Γλωσσικά τινα (99): τα συνώνυμα του ρήματος «λυπάμαι»

Το λυπάμαι ως αμετάβατο ρήμα σημαίνει «αισθάνομαι λύπη για κάποιον/κάτι», ενώ ως μεταβατικό ρήμα που χρησιμοποιείται ιδίως σε επικλήσεις/παρακλήσεις του τύπου λυπήσου με / λυπηθείτε μας / τον λυπήθηκα πολύ σημαίνει «συμπαρίσταμαι σε κάποιον από λύπη με τη διάθεση να ανακουφίσω τον πόνο του».
Με τη μεταβατική σημασία του ρήματος λυπάμαι χρησιμοποιούνται και τα ρήματα σπλαχνίζομαι (π.χ. τον σπλαχνίστηκε ο δικαστής) και σπανιότερα η λόγια μορφή του ευσπλαχνίζομαι, δηλαδή δηλώνουν κι αυτά την έμπρακτη συμπαράσταση και λύπη κάποιου για κάποιον συνάνθρωπό του.
Το ίδιο σημαίνει περίπου και το ρήμα συμπονώ, που δεν δηλώνει μόνο την απλή συμπαράσταση στον πόνο, στην ανάγκη ή στο πρόβλημα κάποιου, αλλά επεκτείνεται σε μια πιο ενεργή συμπαράσταση, σε μιαν έμπρακτη βοήθεια αυτού.
Το ρήμα ελεώ, που έχει πάρει στις μέρες μας κυρίως τη σημασία του «προσφέρω ελεημοσύνη, δίνω χρηματική βοήθεια σε κάποιον», έχει και τη σημασία του «λυπάμαι, βοηθώ» (π.χ. ο Θεός να μας ελεήσει).
Εξάλλου, συναίσθημα λύπης με κάποια δόση καταφρόνιας για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται κάποιος δηλώνουν τα ρήματα οικτίρω (π.χ. τον οικτίρει όλη η γειτονιά του για την κατάντια του) και ελεεινολογώ, που εκφράζει περισσότερο λύπη και καταφρόνια ανάμικτη όμως με αγανάκτηση (π.χ. όλοι ελεεινολογούν τον ασυνείδητο οδηγό που άφησε αβοήθητη πάνω στο οδόστρωμα τη γυναίκα την οποία παρέσυρε με το αυτοκίνητό του).

Φοίβος Ι. Πιομπίνος  piombinos.blogspot.gr