ΓΛΩΣΣΙΚΑ

Η λέξη ρόκα σημαίνει το υφαντουργικό εκείνο εργαλείο σε σχήμα λεπτής, ξύλινης ράβδου, στην άκρη της οποίας τύλιγαν το νήμα μαλλιού ή βαμβακιού που το προόριζαν οι γυναίκες για γνέσιμο. Αρχαιοπρεπές συνώνυμό της είναι η λέξη ηλακάτη. Ρόκα ονομάζεται επίσης 1. ένα αυτοφυές φυτό του οποίου οι βλαστοί χρησιμοποιούνται ως σαλατικό, καθώς επίσης και ως κτηνοτροφικό φυτό 2. ο κώνος του καλαμποκιού. Φοίβος Ι. Πιομπίνος piombinos.com

Συχνά ακούμε φράσεις του τύπου: περί πολλά τυρβάζεις ή περί άλλα τυρβάζω με την έννοια του ότι κάποιος καταπιάνεται με κάτι επιδεικτικά ή ότι  ασχολείται με άλλα από εκείνα με τα οποία πρέπει να  ασχολείται. ΄Ομως το σωστό ρήμα είναι τυρβάζομαι, και όχι τυρβάζω, όπως τείνει να καθιερωθεί. Απλώς η σύγχυση που προέκυψε  είναι προϊόν παρανόησης της ρήσης  του Χριστού προς την αδελφή του Λαζάρου (Λουκ. 1, 41): «Μάρθα, Μάρθα, […]

Επειδή κάποιοι αναγνώστες της ιστοσελίδας μας απόρησαν με τη  φράση αποπομπαίος τράγος, που χρησιμοποίησα σε προηγούμενο κείμενό μου, και θεώρησαν  καλό να με διορθώσουν, αισθάνομαι την υποχρέωση να εξηγήσω τι είναι το ορθό. Η εν λόγω φράση, τόσο ως περιεχόμενο όσο και ως γλωσσική διατύπωση, είναι προϊόν ανάμειξης δύο διαφορετικών παραδόσεων και δύο διαφορετικών λεκτικών δηλώσεων: του αρχαίου ελληνικού ρήματος αποδιοπομπούμαι που  σημαίνει «αποτρέπω κακά, εξορκίζω» (μαρτυρείται ήδη στον πλατωνικό Κρατύλο)  […]

Η λέξη κάθαρμα είναι αρχαιότατη,  προέρχεται από το ρήμα καθαίρω και σημαίνει ό,τι απορρίπτεται κατά την κάθαρση ή τον καθαρμό. Στην αρχαία Αθήνα ήταν συνήθεια να τρέφουν με δημόσια δαπάνη κάποιους κακούργους, κάποιους φαύλους ή λίαν αγενείς και άχρηστους ανθρώπους, τους οποίους, όταν έπληττε την πόλη κάποια συμφορά, όπως π.χ. λοιμός ή κάτι παρεμφερές, πρόσφεραν ως θυσία, ρίχνοντάς τους στη θάλασσα και λέγοντας: «περίψημα ημών γενού», με την πεποίθηση πως […]

     Τα ως άνω δύο επίθετα διαφέρουν διαφέρουν  πλήρως στη σημασία τους.        Επίδοξος χαρακτηρίζεται  1. κάποιος που  τρέφει φιλοδοξίες και επιδιώκει , είτε με θεμιτά είτε με αθέμιτα μέσα, να αποκτήσει θέση, αξίωμα κ.λπ. ή να πραγματοποιήσει κάτι που επιθυμεί: επίδοξος ηγέτης της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης 2. (συχνά καταχρηστικά) κάποιος που προσπάθησε ανεπιτυχώς να κάνει ή να γίνει κάτι: ο επίδοξος ληστής της τράπεζας τράπηκε σε φυγή.         Επίζηλος […]

Το ρήμα καταλαμβάνω δεν είναι όπως θα νόμιζε κάποιος αδαής ο καθαρευουσιάνικος τύπος του ρήματος καταλαβαίνω. Τα εν λόγω δύο σύνθετα ρήματα διαφέρουν σημασιολογικά. Το καταλαμβάνω σημαίνει 1. κυριεύω ύστερα από έντονη προσπάθεια (συχνά με τη χρήση στρατιωτικής βίας): ύστερα από πολύχρονη πολιορκία οι Τούρκοι κατέλαβαν τον Χάνδακα 2. κάνω κατάληψη: αντιεξουσιαστές κατέλαβαν τα γραφεία του ακροδεξιού κόμματος 3. πιάνω κάποιον ή βρίσκω κάποιον σε συγκεκριμένη κατάσταση: η αστυνομία κατέλαβε […]

Το λεξικό επίθημα –βόλος πλήθους ονομάτων της αρχαίας και της νεοελληνικής γλώσσας δηλώνει αυτόν που βάλλει, που ρίχνει, πετά, σκορπίζει, εκπέμπει, διαχέει αυτό που εκφράζει το α’ συνθετικό. Τα ονόματα αυτά ως ρηματικά σύνθετα τονίζονται κανονικά στην παραλήγουσα.  Τέτοια σύνθετα είναι τα εξής: αεριο-βόλος, αερο-βόλος, ακανθο-βόλος, ακτινο-βόλος, ανθο-βόλος, ανιο-βόλος, αστραπη-βόλος, αστραπο-βόλος, δισκο-βόλος, δροσο-βόλος, ευθυ-βόλος, θερμο-βόλος, ιο-βόλος, κεραυνο-βόλος, λιθο-βόλος, μοσχο-βόλος, μυρο-βόλος, ναρκο-βόλος, οπισθο-βόλος, πυρο-βόλος, σπινθηρο-βόλος, σφαιρο-βόλος, σφυρο-βόλος, ταχυ-βόλος, τοξο-βόλος, φεγγο-βόλος, φλογο-βόλος, […]

Μια αντλημένη από την πολιτική επιστήμη λέξη που έχει μεγάλη πέραση τα τελευταία χρόνια στον καθημερινό λόγο κυρίως των δημοσιογράφων είναι το διακύβευμα. Συνήθως αποδίδουν έτσι την επίσης μοδάτη γαλλική λέξη enjeu. Διατηρώ ωστόσο μεγάλες αμφιβολίες για το αν γνωρίζουν επακριβώς τη σημασία της. Η εν λόγω λέξη προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα δια+κυβεύω που σημαίνει «παίζω ζάρια». Όταν λοιπόν ένας πολιτικός κατηγορεί τον αντίπαλό του ότι διακυβεύει το μέλλον […]

Κάποτε στη Γεωγραφία μαθαίναμε για την Εγγύς ή Πρόσω Ανατολή, για τη Μέση Ανατολή και για την ΄Απω Ανατολή. Έκτοτε η ΄Απω Ανατολή παρέμεινε η ίδια, περιλαμβάνοντας όλες τις χώρες πέρα  και ανατολικά των Ινδιών. Το ζήτημα έμπλεξε κάπως με την Εγγύς (γαλλ. Ρroche Orient) και τη Μέση Ανατολή (γαλλ. Moyen Orient). Επειδή ενδεχομένως οι επιθετικοί προσδιορισμοί «εγγύς» και «πρόσω» φαίνονται γλωσσικά δύσκαμπτοι για τη Νεοελληνική, τους καταργήσαμε σιωπηρά, επιτρέποντας […]