Περί της κοινοτοπίας του κακού

Αυτό τον καιρό προβάλλεται στους κινηματογράφους η ταινία «Hannah Arendt» της γερμανίδας ενδιαφέρουσας σκηνοθέτιδας Μαργκαρέτε φον Τρόττα. ‘ Οπως εμφαίνεται από τον τίτλο, η εν λόγω ταινία αναφέρεται στη γερμανοεβραϊκής καταγωγής, αλλά πολιτογραφημένη αμερικανίδα, φιλόσοφο Χάννα ΄Αρεντ (1906-1975). Μεταξύ των βιβλίων που έχει γράψει ας αναφερθούν δύο: Οι ρίζες του ολοκληρωτισμού (1951), στο οποίο αναλύει την ανάπτυξη του αντισημιτισμού και του ιμπεριαλισμού στο πλαίσιο του εθνικού κράτους, επισημαίνοντας τη σύγκλιση του ναζισμού καί του σταλινισμού, και Η ανθρώπινη κατάσταση (1958), όπου διερευνά τη σχέση του ανθρώπου με τη δράση.
Η ταινία επικεντρώνεται στο έτος 1960 οπότε η ΄Αρεντ αποφάσισε να καλύψει δημοσιογραφικά για το περιοδικό New Yorker τη δίκη στην Ιερουσαλήμ του αυστριακού αξιωματικού, μέλους του Ναζιστικού Κόμματος και των Ες-Ες, ΄Αντολφ ΄Αιχμαν (1906-1962), θέλοντας να κατανοήσει τη γένεση του κακού και τη θηριωδία των εγκληματιών πολέμου. Η βαθιά επιστημονική και ανθρώπινη εντιμότητα της ΄Αρεντ τής επέτρεψε να πάρει θέσεις που την έφεραν σε οξύτατη αντιπαράθεση με τους σιωνιστικούς και ισραηλινούς κύκλους, γεγονός που την πλήγωσε πολύ, αφού επιπλέον έχασε και πολλούς εβραίους φίλους της. Καταρχάς κατέκρινε το γεγονός ότι η δίκη του ΄Αιχμαν δεν έγινε από ένα διεθνές δικαστήριο, όπως συνέβη με τη Δίκη της Νυρεμβέργης για τους άλλους εγκληματίες πολέμου που συνελήφθηκαν με τη λήξη του Πολέμου, αλλά από ένα ισραηλινό δικαστήριο. ΄Επειτα αναρωτήθηκε για την παθητικότητα που επέδειξαν οι Εβραίοι κατά τη διάρκεια του Πολέμου, οφειλόμενη ίσως στη διφορούμενη στάση που τήρησαν οι ραβίνοι καθώς και τα εβραϊκά συμβούλια των διαφόρων εβραϊκών κοινοτήτων, τα οποία διόρισε ο Χίτλερ. Εκείνο ωστόσο που την εντυπωσίασε παρακολουθώντας τη δίκη του ΄Αιχμαν ήταν η ασημαντότητα ενός της προσωπικότητας ενός ατόμου που όλοι οι μάρτυρες κατηγορίας το χαρακτήρισαν ως αρχιεγκληματία. Εξάλλου σοκαρίστηκε από τη μετριότητα της σκέψης του καθώς και από την πλήρη ανικανότητά του να προβεί σε ηθική αξιολόγηση των πράξεών του, την ίδια ώρα που δήλωνε -ειλικρινώς!- ότι δεν έβλαψε ποτέ αλλά ούτε και είχε ποτέ την πρόθεση να βλάψει Εβραίο. ΄Αλλωστε ο ΄Αιχμαν δεν έπαψε μέχρι τέλους να υπερασπίζεται, προς αιτιολόγηση των ειδεχθών πράξεών του, τη σαθρή βέβαια θέση ότι ως υπάκουος –και επομένως αμετανόητος- γραφειοκράτης απλώς εξετέλεσε πιστά διαταγές των ανωτέρων του στο βαθμό που αυτές τον αφορούσαν και πέραν τούτου ουδέν. Τούτο ώθησε την ΄Αρεντ να κάνει λόγο για την κοινοτοπία του κακού. Και πράγματι. Το κακό δεν εμφανίζεται συνήθως με απαίσια όψη ως μπαμπούλας με αποτέλεσμα να σε τρομάξει και να τραπείς έντρομος σε φυγή. Απεναντίας συχνά έρχεται ύπουλα, πολλές δε μάλιστα φορές και εκμαυλιστικά, ώστε να καταστείς υποχείριός του. Γι’ αυτό άλλωστε αναφέρει ένας μεγάλος μύστης του αναστήματος του αποστόλου Παύλου: «… αυτός γαρ ο σατανάς μετασχηματίζεται εις άγγελον φωτός» (2 Co 11.13). Εν κατακλείδι η ΄Αρεντ συμπέρανε πως όσο ακραίο κι αν μπορεί να καταστεί το κακό, δεν είναι ποτέ ριζικό (radical), ενώ το καλό είναι ριζικό και βαθύ.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος  piombinos.blogspot.gr