ΓΛΩΣΣΙΚΑ

Η λέξη επανάσταση δηλώνει ευρύτερη ένοπλη κίνηση ενός λαού με εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα  (λ.χ. Ελληνική Επανάσταση ή Επανάσταση του ’21) ή και κοινωνικό χαρακτήρα (λ.χ. Γαλλική Επανάσταση, Οκτωβριανή Επανάσταση). Η λέξη εξέγερση χρησιμοποιείται και με εθνικοαπελευθερωτική σημασία (λ.χ. η εξέγερση των Αλγερινών κατά των Γάλλων αποικιοκρατών), αλλά χρησιμοποιείται κυρίως   για να δηλώσει τη μαζική και δυναμική κινητοποίηση εναντίον οποιασδήποτε αρχής, εξουσίας (λ.χ. η εξέγερση του Πολυτεχνείου, η εξέγερση των σκλάβων, η […]

Το επίθετο τραπεζικός δηλώνει εκείνον που σχετίζεται με την τράπεζα (π.χ. τραπεζικός λογαριασμός, τραπεζική επιταγή, τραπεζική κατάθεση ή ανάληψη, τραπεζική πίστωση ή χρέωση, τραπεζικό επιτόκιο, τραπεζικό γραμμάτιο, τραπεζικό κεφάλαιο, τραπεζικό έμβασμα, τραπεζικό απόρρητο κ.λπ.). Το επίθετο τραπεζιτικός αναφέρεται στον τραπεζίτη, στον ιδιοκτήτη μιας τράπεζας (π.χ. τραπεζιτικά συμφέροντα, τραπεζιτικές ατασθαλίες, τραπεζιτική ζωή κ.λπ.) και όχι σε τράπεζα. Επομένως είναι εσφαλμένο να κάνουμε λόγο για τραπεζιτικό υπάλληλο αντί για τραπεζικό υπάλληλο ή […]

Η λέξη λεξικό δηλώνει το συστηματικό έργο που συγκεντρώνει, κατ’ αλφαβητική σειρά, μεγαλύτερα ή μικρότερα σύνολα λέξεων μιας γλώσσας, παρέχοντας ποικίλες πληροφορίες (ερμηνευτικές, ετυμολογικές, ορθογραφικές, γραμματικές, συντακτικές). Ανάλογα με τι είδος των λημμάτων που περιέχει και τις ανάγκες που εξυπηρετεί χαρακτηρίζεται ως: ετυμολογικό / ερμηνευτικό / ορθογραφικό / αντίστροφο / εγκυκλοπαιδικό / μονόγλωσσο / δίγλωσσο / βιογραφικό / εικονόγραπτο κ.ά. Η λέξη λεξικό σχηματίστηκε από το επίθετο λεξικός. Το γλωσσάριο […]

Οι λέξεις στήλη και στύλος δηλώνουν λίθινες κατασκευές, διαφορετικού όμως τύπου, σχήματος και χρήσεως. Η λέξη στήλη (πληθ. στήλες) δηλώνει την επιτύμβια, αναθηματική, ψηφισματική ή τιμητική επιμήκη μεγάλη πλάκα την οποία έστηναν όρθια οι αρχαίοι πρόγονοί μας -και στήνουν οι σύγχρονοί μας- σε τάφους, ηρώα και άλλους δημόσιους χώρους ως μνημείο ή ως διακοσμητικό στοιχείο και πάνω στην οποία χάραζαν παραστάσεις ή επιγραφές διαφόρου περιεχομένου. Η λέξη στύλος (πληθ. στύλοι) […]

Το ρήμα επιδέχομαι που σημαίνει μπορώ να δεχθώ είναι λόγιας προέλευσης και κλίνεται μόνο στον ενεστώτα και τον παρατατικό, συντάσσεται δε με αιτιατική και όχι με γενική: το πρόβλημα που προέκυψε δεν επιδέχεται λύση. Απεναντίας συντάσσονται με γενική τα παραγόμενα απ’ αυτό επίθετα επιδεκτικός και ανεπίδεκτος, εξ ου και η εσφαλμένη σύνταξη του ρήματος (π.χ. είναι αποτυχημένη σκηνοθετικά θεατρική παράσταση, όμως επιδεκτική βελτιώσεως / αυτός ο μαθητής είναι ανεπίδεκτος μαθήσεως). […]

  Το επίρρημα επομένως λέγεται για κάτι όπως προκύπτει βάσει της λογικής, όπως είναι λογικό βάσει προηγούμενων στοιχείων: έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας, και επομένως δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας. Συνώνυμά του είναι τα εξής: κατά συνέπεια, συνεπώς, άρα, κατ’ ακολουθίαν, ως εκ τούτου. Το επίρρημα συνεπώς είναι νεότερη λέξη, αφού απαντά σε μεταφράσεις από τα μέσα του 19ου αιώνα και πλάστηκε από λογίους για να αποδοθεί η γαλλική […]

΄Εχει καταστεί σύνηθες να μη διαχωρίζουμε, αλλά να συγχέουμε τις έννοιες των εναντίων  και των αντιθέτων. Γι’ αυτό δημιουργούμε αντιθετικά ζεύγη  εννοιών όπως π.χ. θετικό – αρνητικό ενεργητικό -  παθητικό καλό -  κακό ζεστό -  κρύο υψηλό -  χαμηλό παχύ – αδύνατο σκληρό -  μαλακό αρσενικό -  θηλυκό κ.ά. Με αυτόν όμως τον τρόπο  διαπράττουμε μια  τερατώδη παρανόηση, αφού εμμέσως  θέτουμε αδιακρίτως σε αντιδιαστολή άλλοτε  ενάντιες έννοιες και άλλοτε αντίθετες, […]

    Tα τελευταία χρόνια όλο και συχνότερα εμφανίζεται, στον προφορικό κυρίως λόγο αλλά και στον γραπτό, η εσφαλμένη συνήθεια να χρησιμοποιούνται ορισμένα αφηρημένα ουσιαστικά σε πληθυντικό αριθμό, όπως π.χ. η πολιτική, η λογική, η πρακτική, η συμπεριφορά, η στρατηγική, το κόστος κ.λπ. ΄Ετσι ακούμε από την ξύλινη γλώσσα των πολιτικών και την ημιμάθεια των περισσότερων δημοσιογράφων που μιμούνται ανεξέλεγκτα εκφράσεις ξένων γλωσσών, τερατώδεις προτάσεις όπως λόγου χάριν: Οι πολιτικές […]

Τα ουσιαστικά που λήγουν σε –λογία δηλώνουν πρωτίστως την επιστημονική ενασχόληση ή την επιστήμη που έχει ως αντικείμενο μελέτης αυτό που σημαίνει το πρώτο συνθετικό τους: αρχαιο-λογία, βιο-λογία, γλωσσο-λογία, θεο-λογία, ορυκτο-λογία, φιλο-λογία, ψυχο-λογία. Από το Αντίστροφον Λεξικόν της Νέας Ελληνικής του καθηγητή Γεωργίου Κουρμούλη αντλούμε χρήσιμες πληροφορίες για τα ελληνικά ουσιαστικά που λήγουν σε –λογία και για τα ξένα σε –logie, -logy κ.λπ. Στη Νέα Ελληνική (δημοτική και καθαρεύουσα) σχηματίστηκαν […]