Γιατί έλκομαι από τους ίδιους ανθρώπους; Η Νευροεπιστήμη της Έλξης και των Επιλογών μας

Πολλοί αναρωτιούνται γιατί επαναλαμβάνουν τα ίδια μοτίβα στις σχέσεις, γιατί ελκύονται από «λάθος» ανθρώπους ή γιατί η καρδιά τους πηγαίνει εκεί που ο νους λέει όχι. Η απάντηση δεν βρίσκεται στην «τύχη», αλλά στον τρόπο που ο εγκέφαλός μας προβλέπει, αναγνωρίζει και επιλέγει.

Ας το εξηγήσουμε απλά:

Η έλξη δεν είναι ουδέτερη, ούτε τυχαία.

Σύμφωνα με τη θεωρία της Προβλεπτικής Κωδικοποίησης (Friston, 2010), ο εγκέφαλος δεν περιμένει παθητικά τα ερεθίσματα του κόσμου, αλλά προβλέπει τι θα συμβεί, βασισμένος σε παλιά βιώματα, μνήμες και συναισθηματικούς χάρτες. Δηλαδή:

Δεν βλέπουμε τον κόσμο όπως είναι, αλλά όπως τον περιμένουμε.

Η καρδιά μας ακολουθεί τις μνήμες μας.

Η αμυγδαλή του εγκεφάλου μας δίνει συναισθηματική σημασία σε ανθρώπους και καταστάσεις (Phelps & LeDoux, 2005), ενώ ο ιππόκαμπος εμπλέκεται στη μακροπρόθεσμη μνήμη και στην ανάσυρση παλιών εμπειριών και σχέσεων (Eichenbaum, 2004).

Αυτό σημαίνει πως όταν βλέπουμε κάποιον, δεν τον “βλέπουμε” αντικειμενικά, αλλά μέσα από το φίλτρο του παρελθόντος.

Η έλξη βασίζεται σε πρώιμα συναισθηματικά μοτίβα.

Όταν νιώθουμε έλξη, ενεργοποιούνται νευρωνικά κυκλώματα που σχετίζονται με πρώιμες συναισθηματικές εμπειρίες, όχι με «σωστές» ή «λογικές» επιλογές.

Έτσι, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, επαναλαμβάνουμε πρότυπα: επιλέγουμε ανθρώπους που θυμίζουν το οικείο, έστω κι αν είναι δυσλειτουργικό.

Η “τύχη” είναι απλώς μια ψευδαίσθηση της μνήμης.

Η ψυχολόγος Lisa Feldman Barrett (2017) εξηγεί πως ο εγκέφαλος ανιχνεύει πρόσωπα που ταιριάζουν με τις υποθέσεις του, ακόμη κι αν είναι αρνητικές. Δηλαδή:

Δεν επιλέγουμε συνειδητά, αλλά προβλέπουμε με βάση παλιά συναισθήματα.

Αυτό ονομάζεται pattern recognition, και οδηγεί στο φαινόμενο:

“Όλο σε ίδιο τύπο ανθρώπου καταλήγω.”

Μπορεί να αλλάξει αυτό; Ναι, με επανασύνδεση.

Η αλλαγή έλξης δεν είναι εύκολη, αλλά είναι δυνατή. Απαιτεί:

Νευρωνική επανασύνδεση (Hebbian rewiring)

Επανεκπαίδευση της μνήμης και των συναισθηματικών ερμηνειών

Ενσυνείδητη κατανόηση των μοτίβων μας

Με άλλα λόγια: Δεν φεύγεις από τον φαύλο κύκλο αν δεν μάθεις γιατί μπήκες σε αυτόν.

Συμπέρασμα με καρδιά

Η έλξη δεν είναι μαγεία, ούτε τύχη. Είναι ένας καθρέφτης της εσωτερικής μας μνήμης. Αν θέλουμε να αλλάξουμε τις σχέσεις μας, πρέπει πρώτα να αλλάξουμε τη σχέση με τον εαυτό μας.

Υστερόγραφο

Πώς καλλιεργούμε υγιείς σχέσεις;

Αφού κατανοήσουμε πως η έλξη δεν είναι τύχη αλλά μνήμη, χρειάζεται να ξαναεκπαιδεύσουμε την καρδιά και τον νου για να συνδεόμαστε με ανθρώπους που επιλέγουμε και όχι με όσους μας «θυμίζουν» παλιές πληγές.

