Ποιος ήταν ο Θρασύμαχος;

      Ο σοφιστής και ρήτορας Θρασύμαχος, επονομαζόμενος και Χαλκηδόνιος γίγαντας, λόγω όχι του σωματικού αλλά του πνευματικού του μεγέθους, γεννήθηκε γύρω στο 459 π.Χ. στη Χαλκηδόνα του Βοσπόρου, αλλά έζησε το μεγαλύτερο μέρος του βίου του στην Αθήνα όπου και πέθανε γύρω στο 400 π.Χ. Αρχικά ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία, αργότερα όμως περιορίστηκε στη διδασκαλία της ρητορικής. Υπήρξε σύγχρονος του Σωκράτη και μας τον έκανε γνωστό κυρίως ο Πλάτων, ο οποίος τον εμφανίζει στο πρώτο βιβλίο της Πολιτείας του.

Στον Θρασύμαχο οφείλεται η ρήση ότι το δίκαιο είναι «τὸ τοῦ κρείττονος συμφέρον», δηλαδή το συμφέρον του ισχυροτέρου. Ο πιο ισχυρός (ο κρείττων) είναι εκείνος που έχει εξουσία πάνω σε όλους, ο ηγεμόνας της πολιτείας, που ενσαρκώνει τη δικαιοσύνη. Ο αληθινός  άρχοντας κάνει ό,τι τον συμφέρει, κι αυτή είναι η δικαιοσύνη. Θεωρούσε πως δικαιοσύνη είναι «το πλεονέκτημα του πιο δυνατού», δηλαδή ισχυριζόταν πως ο νόμος είναι όπλο στα χέρια των ισχυροτέρων κι ότι δίκαιο είναι ο νόμος του ισχυροτέρου·  ως εκ τούτου το εξουσιαστικό όργανο κάθε πόλης, είτε αυτό είναι ο τύραννος, είτε οι αριστοκράτες, είτε ο λαός, θεσπίζει τους νόμους που το συμφέρουν, ανάλογα με το ισχύον πολίτευμα, και αυτό ονομάζει δικαιοσύνη. ΄Ετσι, η δημοκρατική εξουσία συντάσσει δημοκρατικούς νόμους, η τυραννίδα τυραννικούς. Η δικαιοσύνη ή η ηθική ισοδυναμεί με συμμόρφωση των αρχομένων προς το νόμο, δηλαδή με υπακοή στους θεσμούς και τις παραδόσεις της κοινωνίας, ειδάλλως τιμωρούνται. Τους νόμους λοιπόν τους επιβάλλει αρχικά στον λαό η κυρίαρχη εξουσία με μοναδικό στόχο το όφελός της. Επομένως η αδικία είναι «το ισχυρότερον και ελευθεριώτερον και δεσποτικώτερον της δικαιοσύνης». Ο  μόνος λόγος λοιπόν για τον οποίο οι πολίτες πρέπει να σέβονται τους νόμους είναι ότι η εξουσία έχει τη δύναμη να κάνει να υποφέρει όποιον δεν τους τηρεί.

Η αντίστροφη ηθική του «ανηθικιστή» Θρασύμαχου, κατά την οποία η αδικία είναι ευβουλία, ενώ η δικαιοσύνη είναι ευγενής βλακεία, και η αδικία είναι αρετή και σοφία, οι δε άδικοι είναι φρόνιμοι και καλοί, οδηγεί σε κυνισμό σε μιαν εποχή που η αθηναϊκή δημοκρατία έχει παραδοθεί στη δημαγωγία και οι αξίες έχουν φθαρεί. Ο Θρασύμαχος καταλήγει, λοιπόν, να θεωρεί κυνικότατα πως όλοι μας θα αδικούσαμε τους συνανθρώπους μας εφόσον μας δινόταν η ευκαιρία. Εκείνοι που ασκούν την εξουσία αδικούν προκειμένου να διασφαλίσουν τα ιδιωτικά τους συμφέροντα, αλλά το ίδιο πράττουν και οι πολίτες που εξαπατούν τους συμπολίτες τους ή το Δημόσιο, όποτε βρουν την ευκαιρία. Εδώ οφείλουμε να επισημάνουμε πως ο Θρασύμαχος δεν επιδοκιμάζει τις παραπάνω αντιλήψεις περί του δικαίου του ισχυροτέρου, απλώς εκφράζει τις διαπιστώσεις του και περιγράφει μια θλιβερή κατάσταση που επικρατεί σε όλες τις πόλεις. Δεν απαξιώνει τη δικαιοσύνη ως ιδανικό και αξία επειδή αυτή δεν εφαρμόζεται, αλλ΄απεναντίας διαστρεβλώνεται. Με το δικαίωμα που τους δίνει η δύναμή τους, προκειμένου να επιτύχουν τις επιδιώξεις τους, οι δυνάστες δρουν σαν να είναι δίκαιο να καταπιέζονται οι αδύναμοι· και οι αδύναμοι υποχρεώνονται να τους υπηρετούν ζημιώνοντας τους εαυτούς τους.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος    piombinos.com