Κάποιες σκέψεις γύρω από την Τέχνη

Η Τέχνη ή είναι ιερή ή απλούστατα δεν είναι. ΄Ολα τ’ άλλα αποτελούν «καλλιτεχνική» έκφραση, περισσότερο ή λιγότερο επιτυχημένη.

Η Τέχνη δεν  σκοπεύει απλώς και μόνο να συγκινήσει τον θεατή, να τον τέρψει αισθητικά ή να τον συγκλονίσει συναισθηματικά, αλλά να τον ψυχαγωγήσει υπό την κυριολεκτική έννοια της λέξης «ψυχαγωγία», να τον αναπλάσει, να τον διδάξει, να τον βοηθήσει να υπερβεί την απόλυτα ψευδαισθητική, απατηλή πραγματικότητα, ώστε να αρθεί ώς την Αλήθεια και κυρίως να αντιμετωπίσει τον υπαρξιακό τρόμο που τού προκαλεί ο θάνατος.

Η Τέχνη προσφέρει στον άνθρωπο τις αναγκαιούσες σ’ αυτόν συγκινήσεις των παθών εκ του ασφαλούς, απαλλαγμένες από τις οδυνηρές του συνέπειες.

Η γνήσια Τέχνη εξηγεί το ανεξήγητο, εκφράζει το άφατο, δείχνει το αφανές, σημαίνει το απόκρυφο.

Οι καλλιτέχνες είναι οι μόνοι που έχουν τις κεραίες για να συλλαμβάνουν τα νέα μηνύματα. Γι’ αυτό πάντοτε  πιστεύει ο κόσμος ότι προηγούνται της εποχής τους ενώ αυτοί απλώς ζουν στο παρόν.

Η Τέχνη δεν προπορεύεται της εποχής της, όπως ακούγεται συχνά να λέγεται αβασάνιστα. ΄Ισα ίσα που η Τέχνη είναι ο πιστότερος καταγραφέας της εποχής της, εκφράζει την εποχή της, ή μάλλον την υπερβαίνει· απλώς οι άνθρωποι δυσκολεύονται να  παρακολουθήσουν συνειδητά την εποχή τους και την Τέχνη της, γιατί οι περισσότεροι είναι συνήθως  ουραγοί της εποχής τους.

Η Τέχνη είναι ο πλέον αδιάψευστος, αξιόπιστος μάρτυρας μιάς κοινωνίας και μοναδικός αφηγητής της ιστορίας· είναι πιστή έκφραση της κοινωνίας, της ιστορικής στιγμής, του περιβάλλοντος, στο οποίο έζησε ο καλλιτέχνης.  Οι σπουδαιότεροι ιστορικοί και κοινωνιολόγοι δεν μπορούν να περιγράψουν την επαρχιακή αριστοκρατία του 19^ου αιώνα καλύτερα απ΄όσο το κάνει ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ (1799-1850) μ΄ένα μυθιστόρημά του ή τη γαλλική επαρχιακή μεσοαστική τάξη του 20^ου αιώνα απ΄όσο ο Κλώντ Σαμπρόλ (1930-2010) με τις κινηματογραφικές ταινίες του ή τον μικρόκοσμο της Σκιάθου απ΄ όσο ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911) με τα διηγήματά του.

΄Οταν ένα προϊόν καλλιτεχνικής έκφρασης κατορθώσει να καταγράψει μιαν ιστορική στιγμή κάποιου εξέχοντος προσώπου ή ενός κοινωνικού συνόλου, είτε αυτό αφορά την καθημερινότητά τους, είτε ένα γεγονός μεγάλης σημασίας γι’ αυτά, και  να το απαθανατίσει δια παντός, τότε έχουμε να κάνουμε μ΄ένα αληθινό έργο τέχνης.

Κάθε είδος Τέχνης είναι αδιάσπαστα συνδεδεμένο με το υλικό από το οποίο συντίθεται (πηλός, μάρμαρο, χαλκός, χρώματα κ.λπ.) όπως η ψυχή με το σώμα.