Ακολουθούν 8 δρόμοι αγάπης και επανεκπαίδευσης, για να δημιουργούμε σχέσεις με νόημα και ελευθερία:

Προσευχή και Σύνδεση με το Θεϊκό

Η προσευχή είναι η πιο βαθιά πράξη αυτοαναγνώρισης. Όταν στρεφόμαστε προς το Θείο, επανασυνδεόμαστε με τη σωστή μας ταυτότητα  -πέρα από τα τραύματα και τις μνήμες. Η προσευχή καθαρίζει τα φίλτρα και μας επιτρέπει να δούμε τον άλλον με ψυχή, όχι με φόβο.

Συνειδητή αναγνώριση του εαυτού μας

Δεν μπορούμε να αγαπήσουμε υγιώς κάποιον, αν δεν αναγνωρίσουμε ποιοι είμαστε στ’ αλήθεια. Χρειάζεται ενδοσκόπηση, ενσυναίσθηση για τον εαυτό μας, και διάθεση να δούμε την καρδιά πίσω από τον μηχανισμό.

Πράξεις τυχαίας καλοσύνης

Όταν προσφέρουμε χωρίς ανταπόδοση, διασπάμε τα εσωτερικά μας μοτίβα που λένε “αγαπώ μόνο αν με αγαπούν”. Οι τυχαίες πράξεις καλοσύνης ανοίγουν την καρδιά μας στη συμπόνια και στην ανιδιοτελή σύνδεση.

Συμπόνια για το παρελθόν μας

Για να μην επαναλαμβάνουμε το παρελθόν, δεν αρκεί να το καταδικάσουμε — πρέπει να το αγκαλιάσουμε. Η συμπόνια προς τον παλιό μας εαυτό είναι ο πρώτος κρίκος για την απελευθέρωση από ασυνείδητες επιλογές.

Προσφορά χωρίς προσδοκία

Σχέση σημαίνει μοίρασμα, όχι «πλήρωσε το δικό μου κενό». Η αληθινή προσφορά, όταν γίνεται με αγάπη, μάς επανασυνδέει με τον εσωτερικό πλούτο και μας ελευθερώνει από την ανάγκη για εξωτερική επιβεβαίωση.

Επιλογή ανθρώπων με κοινή συνείδηση

Ας επιλέγουμε ανθρώπους όχι με βάση την έλξη του τραύματος, αλλά με βάση την κοινή συνείδηση, τις αξίες, τη δοτικότητα. Να ρωτάμε: “Αυτός ο άνθρωπος με βοηθά να αγαπώ περισσότερο; Να είμαι αληθινός; Να θυμάμαι ποιος είμαι;”

Επανεκπαίδευση μέσω σιωπής και αυτοπαρατήρησης

Η σιωπή είναι το πεδίο στο οποίο ακούγεται καθαρά η εσωτερική αλήθεια. Μέσα από καθημερινές στιγμές παρουσίας, παρατήρησης και αυτοσυγκέντρωσης, μπορούμε να διακρίνουμε τι είναι αληθινό και τι είναι απλώς συνήθεια.

Επιλογή με αγάπη, όχι με ανάγκη

Αν επιλέγουμε σχέσεις για να καλύψουμε ένα κενό, αυτό το κενό θα πολλαπλασιαστεί. Αν επιλέγουμε από πληρότητα και αγάπη, τότε δημιουργούμε φωτεινές ενώσεις, όχι δεσμά. Η αγάπη δεν είναι ανταλλαγή· είναι παρουσία.

Οι αληθινές σχέσεις γεννιούνται όταν δύο ψυχές δεν ζητούν να γεμίσουν η μία την άλλη, αλλά να φωτίσουν μαζί τον δρόμο.

Βιβλιογραφία

• Friston, K. (2010). The free-energy principle: a unified brain theory? Nature Reviews Neuroscience.

• Barrett, L. F. (2017). How Emotions Are Made: The Secret Life of the Brain.

• Phelps, E. A., & LeDoux, J. E. (2005). Contributions of the amygdala to emotion processing.

• Eichenbaum, H. (2004). Hippocampus and memory: Old ideas, new directions.