Γλωσσικά τινα (ΣΟΘ’): περί πατριωτισμού και σωβινισμού

     Τα τελευταία χρόνια δεν τολμάει κανείς να υπερασπιστεί λεκτικά την πατρίδα κι αμέσως σπεύδουν κάποιοι τάχα μου διεθνιστές να τον κατηγορήσουν για σοβινιστή, έχοντας από καιρό απεμπολήσει τον όρο πατριώτης. Κι όμως οι δύο αυτές έννοιες είναι σαφώς διακριτές.

Ο σοβινισμός (παλ. ορθ. σωβινισμός) σημαίνει τον τυφλό εθνικισμό που χαρακτηρίζεται από τη φανατική εξύμνηση κάθε εθνικού στοιχείου, από την απόρριψη και περιφρόνηση των στοιχείων άλλων λαών, τον φανατικό, με επεκτατικές-επιθετικές βλέψεις πατριωτισμό. Ο όρος αποτελεί μεταφορά του γαλλικού chauvinisme, προερχόμενου από το όνομα Chauvin, ενός   αφοσιωμένου στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη γάλλου φανατικού πατριώτη, ήρωα του θεατρικού έργου La Cocarde tricolore (1831) του Jean H. Cogniard.

Απεναντίας ο πατριωτισμός σημαίνει την έμπρακτη αφοσίωση και αγάπη κάποιου πρός την πατρίδα του (π.χ. η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων). Η λέξη είναι αντιδάνειο (1790) μέσω του γαλλικού και πάλι patriotisme, που χρησιμοποιούν ο Ρήγας Φεραίος, ο Ευγένιος Βούλγαρις κ.ά. Το να αγαπά κανείς την πατρίδα ονομάζεται κανονικά φιλοπατρία, λέξη που πρωτοεμφανίζεται στον Αριστοφάνη. ΄Ομως στα τέλη του 18^ου και τις αρχές του 19^ου αιώνα, όταν η λέξη φιλοπατρία δίνει την αίσθηση λογιότερης λέξης, αρχίζει να υποκαθίσταται από τις λέξεις πατριωτισμός και εθνισμός, η οποία μαρτυρείται από τον Ν. Σπηλιάδη το 1826. Η χρήση της λέξης εθνισμός με τη σημασία του πατριωτισμού, της φιλοπατρίας είναι πολύ έντονη τον 19^ο αιώνα, ωστόσο ο περίφημος δικαστής και συγγραφέας Αναστάσιος Πολυζωίδης δημιούργησε το 1859 τη λέξη εθνικισμός με τη σημασία του «ειδωλολατρισμός», από το επίθετο εθνικός υπό τη χριστιανική έννοια του «ειδωλολάτρη». Βαθμηδόν η λέξη εθνισμός υποχώρησε και τη θέση της πήρε η λέξη εθνικισμός, που σήμανε και τον πατριωτισμό, δηλαδή την αγάπη προς την πατρίδα, αλλά και τις εδαφικές απαιτήσεις ενός έθνους εις βάρος άλλων εθνών, τον εθνικό επεκτατισμό. Στις μέρες μας η διάκριση μεταξύ των αγγλικών όρων nationism και nationalism κατέστη και στην Ελλάδα αναγκαία και άρχισε να εκφράζεται αντιστοίχως με το σημασιολογικό-λεξικό ζεύγος εθνισμός – εθνικισμός, όπου ο εθνισμός δηλώνει τον αγνό πατριωτισμό, ο δε εθνικισμός τις εθνικιστικές επεκτατικές βλέψεις. Σε αντίθεση σε αυτό το ζεύγος όρων η λέξη διεθνισμός παρέμεινε από παλιά να δηλώνει το ξεπέρασμα της έννοιας του έθνους και την υποκατάστασή της από τη διεθνικά αντίληψη ότι δεν πρέπει να υπάρχουν όρια που να χωρίζουν τους λαούς, αντίληψη την οποία προέβαλαν όλες οι αριστερές ιδεολογίες.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος   piombinos.com