Για τα αίθρια των μουσείων μας

Τελευταία παρατηρείται μια ανησυχητική και ατυχέστατη, κατά τη γνώμη μου, τάση κατά την επέκταση των ήδη εν λειτουργία αρχαιολογικών μουσείων μας. Αντί, δηλαδή, η επέκταση να πραγματοποιείται με την προσθήκη νέων χώρων, είτε παραπλεύρως των κτιρίων είτε υπογείως, αυτή επιτυγχάνεται με την κατάργηση των αιθρίων τους, όπου φυσικά υφίστανται αυτά, και τη μετατροπή τους σε εκθεσιακούς χώρους με την προσθήκη οροφής. Έτσι, μετά την κατάργηση του αιθρίου στα Αρχαιολογικά Μουσεία του Κεραμεικού και του Μαραθώνος, τώρα προμηνύεται το ίδιο και για το Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης. Και τούτο εις βάρος βέβαια του αρχικού σχεδιασμού των εν λόγω κτιρίων από τους αρχιτέκτονες που τα οραματίστηκαν όπως μας τα έχουν παραδώσει. Θα έλεγε κανείς ότι το φαινόμενο αυτό τείνει να εξελιχθεί σε μάστιγα των μουσείων, προσφέροντας μια εύκολη, ενδεχομένως, και πάντως οικονομικότερη λύση, η οποία όμως όχι μόνο αλλοιώνει την αρχιτεκτονική των κτιρίων, αλλά και προσβάλλει βάναυσα το φυσικό φως κατά την ανάδειξη των μουσειακών εκθεμάτων, ακόμα και όταν η οροφή είναι από γυαλί ή άλλο διαφανές υλικό.
Και όμως, το αίθριο είναι μια ευφυέστατη αρχιτεκτονική επινόηση εσωτερικού φωτισμού των κτιρίων σε εποχές που δεν υπήρχε το τεχνητό φως, ένα ανεπανάληπτο στοιχείο των αρχιτεκτονημάτων τόσο στον ελληνικό όσο και στον ευρύτερο μεσογειακό χώρο (βλέπε το atrium των ρωμαϊκών επαύλεων και τις εσωτερικές αυλές ή τα προαύλια στη λαϊκή αρχιτεκτονική μας). Στον μεγάλο μάλιστα ναό του Ατών, στην αιγυπτιακή Τελ-ελ-Αμάρνα, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι κατασκεύασαν τις αίθουσες των προσφορών με ανοιχτή οροφή ώστε να αφήνουν τις ηλιακές αχτίδες να καταυγάζουν τον ιερό χώρο. Η χώρα μας, που έχει από τους θεούς ευνοηθεί με το ύψιστο προνόμιο του, πνευματικής επήρειας, ελληνικού φωτός, μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν άλλωστε τα αριστουργήματα της αρχαιοελληνικής αλλά και της βυζαντινής και λαϊκής τέχνης, δεν χρειάζεται κατ’ ανάγκην να προστρέχει στο ηλεκτρικό φως για να αναδεικνύει σήμερα αυτά ακριβώς τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα, κάτι που είναι απαραίτητο να γίνεται σε βόρειες χώρες με τις ομιχλώδεις κλιματολογικές συνθήκες. Βέβαια, πολλά εκθέματα και κυρίως τα μικροτεχνήματα ενδέχεται να φαντάζουν εντυπωσιακότερα κάτω από τις σύγχρονες σοφιστικέ μεθόδους τεχνητού φωτισμού, πλην όμως η αίσθηση που αποκομίζει ο θεατής τους είναι η αντίστοιχη μιας επίσκεψης σε πωλητήριο αριστοκρατικού κοσμηματοπωλείου. Όποιος επισκέφθηκε την κεντρική αίθουσα του ανακαινισμένου Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, όπου εκτίθεται ο μυκηναϊκός «θησαυρός», μπορεί πολύ καλά να καταλάβει τι εννοώ. Οι τωρινές συμπαγείς βιτρίνες, που σαν υπερμεγέθη κουτιά φυλακίζουν το βλέμμα του επισκέπτη, δημιουργούν συμφόρηση στην αίθουσα, ασφυξία. Απεναντίας, οι προηγούμενες γυάλινες προθήκες δεν έκρυβαν την προοπτική της μακρόστενης αίθουσας, δεν την βάραιναν, παρά της επέτρεπαν να ανασαίνει καλύτερα. Εξάλλου, το κλείσιμο των συνεχόμενων ανοιγμάτων στο ύψος της οροφής στερεί τον χώρο από το φυσικό φως, το οποίο, όπως προανέφερα, φαίνεται να έχουν βαλθεί οι σύγχρονοι μουσειολόγοι, με τη συγκατάθεση των αρχαιολόγων, να εξοστρακίσουν από τα αρχαιολογικά μουσεία μας. Ας ριχτεί, λοιπόν, άπλετο ηλεκτρικό φως(!)

Φοίβος Ι. Πιομπίνος    piombinos.blogspot.com