Γλωσσικά τινα (ΡΙ’): τα λόγια επίθετα σε –ων, -ων, -ον

Σημαντικός αριθμός λογίων επιθέτων (π.χ. αγνώμων, αιθεροβάμων, ατέρμων, αφρων, βασιλόφρων, δεισιδαίμων, εθνικόφρων, ειδήμων, ευγνώμων, ευδαίμων, ισχυρογνώμων, μείζων, μετριόφρων, νοήμων, νομιμόφρων, παράφρων, πλείων, σώφρων, φιλοθεάμων, φιλόφρων κ.λπ.) χρησιμοποιούνται και στις μέρες μας στον δοκιμιακό κυρίως λόγο. Το αρσενικό και το θηλυκό γένος των επιθέτων τούτων συμπίπτουν στην κλίση τους, αφού είναι τριγενή αλλά δικατάληκτα επίθετα. Στον καθημερινό λόγο επικτατεί η τάση να χρησιμοποιείται ο μεταπλασμένος τύπος τους σε –ας. ΄Οπως δηλαδή λέγεται χειμώνας (αντί του αρχαίου χειμών), αιώνας (αντί του αρχαίου αιών), έτσι πλάστηκε και άφρονας κοντά στο άφρων, δεισιδαίμονας (αντί του δεισιδαίμων), παράφρονας (αντί του παράφρων) κ.ο.κ. Τούτο ωστόσο συμβαίνει στην πράξη μόνο στο αρσενικό, όταν το επίθετο χρησιμοποιείται ως προσδιορισμός (π.χ. «ο ισχυρογνώμονας διευθυντής», αλλά ελάχιστα ή καθόλου «η ισχυρογνώμονας διευθύντρια»). ΄Οταν όμως το επίθετο χρησιμοποιείται ως κατηγορούμενο, τότε ο τύπος σε –ας χρησιμοποιείται συχνά από τους ομιλητές και για το θηλυκό (π.χ. η διευθύντρια μας είναι πολύ ισχυρογνώμονας).
Στην τάση απλοποίησης που παρατηρείται με τα εν λόγω επίθετα, ανήκει και η ακινησία του τόνου, που έχει επικρατήσει στο ουδέτερο μερικών επιθέτων έναντι παλαιότερων τύπων που αναβίβαζαν τον τόνο (π.χ. το ευγνώμον έθνος, όχι το εύγνωμον έθνος, το φιλοθεάμον κοινό, όχι το φιλοθέαμον κοινό, το βασιλόφρον κόμμα, όχι το βασίλοφρον κόμμα). Μόνο το ουδέτερο έλασσον διατηρεί τον αρχικό τόνο του.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος  piombinos.blogspot.gr