ΓΛΩΣΣΙΚΑ

     Το ρήμα παραφράζω σημαίνει ότι αποδίδω ελεύθερα το νόημα λόγων, κειμένου, ότι το εκφράζω με άλλες λέξεις (π.χ. του άρεσε να παραφράζει τα λόγια του εθνικού μας ποιητή κάνοντας λογοπαίγνια).       Το ρήμα περιφράζω ή περιφράσσω σημαίνει ότι περιβάλλω μια έκταση με φράχτη, βάζω περίφραγμα (π.χ.  χθες περιέφραξα το οικόπεδο που έχω στην Υπάτη για να μη μου το καταπατήσουν).       Φοίβος Ι. Πιομπίνος    piombinos.com

      Ψηφιδωτό ή και ψηφοθέτημα καλείται το σχέδιο ή η παράσταση για τη διακόσμηση δαπέδου, τοίχου και οροφής, που σχηματίζεται με τη συναρμολόγηση και συγκόλληση πολύχρωμων ψηφίδων (περίφημα θεωρούνται τα βυζαντινά ψηφιδωτά της Ραβέννας, της μονής Δαφνίου, του Οσίου Λουκά κ.ά.) Το ψηφιδωτό λέγεται και μωσαϊκό, λέξη που είναι αντιδάνειο από το ιταλικό mosaicο, είδος ψηφιδογραφίας σπηλαίων αφιερωμένων στις Μούσες. Στην Ελλάδα μωσαϊκό ονομάζουμε συνήθως τα πατώματα που καλύπτονται από […]

      Δεν κουράζομαι να επαναλαμβάνω το μεγαλείο της ελληνικής γλώσσας που είναι για να την προσκυνάει κανείς από θαυμασμό. Μέσα σε σχετικές σκέψεις, στάθηκα στην έννοια της λέξης λήψη, η οποία  με οδήγησε στη λέξη αντίληψη. Η αντίληψη είναι μία υπερτιμημένη, κατά την άποψή μου, από τις νοητικές (γνωστικές) λειτουργίες με την οποία ο άνθρωπος προσλαμβάνει και ερμηνεύει τα εξωτερικά ερεθίσματα,  είναι η ικανότητα να καταλαβαίνει κανείς τι συμβαίνει γύρω […]

       Πάμπολλες είναι οι γαλλικές εκφράσεις που πέρασαν στα Ελληνικά, ιδίως τον 19ο αιώνα, προσαρμοσμένα στο ελληνικό τυπικό,  όπως π.χ.: ανοίγω πυρ, υπέκυψε στα τραύματά του, αξίζει τον κόπο, κερδίζει έδαφος, έλαμψε δια της απουσίας του, θέτω επί τάπητος, θα ήθελα ή θέλω να ευχαριστήσω κ.λπ. Πέρα ωστόσο από τις λέξεις και τις εκφράσεις μεταφέραμε στη γλώσσα μας συντακτικούς τύπους που προσιδιάζουν στη γαλλική γλώσσα και έχουν τη δική τους […]

       Ένα γλωσσικό παράδοξο που έχει πια με τα χρόνια καθιερωθεί στα διάφορα διοικητικής φύσεως έγγραφα είναι η στερεότυπη έκφραση εγγράφου «ο κάτωθι υπογεγραμμένος», η οποία   τίθεται πάνω από το όνομα εκείνου που βάζει την υπογραφή του. Ποτέ δεν κατάλαβα πώς προέκυψε η μεσοπαθητικής  φωνής μετοχή υπογεγραμμένος ενώ το ρήμα υπογράφω είναι ενεργητικής φωνής. ΄Αρα θα έπρεπε να γράφεται «ο κάτωθι υπογράφων». Εξάλλου θεωρώ περιττό το επίρρημα κάτωθι. Αφού ο […]

      Η ελληνική γλώσσα είναι για να πέφτει κανείς στα γόνατα και να την προσκυνά. Πάντοτε μένω κατάπληκτος με τη δύναμη των λέξεών της και τη βαθύτερη σημασία τους που κρύβουν μέσα τους.  Μία τέτοια ωραία περίπτωση είναι και η λέξη ουσία. Η μία της έννοια σημαίνει την πραγματική υπόσταση ενός πράγματος, το είναι του, το σύνολο των βασικών στοιχείων από τα οποία αποτελείται και κατ΄επέκτασιν το βάθος του, τον […]

Γνωστό είναι ότι τα θηλυκά επώνυμα προκύπτουν από τη γενική ανδρικών επωνύμων. Τούτο συμβαίνει όχι μόνο στη γλώσσα μας, αλλά και σε όλες της σλαβικές γλώσσες, αφού τα κύρια ονόματα κλίνονται. Έτσι ό,τι και να κάνουν οι γυναίκες, πάντοτε θα φέρουν το επώνυμο κάποιου άντρα, το οποίο, αν δεν είναι του συζύγου τους, θα είναι του πατέρα τους. Έτσι το αρσενικό επίθετο Καραγάτσης δίνει στη θηλυκή του εκδοχή το επίθετο […]

Η λόγια πρόθεση υπέρ, συντασσόμενη με γενική, έχει την έννοια της υπεράσπισης, της υποστήριξης, της ωφέλειας, της ευεργεσίας: έπεσε μαχόμενος υπέρ πίστεως και πατρίδος / αυτή την εβδομάδα πραγματοποιήθηκε έρανος υπέρ των καρκινοπαθών / ο βασιλιάς παραιτήθηκε υπέρ του διαδόχου. Η φράση (α) τάσσομαι ή είμαι υπέρ σημαίνει ότι υιοθετώ και υποστηρίζω κάτι, ασπάζομαι κάτι: η βουλή τάχθηκε υπέρ της κατάργησης των κλειστών επαγγελμάτων (β) τα υπέρ και τα κατά […]

      Κυδώνι καλείται  ο καρπός του δέντρου της κυδωνιάς, μεγάλος, σφαιρικός, κίτρινου χρώματος, με δυνατό άρωμα και στυφή γεύση, που χρησιμοποιείται στη ζαχαροπλαστική και γενικότερα στη μαγειρική: γλυκό κυδώνι / κομπόστα κυδώνι / ψητό στο φούρνο με κυδώνι. Κυδώνι καλείται επίσης κοινώς ένα οστρακοειδές μαλάκιο, ένα είδος αχηβάδας.   Φοίβος Ι. Πιομπίνος    piombinos.com