Οι πρωτόγονοι δεν δημιουργούσαν ανωφελή κομψοτεχνήματα αλλά σκεύη κοινής χρήσης, ωφελιμιστικού χρακτήρα, χρηστικής σημασίας, και η πρωτόγονη όρχηση, ποίηση και μουσική απέβλεπαν είτε στον εξευμενισμό της θεότητας είτε στην προσέλκυση του θήλεος είτε στην εκγύμναση των πολεμιστών είτε στην εκφόβηση των εχθρών. Η τέχνη ως καθαρή αισθητική απόλαυση εμφανίζεται βραδύτερο στις προηγμένες κοινωνίες.

Η αξία του καλλιτέχνη δεν εξαρτάται από τη νεωτερικότητα των ιδεών του, τις οποίες πασχίζει να εκφράσει, αλλά από την αισθητική εντέλεια, με την οποία τις εκφράζει.

Η Τέχνη είναι πολιτική, γι’ αυτό δεν χρειάζεται να είναι απροκάλυπτα πολιτική. ΄Ο,τι και να κάνει ένας καλλιτέχνης, αλλά και οποιοσδήποτε άνθρωπος, και μόνο το γεγονός ότι αναπνέει, είναι πράξη πολιτική.   Ούτως ή άλλως η Τέχνη είναι, ή έτσι πρέπει τουλάχιστον να είναι,  ένας προβληματισμός περί της Ζωής. ΄Αλλωστε κατάφαση στη Ζωή είναι η όποια καλλιτεχνική δημιουργία, αφού πώς αλλιώς να καταπολεμήσει ο άνθρωπος το φόβο του θανάτου που τον διακατέχει; «Τεκνοποιώντας ή φυτεύοντας δέντρα ή δημιουργώντας», όπως έλεγε ο πατέρας μου. Τέχνη και Ζωή είναι έννοιες συγγενείς. Ποιος αλήθεια έχει πει το πολύ εύστοχο ότι «η Τέχνη είναι η υψηλότερη μορφή ελπίδας;»

Η αισθητική είναι  στοιχείο αναπόσπαστα συνδεδεμένο με την Τέχνη, πλην όμως δευτερεύον, όπως άλλωστε και η δεξιοτεχνία, η τεχνική. Το τι είναι σημαντικό στην Τέχνη δεν καθορίζεται από τα στοιχεία αυτά. Πρωταρχικό στοιχείο της είναι η πνευματικότητα που τη διαπνέει μέσα στο πλαίσιο βέβαια της αισθητικής. Ειδάλλως και η υψηλή κομμωτική και μαγειρική θα ανήκαν στις Καλές Τέχνες, όσο κι αν αυτές έτσι θέλουν να αυτοχαρακτηρίζονται, έστω κι αν εκδηλώνονται με αισθητικό τρόπο.

΄Υψιστη άσκηση αποτελεί η ενασχόληση με οποιαδήποτε μορφή τέχνης, γι’ αυτό απαιτεί από τον καλλιτέχνη την ολοκληρωτική αφοσίωση, την πλήρη αφιέρωσή του σ’ αυτήν· απαιτεί άμετρο, χωρίς όρους, δόσιμο, σκληρή πειθαρχία, επίμονη και επίπονη μέχρι εξαντλήσεως καθημερινή εξάσκηση, ασκητικό βίο.  Ο  κορυφαίος ιάπωνας ζωγράφος Ματσουσίκα Χοκουσάι (1760-1849), πάει νά πει ο Τρελός για Ζωγραφική, δεν ξεκινούσε επί χρόνια ποτέ τη μέρα του εάν δεν σχεδίαζε προηγουμένως ένα πανομοιότυπο λιοντάρι. Η Τέχνη είναι σαν ζηλόφθονη και απαιτητική αγαπητικιά.

Ενώ τα πάντα –πολιτική, ιδεολογία κ.ά.- διαχωρίζουν τους ανθρώπους, η Τέχνη, και μόνο αυτή, τους ενώνει. Μία καντάτα του Μπαχ (1685-1750) ή ένα κοντσέρτο του Μότσαρτ (1756-1791) ή ένα ορατόριο του Αντόνιο Βιβάλντι (1678-1741) αρκεί για να συνενώσει, έστω και για λίγα λεπτά της ώρας, επί τω αυτώ, εκατοντάδες άτομα σ’ έναν συναυλιακό χώρο.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος   piombinos.com