων, ελεήμων, ελευθερόφρων, ευγνώμων, ευδαίμων, ήσσων, ισχυρογνώμων, κρείσσων, ματαιόφρων, μεγαλόφρων, μείζων, μετριόφρων, νοήμων, νομιμόφρων, οικτίρμων, ορθόφρων, παράφρων, πείσμων, πολυπράγμων, σώφρων, ταπεινόφρων, υψηλόφρων, φιλοθεάμων, φιλοπράγμων, φιλόφρων κ.ά.). Τα εν λόγω επίθετα κλίνονται όπως στην καθαρεύουσα.
Στη σύγχρονη όμως χρήση της γλώσσας, ιδίως στον προφορικό λόγο, επικρατεί η τάση να χρησιμοποιείται και ο μεταπλασμένος τύπος σε –ας. ΄Οπως δηλαδή λέγεται χειμώνας (αντί του αρχαίου χειμών) ή αιώνας (αντί του αρχαίου αιών), έτσι πλάστηκαν και οι τύποι: δεισιδαίμονας, ειδήμονας, είρωνας, ελεήμονας, ισχυρογνώμονας, μείζονας, μετριόφρονας, πολυπράγμονας, σώφρονας, φιλόφρονας κ.ο.κ. Στην τάση απλοποίησης που παρατηρείται με τα επίθετα αυτά, ανήκει και η ακινησία του τόνου, η οποία έχει επικρατήσει στο ουδέτερο μερικών επιθέτων έναντι παλαιότερων τύπων που αναβίβαζαν τον τόνο. ΄Ετσι κάνουμε λόγο για το ευγνώμον αντί για το ορθό εύγνωμον έθνος, για το φιλοθεάμον αντί για το ορθό φιλοθέαμον κοινό ή για το φιλοπράγμον αντί για το ορθό φιλόπραγμον άτομο κ.ο.κ. Μόνο το ουδέτερο έλασσον διατηρεί τον αρχικό, όπως είναι το σωστό, μετακινημένο τόνο του.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος    piombinos.blogspot.gr