Τι είναι η Χαλικουταριά;

Χαλικουταριά ονομάζεται η επί Τουρκοκρατίας ρυπαρότατη συνοικία των εγκατεστημένων στο ανατολικό προάστιο των Χανίων της Κρήτης σκηνιτών μουσουλμάνων,  των Χαλικουτών ή Χαλικούτηδων. Αυτοί  είχαν πολιτογραφηθεί από την τουρκική εξουσία στα Χανιά, προκειμένου να ενισχυθεί ο τουρκικός πληθυσμός της πόλης και να χρησιμοποιηθούν εναντίον των χριστιανών. Η πρώτη άφιξη των αφρικανών μαύρων σκλάβων και μουσουλμάνων οικονομικών μεταναστών πραγματοποιήθηκε  το 1669 μετά την πτώση του ενετικού Ηρακλείου στους Οθωμανούς. Αυτοί προέρχονταν  από την κεντρική Αφρική μέσω Καΐρου και εγκαταστάθηκαν στο Κουμ Καπί των Χανίων, στο Ρέθυμνο και στο Ηράκλειο. Τις επόμενες δεκαετίες το σκλαβοπάζαρο στην Κρήτη δεν έπαψε να υφίσταται και μάλιστα διατηρήθηκε μέχρι την τελευταία δεκαετία του 19^ου αιώνα. Πάντως η δεύτερη μαζική μεταφορά μουσουλμάνων έγινε την περίοδο 1830-1840,  κατά την Αιγυπτιοκρατία της Κρήτης, οπότε μεταφέρθηκαν στο νησί απελεύθεροι μαύροι που υπηρετούσαν στο στρατό του Μεχμέτ Αλή. Το 1884 μεταφέρθηκε μεγάλος αριθμός Βεδουίνων από τη Βεγγάζη.

Οι Χαλικούτες ή Χαλικούτηδες ήταν πάμπτωχοι μεροκαματιάρηδες, λιμενεργάτες, χαμάληδες, ιχθυοπώλες, βοηθοί στα σφαγεία κ.λπ. ΄Ηταν  ατημέλητοι, ξυπόλητοι, λεροί. Γι΄αυτό η λέξη κατήντησε συνώνυμη των απεριποίητων ανθρώπων, των λέτσων, των παρακατιανών. Η λέξη προέρχεται από το αφρικανικό «χαλ ιλ κούτι», που σημαίνει «άφησε κάτω το κουτί», φράση συνηθέστατη μεταξύ των αχθοφόρων. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, κάποιοι ελάχιστοι απ’ αυτούς επέλεξαν να παραμείνουν στην Κρήτη. Πάντως ο τελευταίος αφρικανός Κρητικός, ο Κεμάλ Τούτσμαν που είχε γεννηθεί στο Ρέθυμνο το 1922, πέθανε στο Αϊβαλί το 2007.

Φοίβος Ι. Πιομπίνος    piombinos.com